From Wikipedia, the free encyclopedia
Juan Bautista Idiarte Borda y Soumastre (20 d'abril de 1844, Mercedes – 25 d'agostu de 1897, Montevidéu), foi un políticu uruguayu perteneciente al Partíu Coloráu, Presidente de la República ente marzu de 1894 y agostu de 1897, víctima del únicu magnicidiu rexistráu na historia del Uruguái.
Juan Idiarte Borda | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Vida | |||
| Nacimientu | Mercedes, 20 d'abril de 1844[1] | ||
| Nacionalidá |
 Uruguái [1] | ||
| Muerte | Montevidéu, 25 d'agostu de 1897[2] (53 años) | ||
| Causa de la muerte | homicidiu[3] | ||
| Estudios | |||
| Llingües falaes | castellanu | ||
| Oficiu | |||
| Oficiu | políticu, pelotari | ||
|
| |||
| Creencies | |||
| Partíu políticu |
Partido Colorado (es)  | ||
 | |||
Juan Bautista Idiarte Borda Soumastre, tal el so nome completu, nació y crióse en Mercedes, capital del Departamentu de Soriano.
Provenía d'una acomodada familia de la ciudá d'orixe vascu, que los sos fíos –ente los que s'inclúi él mesmu– teníen al paecer un notable talentu musical; yá que se destacar tocando'l clarinete y el so hermanu, Pedro Idiarte, sobresalió na so interpretación del violín. Los sos padres, entós, brindáron-yos una concienzuda educación qu'incluyó estudios musicales.
Mientres el so adolescencia toa faía pensar que'l so destín taba marcáu pola música; yá que foi unu de los fundadores de la Sociedá Llira Filarmónica, una institución musical que se dedicaba a faer música en xuntes sociales y oficios relixosos. Otra de les sos aficiones conocíes yera la pelota vasca, lo que-y valió'l llamátigu de El Pelotari. Según los historiadores, el so llamatu faía referencia non yá al so talentu nel mentáu xuegu, sinón al so calter perseverante y emporfiao ante les circunstancies, que lo marcaría na so vida política.
Al finar el so padre en 1860, Idiarte Borda tenía 16 años d'edá, sicasí tuvo d'encargase de los negocios familiares, venceyaos a la ganadería, cría de ganáu y saladeros.
La so vida política empecipiar non na militancia del Partíu Coloráu, sinón na ala bélica del mesmu, lluchando na Cruzada Llibertadora de Venancio Flores xunto col so hermanu, Pedro, entá adolescente. Dambos apuntáronse na Guardia Nacional de la so ciudá natal sofitando la causa colorada. Menos d'una década más tarde atoparíase nes files del Exércitu lluchando contra los revolucionarios del Partíu Nacional, lideraos pol caudiellu Timoteo Aparicio, na denominada Revolución de les Llances. Llogró'l grau de Teniente pol so destaque na defensa de Mercedes, ciudá que los nacionalistes pretendíen tomar, y pol so non menor actuación na Batalla de Manantiales. En 1875 empezó'l llargu ciclu del Militarismu, al que Idiarte Borda oponíase, y decidió alzase n'armes participando na Revolución Tricolor. Sicasí, tuvo d'escapar a Gualeguaychú, ciudá arxentina vecina a Uruguái.
N'agostu de 1872 casóse con Matilde Baños. Esi mesmu añu, amás, empezó la so carrera política puramente dicha atendiendo a les necesidaes de la so ciudá natal, yá que taba ente los integrantes de la Xunta Económicu Alministrativa de Soriano –actual Intendencia Municipal de Soriano– y foi'l principal impulsor del allugamientu del allumáu públicu a querosenu y de la pavimentación de les cais de Mercedes.
Sofitó a la Reforma Vareliana y amosóse especialmente esmolecíu pola educación, yá que yera miembru de la Sociedá d'Amigos de la Educación Popular –institución pionera n'espublizar les idees de José Pedro Varela y otros intelectuales tocantes a la educación– amás de formar parte de la Comisión Departamental d'Instrucción Pública, entidá creada por Varela na aplicación de la so reforma, y de ser cofundador del Club Progreso de Mercedes, que de la mesma ente les sos primeres obres tuvo la creación de la primer Biblioteca Pública del departamentu.
En 1879 treslladar a Montevideo yá que foi electu miembru del Parllamentu representando a Soriano, na XIII Llexislatura que designó a Lorenzo Latorre como Presidente Constitucional. Magar ser opositor a los gobernantes militaristes, dedicóse por entero a la so actividá política participando tamién como Representante ente 1882 y 1885.Sicasí, en 1886, mientres la presidencia de Máximo Santos tuvo d'aisllase y aniciase de volao en Buenos Aires por cuenta de les sos diferencies col mandatariu, a pesar de sofitar polo xeneral la so xestión. Decidió tornar a Montevideo dempués del atentáu de Gregorio Ortiz –vease la seición Intentos de tornar a la llegalidá de Militarismu–.
