পাত (ইংৰাজী: Leaf) উদ্ভিদৰ অংগজ অংগ৷ কাণ্ডৰ গাঁঠিৰ পৰা এইবিলাক বহিৰ্জনিষ্ণুভাৱে উৎপন্ন হয়৷ এইবিলাক দেখাত সেউজীয়া আৰু চেপেটা হয়৷ কাণ্ড বা শাখা-প্ৰশাখাৰ গাঁঠিৰ পৰা বহিৰ্জনিষ্ণুভাৱে উৎপন্ন হোৱা বহল, চেপেটা, পাৰ্শ্বীয় অংগজ অংগটোক পাত বোলে৷ সাধাৰণতে পাত কাণ্ড বা শাখা-প্ৰশাখাৰ ওপৰত অগ্ৰোমুখভাৱে (acropetally) সজ্জিত হৈ থাকে আৰু এইবিলাকৰ কক্ষত এক বা একাধিক মুকুল থাকে৷ সেউজীয়া হোৱাত এইবিলাকে সালোকসংশ্লেষণ প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা খাদ্য প্ৰস্তুত কৰিব পাৰে৷ সালোকসংশ্লেষণৰ বাহিৰেও আৰু প্ৰস্বেদন বিভিন্ন গেছীয় পদাৰ্থৰ আদান-প্ৰদান পাতৰ মাধ্যমত হয়৷[1]৷
The leaves of a Beech tree
3D rendering of a µCT scan of a leaf piece, resolution circa 40 µm/voxel.
- কাণ্ড বা শাখাৰ গাঁঠিৰ পৰা উৎপন্ন হোৱা সেউজীয়া পাৰ্শ্বীয় অংগজ অংগ৷
- ক্ল’ৰফিল থকা বাবে এইবিলাক দেখাত সেউজীয়া বৰণৰ হয়৷
- এইবিলাক কাণ্ড বা শাখাৰ গাঁঠিৰ পৰা বহিৰ্জনিষ্ণুভাৱে (exogenously) উৎপন্ন হয়৷
- পাতৰ কক্ষত সদায় কক্ষমুকুল থাকে৷
- এইবিলাক কাণ্ড বা শাখাৰ ওপৰত অগ্ৰোমুখভাৱে (acropetally) সজ্জিত হৈ থাকে৷
- পাতৰ বৃদ্ধি নিৰ্দিষ্ট বা নিয়ত (definite) হয়৷
অৱস্থান, আকৃতি আৰু প্ৰকৃতি অনুযায়ী পাত বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ হয়৷
- সাধাৰণ পাত (Foliage leaf) : চেপেটা আৰু সেউজীয়া বৰণৰ পাতক সাধাৰণ পাত বোলে৷ এইবিলাকে সালোকসংশ্লেষণৰ সহায়ত খাদ্য প্ৰস্তুত কৰে৷
- বীজপত্ৰ (Cotyledons) : বীজৰ অন্তৰ্গত ভ্ৰূণৰ ভ্ৰূণাক্ষৰ সৈতে যুক্ত হৈ থকা পাতক বীজপত্ৰ বোলে৷ বীজপত্ৰই হ’ল আচলতে উদ্ভিদৰ প্ৰথম পাত৷ বীজপত্ৰ খাদ্য সঞ্চয়ৰ বাবে স্ফীত আৰু ৰসাল হয় (মটৰমাহ, বুট), অথবা পাতল (এৰাৰ বীজ) হয়৷ একবীজপত্ৰী উদ্ভিদৰ ভ্ৰূণৰ এটা আৰু দ্বি-বীজপত্ৰী উদ্ভিদৰ বীজত দুটা বীজপত্ৰ থাকে৷ অংকুৰণৰ সময়ত ভ্ৰূণাক্ষক খাদ্য যোগান ধৰাই বীজপত্ৰৰ কাম৷
- শল্কপত্ৰ বা কেটাফিল (Scale leaf or cataphylls) : এইবিলাক সাধাৰণতে শুকান (কেতিয়াবা ৰসাল হয়, যেনে-পিঁয়াজ, নহৰু আদিৰ ক্ষেত্ৰত), ঈষৎ বাদামী ৰঙৰ পাতল পাত, যিবিলাক কাণ্ডৰ গাঁঠিৰ পৰা উৎপন্ন হয়৷ এইধৰণৰ পাতৰ কক্ষত কক্ষমুকুল থাকে৷ ৰাইয’ম, স্ফীতকন্দ আদি মৃদগত কাণ্ডত আৰু শতমূল (Asparagus), ঝাউ (Casuarina) আদিৰ কাণ্ডত শল্কপত্ৰ থাকে৷ শল্কপত্ৰৰ কাম হ’ল- ইয়াৰ কক্ষত থকা মুকুলক ৰক্ষা কৰা৷ ইয়াৰ বাহিৰেও এইবিলাকে খাদ্য সঞ্চয় কৰে (যেনে- পিঁয়াজ)৷
- পুষ্পধৰ পত্ৰ (Bract): এইবিলাক বিশেষ ধৰণৰ পাত৷ এইবিলাকৰ কক্ষৰপৰা পুষ্পমুকুলৰ সৃষ্টি হয়৷ এইবিলাক সাধাৰণতে ক্ষুদ্ৰ ক্ষুদ্ৰ সেউজীয়া বৰণৰ হয় আৰু কেতিয়াবা অন্য বৰণৰ হোৱাও দেখা যায়৷ মুকুল অৱস্থাত ফুলক ৰক্ষা কৰাই ইয়াৰ প্ৰধান কাম৷ কেতিয়াবা ৰঙীন পুষ্পধৰ পত্ৰই কীট-পতঙ্গক আকৰ্ষণ কৰি পৰাগযোগ হোৱাত সহায় কৰে৷
- পুষ্পপত্ৰ (Floral leaf) : ফুলৰ বিভিন্ন চক্ৰৰ প্ৰতিটো অংশকে পুষ্পপত্ৰ বোলে৷ এইবিলাক ৰূপান্তৰিত পাত৷
- প্ৰ’ফিল (Prophyll) : যেতিয়া কাণ্ড বা শাখাৰ প্ৰথম কেইটামান পাত সাধাৰণ পাতৰ দৰে নহয়,কাঁইট বা আকৰ্ষৰ দৰে হয়, তেতিয়া সেইবিলাক পাতক প্ৰ'ফিল বোলে৷ যেনে- বেলগছৰ কাঁইট, নেমুৰ কাঁইট, লাউৰ আকৰ্ষ৷[1]
A leaf shed in autumn.
1. পত্ৰমূল: কাণ্ডৰ গাত লাগি থাকে
২. বৃন্ত বা ঠাৰি
৩. ফলক : সেউজীয়া,বহল আৰু চেপেটা ।
উচ্চতৰ মাধ্যমিক প্ৰাথমিক জীৱবিদ্যা" লেখক - কৰুনা কান্ত দাস আৰু ড° অনুপ কুমাৰ চক্ৰবৰ্ত্তী ৷ প্ৰকাশক - শ্ৰী শান্তিৰঞ্জন দে,বীণা লাইব্ৰেৰী,কলেজ হোষ্টেল ৰোড,পানবজাৰ,গুৱাহাটী -৭৮৭০০১, অসম, পৃষ্ঠা নং : ৪৩৬ ৷
