Idioma persa
llingua indoeuropea que se fala n'Irán From Wikipedia, the free encyclopedia
llingua indoeuropea que se fala n'Irán From Wikipedia, the free encyclopedia
El persa (en persa, فارسی fârsí) ye una llingua falada n'Irán, anque podemos atopar comunidaes persafalantes n'Afganistán, Taxiquistán, Uzbequistán, Azerbaixán,[1] Rusia,[5][6] Iraq, Omán, Emiratos Árabes y Paquistán ensin cuntar colos centenares de miles de perses qu'hai en diáspora. Tien más de 100 millones de falantes nativos. Pertenez a la familia de llingües indoeuropees. La so tipoloxía ye Suxetu Oxeto Verbu.
 فارسی / Fārsī' | |
|---|---|
| Faláu en |  Irán Afganistán Taxiquistán
|
| Rexón | Oriente Mediu |
| Falantes | ~ 100.7 millones tamién llingua llitúrxica |
| Puestu | 39º (occidental) y 103º (oriental) (Ethnologue 1996) |
| Familia | Indoeuropéu Indo-iraniu |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Irán (persa iranín) Taxiquistán
(persa tayiko) |
| Reguláu por | Academia de la llingua y lliteratura persa, Academia de Ciencies d'Afganistán. |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | fa |
| ISO 639-2 | per (B), fas (T) |
| ISO 639-3 | fas |
 Estensión del persa | |
El nome d'esti idioma n'asturianu ye persa.[7] La ISO, l'Academia de la Llingua y la Lliteratura Persa, y otres munches fontes denominen d'esta manera a la llingua. La pallabra "fārsi" ye l'actual designación del idioma tantu en persa como n'árabe, y foi orixinalmente la forma arábica pa espresar "pārsī", l'antiguu nome del idioma, por cuenta de la falta del fonema /p/ n'árabe estándar.[8]
El persa, dientro de la familia indoeuropea, pertenez a les llingües indoiranias que de la mesma s'estremen en llingües iranies y llingües indoaries. El persa ye una llingua irania noroccidental, y ta documentáu con distintes variantes dende hai más de 25 sieglos. Naturalmente en tol periodu documentáu, la llingua camudó notablemente polo que'l persa más antiguu ye una llingua inintelixible pa un falante de persa modernu. La periodificación convencional de les distintes variedaes o llingües perses ye:
La llingua en sí evolucionó descomanadamente a lo llargo del tiempu, camudando tantu nel nivel fonolóxicu como nel morfosintácticu. Amás debíu al desenvolvimientu teunolóxicu y el contautu con otros pueblos d'Oriente Mediu'l persa presenta un bon númberu de préstamos léxicos procedentes d'otres llingües, situación que tamién se da nel restu de llingües de la rexón.
N'Irán la Academia de la Llingua y la Lliteratura Persa ye un centru qu'evalúa los nuevos rexistros que s'utilicen na llingua col fin d'encamentar un equivalente que respete les normes gramáticu-fonolóxiques del persa. N'Afganistán, l'Academia de les Ciencies d'Afganistán cumple la mesma función pal persa afganistanu (según con otres llingües).
De normal ye posible la comunicación ente iranines, tayicos y afganistanos darí-falantes, con dificultá variable. La llingua persa sufrió evoluciones como asocede en toles llingües del mundu. Les modernes variantes de llingües pérsidas arrexuntar de la siguiente manera:
Los trés principales variedaes (iranina, dari y tayiko) estremáronse na so fonoloxía, especialmente nel so tratamientu de les vocales. Tamién apaecieron diferencies en morfosintaxis especialmente nel sistema verbal pol desenvolvimientu de nueves formes d'espresar el aktionsart, la manera o los causativos. Les correspondencies ente les vocales resumir nel siguiente cuadru:
| Tayiko | i | y | a | o | ů | o | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Neopersa ceo |
i | ī | ē | a | ā | ō | o | ū |
| Dari | y | i | ē | a | ā | ō | o | o |
| Iranín | y | ī | a | ā | ū | o | ū | |
El contraste funcional ente vocales paez aniciar ente les llargues {/i:/, /o:/, /ɑ:/} y les curties {/y/, /o/, /æ/}. Poro, paez posible representar les vocales como sigue {/i:/, /o:/, /a:/} y {/i/, /o/, /a/}. Tamién nótese que /tʃ/ y /dʒ/ son africaes, non oclusives. Pue que el llector precise carácter del A.F.I. pa ver calteres fonéticos.