En 1894 llogró aportar a la Presidencia pol Partíu Coloráu. Yera miembru del Senáu en momentos d'escoyer el socesor de Julio Herrera y Obes, no que constituyó una de les eleiciones presidenciales más difíciles de la hestoria uruguaya. El 21 de marzu de 1894, dempués de 21 díes de votaciones, resultancies y aspros alderiques –nos qu'ocupaba interinamente la xefatura del país Duncan Stewart–, el Senador Idiarte Borda llogró 47 votos. Esto ye señaláu como'l primer exemplu d'aplicación de la tesis de "inflúi directriz".[4] Asumió de momentu la Presidencia Constitucional del Uruguái, empezando un gobiernu absolutamente bipolar; onde les dificultaes económiques apináronse tremendamente pol desorde alministrativu, pero onde realizó importantes obres de relevancia.
Honorable Asamblea Xeneral: Honráu cola primer Maxistratura de la República pol votu de la voluntá nacional llibre y conscientemente espresada nesti actu, siento nesti momentu verdaderamente históricu pa mi, la necesidá suprema de manifestavos que nel desempeñu de les funciones del cargu con que fui investido, va ser el mio norte y nun me va emponer otra aspiración que'l bien de la Patria, el respetu más sinceru poles prescripciones del nuesu Códigu políticu que cabu de xurar y el fiel y exactu cumplimientu de les lleis que dictara ó que dicte, en virtú de la so voluntá soberana la Honorable Asamblea Xeneral, de la que solicito y espero quiera emprestame'l poderosu y patrióticu caudal de les sos lluces y de la so esperiencia pa resolver tranquilamente y como verdaderos homes de Gobiernu, les cuestiones que nel orde políticu alministrativu, financieru y económicu, ó cualesquier otru que se rellacione col progresu y bienestar de la República puedan amenase mientres la mio presidencia. Al serviciu y á la realización de tan elevaos propósitos declaro -honorables llexisladores- que voi consagrar tola enerxía de que me siento capaz.Discursu presidencial de Juan Idiarte Borda, 22 de marzu de 1894
Una vegada nel poder, Idiarte Borda demostró la so poca habilidá pa la maniobra y l'alcuerdu, derivando nun exerciciu del cargu munches vegaes de manera subrepticia, lo que-y valió l'entamu d'una de les guerres civiles más sangrientes del Uruguái, la Revolución de 1897. Dicha guerra desamarróse metanes un aspru discutiniu en redol a la so persona, pos se-y acusaba de dexar ya inclusive favorecer el fraude eleutoral, según l'antecedente de Julio Herrera y Obes. L'ascendente líder coloráu, José Batlle y Ordóñez, realizó-y una firme y severa acusación, onde lo califica de “El más grande remanador de tolos escandalosos fraudes que nesti periodu cometiéronse”. Esta declaración de Batlle y Ordóñez yá avizoraba la enorme rivalidá futura ente les files batllistas y los militantes idiartistas, que-y costaría la vida al mesmu Presidente Borda.
Más allá de los discutinios y los turbios asuntos xeneraos mientres el so predominiu nel poder, hai que destacar que magar les dificultaes políticu y económicu Idiarte Borda exerció una presidencia que faltó enforma de ser inocua; onde empecipió la construcción del nuevu Puertu de Montevideo, fundó'l Bancu de la República Oriental del Uruguái –aportáu darréu na principal entidá bancaria del país–, creó la Llinia de Ferrocarril del Oeste, realizó un censu xeneral y estableció un nuevu catastru a nivel nacional, nacionalizó les compañíes britániques que suministraben eletricidá na nueva Compañía de Lluz Llétrico, amás de trabayar con ésitu na creación de l'Archidiócesis de Montevideo y d'impulsar, al traviés del ministru Juan José Castro, un ambiciosu programa d'obres públiques.
Pero la estorbisa más grande del so gobiernu siguía de pies; la guerra civil siguía'l so cursu cola so secuela de finaos y mancaos, ensin mentar los perxuicios económicos. La postura del presidente Borda yera apostar a una resolución militar del conflictu, col convencimiento ríxidu ya inamovible de que la razón llegal taba del so llau. La so ferrial postura determinó que la enorme mayoría de la clase política pidiera, a mediaos de 1897, la destitución de Idiarte Borda del so cargu de Presidente de la República, yá que consideraben que por cuenta de la so intransixencia y tozudez nun s'algamar la posibilidá d'un entendimientu nacional y, arriendes d'ello, la tan allampada paz.
