From Wikipedia, the free encyclopedia
El palenquero ye una llingua criolla que se fala en San Basilio de Palenque, en Colombia, departamentu de Bolívar, a 50 quilómetros de Cartagena de Indias, que ye habitáu polos descendientes de los cimarrones que se lliberaren de la esclavitú, sol lideralgu de Benkos Biohó, al rematar el sieglu XVI y a empiezos del sieglu XVII.
 'Palenquero' | |
|---|---|
| Faláu en |  Colombia |
| Falantes | 3.500 |
| Puestu | Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996) |
| Llingua muerta | Non |
| Familia | Criolla de base castellana |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | En Colombia tien reconocencia como llingua oficial nel territoriu nel que ye faláu |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | pln |
 Palenquero. | |
Esta llingua tien un gran sustratu del portugués antiguu polos meses que los africanos secuestraos tuvieron que pasar nos barcos de traficantes y una base lexical castellana, pola llarga permanencia de los sos descendientes nuna rexón onde predomina la fala castellana. El testimoniu llingüísticu amuesa claramente que los antepasaos africanos de los falantes d'esta llingua yeren mayoritariamente d'orixe bantú.
Hai un consensu ente los especialistes tocante a asumir una fuerte influencia nel palenquero de delles llingües bantús, como'l kikongo y el kimbundu, que dexaron buelgues léxiques bastante clares na llingua palenquera. Dellos vocablos de probable orixe bantú son, por casu: ngombe (ganáu, res), moná (neñu, neña), los pronomes enú (ustedes) y ané (ellos, elles), el marcador de plural ma, el marcador de pasáu a, la prenasalización de les oclusives sonores y otros.
El palenquero tien, como otres llingües criollas, unes marques de tiempu, modalidá y aspeutu que s'anteponen al verbu, que permanez práuticamente invariable, en llugar de les terminaciones verbales que caractericen la conxugación verbal en castellán o portugués. Los artículos, pronomes y axetivos son neutros (ausencia d'oposiciones morfolóxiques de xéneru). Los pronomes posesivos anteceden al nome. Una carauterística peculiar de la fala palenquera ye la elevación del tonu y l'allargamientu cuantitativu de la sílaba acentuada.
Tamién se caracteriza pola nasalización de la /l/, la /g/ y la /b/; el plural indícase cola partícula ma enantes del sustantivu; tien elementos portugueses como bo -el to-; usa la doble negación; nun tien conxunciones nin preposiciones y nun s'escriben les lletres "c", "x", "z", "ll" nin "v". Ye una llingua bien simple y económica, y el so usu va ineludiblemente xunida a xestos con boca y manes.
Declarada pola Unesco Patrimoniu Intanxible de la Humanidá en 2005.
Pluralización El criollu palenquero tien un morfema pluralizador: ma, que s'antepón a les pallabres. Por casu: ma ngaína, "les pites". Acordies con Del Castillo (1984), esti morfema provendría del prefixu ma- de la llingua kikongo del África Central.[1]
Tiempos verbales Acordies con Lipski (2004), el criollu palenquero tien cinco partícules preverbales qu'indiquen tiempos verbales. Éstes son ta (marcador de habitualidad y progresión), a-se (habitualidad), tan (futuru y manera irrealis), a (pasáu perfeutu) y taba (pasáu imperfeutu)[2]
El léxicu del criollu palenquero tien múltiples oríxenes. Dientro d'éstos, pueden atopase'l castellán arcaicu, el kikongo, el kimbundu. Cabe destacar que, d'alcuerdu a Dieck (2009), identificáronse más de 150 pallabres d'orixe kikongo nel palenquero[3]
| Palenquero | Asturianu |
|---|---|
| Tatá suto lo ke ta riba sielo, santifikaro sendá nome si, miní a reinu sí, rustí ño boluntá sí, |
Padre nuesu que tas en cielu, santificáu seya'l to nome. amiyel'l to Reinu. Fáigase la to voluntá, |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