| Anteriores | Posteriores | |
|---|---|---|
| Zarraes | i: | o: |
| Medies | y | o |
| Abiertes | æ | ɑ |
| Llabiales | Alveolares | Palatales | Velares | Glotales | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Oclusives | sordes | p | t | tʃ | k | ʔ |
| sonores | b | d | dʒ | g | ||
| Fricatives | sordes | f | s | ʃ | x | h |
| sonores | v | z | ʒ | ɣ | ||
| Nasales | m | n | ||||
| Líquides | l, r | |||||
| Semivocales | j | |||||
El persa ye una SOV: en persa modernu les oraciones ensin marcar se estructuran de normal: (S) (PP) (O) V esto ye, suxetu nominal (opcional) + complementu preposicional (opcional) + oxetu (opcional) + verbu. Si l'oxetu ye definíu, l'orde ye un pocu distintu (S) (O + "rɑ:") (PP) V.
Una carauterística interesante del persa ye que tienen marcaje de nucleu, en llugar de marcaje de complementu. Esti últimu tipu de marcaje sintácticu ta muncho más espublizáu ente les llingües indoeuropees, polo que'l marcaje de nucleu ye una peculiaridá interesante del persa. El marcaje de nucleu realizar por aciu el sufixu -y (ezafe) axuntu al nucleu d'un sintagma compuestu por nucleu y complementu:
mio llibru'
rosa'
Pal antiguu persa usáronse dellos tipos d'escritures principalmente una variante d'escritura cuneiforme y dacuando una escritura alfabético basada nel alfabetu araméu.
Anque utiliza'l mesmu alfabetu arábigu que la llingua árabe, el persa añade 4 lletres, y camuda la forma d'otres 2. La llingua persa ye dafechu distinta a la árabe, con una producción fonolóxica y una gramática particulares. Les 4 lletres adicionales nel persa son:
| Soníu | Forma | Nome |
| /p/ | پ | pe |
| /ʧ/ (ch) | چ | čy |
| /ʒ/ (zh) | ژ | žy |
| /g/ | گ | gaf |
Les lletres con forma distinta son:
| soníu | lletra árabe orixinal |
lletra persa modificada |
nome |
| /k/ | ك | ک | Kaf |
| /j/ y /i:/, o raramente /a:/ |
ي o ى | ی | Ye |
Les marques diacrítiques que s'utilicen nel alfabetu arábigu o harakat, úsense tamién pal persa, anque les vocales señalaes por estes marques son lóxicamente les del persa. Asina, el signu ُ (damma) reflexa una vocal /o/ en cuenta de la /o/ (curtia) del árabe.
L'alfabetu persa actual introduz amás respectu al árabe la noción de pseudo-espaciu llamáu n'inglés Zero Width Non-Joiner (ZWNJ) col estándar Unicode. Actúa como un espaciu que desconecta dos letres axacentes que, d'otra forma, taríen xuntes, pero ensin estensión visual.
Otra carauterística remarcable ye que munches pallabres perses con raigañu de procedencia árabe escribir de distinta forma que la pallabra árabe de la que proceden. Alef con Hamza debaxo (إ) siempres camuda a Alef (ا), Te Marbuta (ة) de normal, pero non siempres, camuda a Te (ت) o He (ه), y les pallabres qu'utilicen delles hamzas escribir con otru tipu de hamza (como مسؤول que se convierte en مسئول).
Otres llingües como'l pashto o l'urdú asimilaron eses nociones y, n'ocasiones, estender con nueves lletres o signos de puntuación.
Ente los sistemes de trescripción del persa a calteres llatinos, destaca pola so simplicidá'l UniPers.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