El Ministru de Gobiernu, Miguel Herrera y Obes, una vegada asesináu'l Presidente Idiarte Borda y exiliáu en Buenos Aires, escríbe-y al embaxador d'Uruguái en Buenos Aires, don Domingo Mendilaharsu la siguiente carta>
Sr. Dr. Don Domingo MendilaharsuEl mio distinguíu amigu,
Recibí anueche la so candial felicitación y estimar fondamente.
Complazme sobremanera qu'una voz tan autorizada como la suya, reconoza la sinceridá de los mios esfuercios en tou lo que fixi por consiguir la paz.
Creo, con franqueza, qu'ensin esos esfuercios que suprimieron grandes torgues y dexaron l'ésitu de les negociaciones pendiente solamente d'una o dos xefatura, (que n'último casu se -yos dio a los revolucionarios si'l Dr. Berru traxera meyores intenciones pacífiques), al Gobiernu actual sería-y difícil llegar a esta solución pa la cual bien pocu tuvo yá que faer.
Cuando s'aselen les pasiones y la verdá pueda tranquilamente faer la lluz sobre esos sucesos, voi falar y voi amosar hasta la evidencia que'l desgraciáu Presidente Idiarte Borda nun yera enemigu de la paz, y qu'ensin la so actitú patriótica nes primeres tentatives que se fixeron pa consiguila, esa paz nun sería güei una realidá.
Por lo mesmo que soi lleal y sinceru, nada m'afala (subleva) más qu'una inxusticia; y paezme que neso el so calter y el míu tienen munchos puntos de contautu. La so tarxeta d'anueche facer ver asina.
Estrechar la mano con ciñu, el so amigu
Miguel Herrera y Obes
Setiembre 14 de 1897.Carta de Miguel Herrera y Obes , 14 de setiembre de 1897
N'abril de 1897, cuando Borda baxaba de la so carruaxe frente a la so residencia, foi atacáu por un mozu, de nombre Juan A. Rabecca, que-y punxo'l revólver nel pescuezu, pero ensin disparar l'arma. El Día –diariu batllista por antonomasia– publicó a otru día un boletín informativu nel que s'afirmaba que l'intentu de magnicidiu foi cometíu por un individuu d'apellíu Arredondo. Les fíes de Idiarte Borda –Celia y María Ester Idiarte–, al enterase de la publicación, deducieron que yera una clara alvertencia de que dende files batllistas preparábase l'asesinatu del so padre, yá que yera l'apellíu d'un conocíu fervosu almirador de Batlle y Ordóñez y les sos idees. Y lo que yera más importante: sabíen quién llevaría a cabu'l crime.
El 25 d'agostu d'esi mesmu añu, Idiarte Borda disponer a asistir a la celebración d'un Te Deum na Ilesia Matriz de Montevideo. Según les sos fíes, antes de partir, alvirtiéron-y a Borda sobre'l so inminente asesinatu, pero'l Presidente restó-y importancia ya inclusive se negó a llevar una guardia ecuestre. A la salida de la ceremonia, mientres desfilaba a la cabeza d'una comitiva pela cai Sarandí –Ciudá Vieya–, diendo dende la Catedral a la Casa de Gobiernu, cuando dende'l portal númberu 331 de dicha cai l'atacante Avelino Arredondo, asesinar d'un impautu de bala frente al Club Uruguái con un antiguu revólver Lefaucheux. La bala dio nel corazón y el Presidente Idiarte Borda finó instantáneamente. Les sos últimes pallabres, qu'apenes llogró musitar, fueron «Toi muertu». L'asesinatu de Juan Idiarte Borda foi l'únicu magnicidiu na hestoria d'Uruguái.
Mandara construyir una suntuosa casona nel barriu de Colón, Montevideo, na que nun llegó a morar. Los xardinos son obra del paisaxista francés Carlos Thays.[8]
A pesar de los sos bemoles, Juan Idiarte Borda foi un presidente realizador, que, más allá de que sía por cuenta de les sos obres de gobiernu o a los sos enfrentamientos cola oposición del Partíu Nacional –y entá ye más colos sos correlixonarios coloraos– foi un mandatariu que nun pasó ensin dexar buelga na hestoria uruguaya. El so calter, qu'en parte respuende al estereotipu de vascu emporfiáu, amás d'escarecer d'agudez pa la maniobra política y de ser frontera ya indiferente ante les fineces de la diplomacia, valiéron-y más que les sos obres o les sos idees, llevaes a cabu dende la Presidencia o cuando entá nun llograra aportar a ella. Sicasí, los sos verdaderos Talones d'Aquiles fueron la poca habilidá cola cual modelaba y caltenía la so imaxe política, y la irrupción en práutiques polítiques que yá na so dómina nun se taba dispuestu a tolerar.
L'escritor arxentín Jorge Luis Borges escribió un cuentu tituláu Avelino Arredondo –publicáu nel so llamáu Llibru de Sable— que narra en clave de ficción el detalláu plan y asesinatu del ex-presidente Juan Idiarte Borda.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
