From Wikipedia, the free encyclopedia
L'amáricu o amháricu (አማርኛ, amarəñña) baxa de la estinguida llingua antigua, ge'ez, una llingua semítica sudoccidental. Ye faláu nel norte y el centru d'Etiopía, onde ye llingua nacional oficial. Toma'l so nome de la etnia de los amhara, tradicionalmente habitantes del norte y centru d'Etiopía. Non yá los amhara, sinón tola población etíope escolarizada apodera esti idioma.
Amháricu አማርኛ / amarəñña | |
---|---|
Faláu en | Etiopía Eritrea Exiptu Israel<br |
Rexón | Cuernu d'África |
Falantes | 21 millones |
Puestu | 55ᵘ (Ethnologue 1996) |
Familia | Afro-asiáticu Semíticu |
Estatus oficial | |
Oficial en | Etiopía |
Reguláu por | Nun ta reguláu |
Códigos | |
ISO 639-1 | am |
ISO 639-2 | amh |
ISO 639-3 | amh |
Fora d'Etiopía, el amháricu ye la llingua de 2,7 millones d'emigrantes, que viven n'Exiptu, Israel y Suecia. Tamién ye falada n'Eritrea polos deportaos eritreos procedentes d'Etiopía y bien conocida polos eritreos nacíos antes de mediaos de la década de 1980, yá que foi la llingua d'enseñanza nes escueles eritrees hasta 1991.
Ye la segunda llingua semítica tocantes a númberu de falantes, por detrás del árabe y per delantre de llingües como'l tigriña y l'hebréu.
Escríbese usando un silabariu llamáu "fidel" o "abugida", afechu del que s'usó pa escribir la estinguida llingua ge'ez.
Billabiales | Alveolar | Palatales | Velares | Glotales | ||
---|---|---|---|---|---|---|
Oclusivos | Sordos | p | t | c | k | ʔ |
Sonoros | b | d | ɟ | g | ||
Eyectivos | pʼ | tʼ | cʼ | kʼ | ʔʼ | |
Africaos | Sordos | ʧ | ||||
Sonoros | ʤ | |||||
Eyectivos | ʦʼ | ʧʼ | ||||
Fricativos | Sordos | f | s | ʃ | h | |
Sonoros | z | ʒ | ||||
Nasales | m | n | ɲ | |||
Líquidos | w | l | j | |||
Vibrante múltiple | | r | ጌ |
Anteriores | Centrales | Posteriores | |
---|---|---|---|
Zarraes | i | ɨ (ə) | u |
Medies | e | ə (ä) | o |
Abiertes | a |
El abugida o silabariu etíope tien un total de 231 signos que representen sílabes, resultáu de combinar los 7 fonemes vocálicos colos 33 fonemes consonánticos de la llingua amhárica.
ä [ə] | o | i | a | y | ə [ɨ] | o | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
p | ፐ | ፑ | ፒ | ፓ | ፔ | ፕ | ፖ |
t | ተ | ቱ | ቲ | ታ | ቴ | ት | ቶ |
ch | ቸ | ቹ | ቺ | ቻ | ቼ | ች | ቾ |
k | ከ | ኩ | ኪ | ካ | ኬ | ክ | ኮ |
ኸ | ኹ | ኺ | ኻ | ኼ | ኽ | ኾ | |
b | በ | ቡ | ቢ | ባ | ቤ | ብ | ቦ |
d | ደ | ዱ | ዲ | ዳ | ዴ | ድ | ዶ |
j | ጀ | ጁ | ጂ | ጃ | ጄ | ጅ | ጆ |
g | ገ | ጉ | ጊ | ጋ | ጌ | ግ | ጎ |
p' | ጰ | ጱ | ጲ | ጳ | ጴ | ጵ | ጶ |
t' | ጠ | ጡ | ጢ | ጣ | ጤ | ጥ | ጦ |
ch' | ጨ | ጩ | ጪ | ጫ | ጬ | ጭ | ጮ |
k' | ቀ | ቁ | ቂ | ቃ | ቄ | ቅ | ቆ |
ʔ | አ | ኡ | ኢ | ኣ | ኤ | እ | ኦ |
ä | o | i | a | y | ə | o | |
ts' | ጸ | ጹ | ጺ | ጻ | ጼ | ጽ | ጾ |
f | ፈ | ፉ | ፊ | ፋ | ፌ | ፍ | ፎ |
s | ሰ | ሱ | ሲ | ሳ | ሴ | ስ | ሶ |
sh | ሸ | ሹ | ሺ | ሻ | ሼ | ሽ | ሾ |
h | ሀ | ሁ | ሂ | ሃ | ሄ | ህ | ሆ |
ሐ | ሑ | ሒ | ሓ | ሔ | ሕ | ሖ | |
z | ዘ | ዙ | ዚ | ዛ | ዜ | ዝ | ዞ |
zh | ዠ | ዡ | ዢ | ዣ | ዤ | ዥ | ዦ |
m | መ | ሙ | ሚ | ማ | ሜ | ም | ሞ |
n | ነ | ኑ | ኒ | ና | ኔ | ን | ኖ |
ñ | ኘ | ኙ | ኚ | ኛ | ኜ | ኝ | ኞ |
w | ወ | ዉ | ዊ | ዋ | ዌ | ው | ዎ |
l | ለ | ሉ | ሊ | ላ | ሌ | ል | ሎ |
y | የ | ዩ | ዪ | ያ | ዬ | ይ | ዮ |
r | ረ | ሩ | ሪ | ራ | ሬ | ር | ሮ |
ä | o | i | a | y | ə | o |
Pue que pa poder visualizar estos calteres precise una fonte unicode del alfabetu amháricu, que puede adquirise gratuitamente en Wazu Fonts Gallery Japan (inglés).
Los nomes amháricos pueden tener xéneru masculín o femenín. Esisten distintos medios d'espresar el xéneru. Un exemplu ye l'antiguu sufixu -t pa formar el femenín, llindáu a ciertos modelos y a ciertos nomes aisllaos. Los nomes y axetivos que terminen en -awi formen de normal el femenín col sufixu -t: por casu, ityop':eya-(a)wi, "etíope" (m.), frente a ityop':eya-wi-t, "etíope" (f.); sämay-awi, "celestial" (m.), frente a sämay-awi-t, "celestial" (f.). Esti sufixu utilízase tamién en nomes y axetivos basaos nel modelu k'et(t)ul, por casu, nəgus, 'rei', frente a nəgəs-t "reina", y k'əddus, "santu", frente a k'əddus-t, "santa".
Dellos nomes y axetivos formen el femenín con -it': lək, "chicu" frente a lək'-it, "chica"; bäg, "carneru", frente a bäg-it, "oveya"; s'əmagəlle, "vieyu", frente a s'əmagəll-it, "vieya"; t'ot'a, "monu", frente a t'ot'-it, "mona". Otros nomes tienen esta terminación de femenín anque nun esiste un opuestu masculín: ye'l casu de s'ärar-it, "araña", o azur-it, "remolín". Esisten, sicasí, nomes que tienen el sufixu -it y pórtense gramaticalmente como masculinos: säraw-it, "exércitu"; nägar-it, "gran tambor".
El xéneru femenín nun s'usa namái pa indicar el sexu biolóxico, sinón tamién pa espresar pequeñu tamañu. Asina asocede en bet-it-o, "la casina" (lliteralmente, casa-FEM-ARTÍCULU). El morfema de femenín puede sirvir tamién pa espresar tenrura o simpatía.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.