কামৰূপী লিপি

কামৰূপী লিপি^[3] বা পুৰণি অসমীয়া লিপি^[2] (ইংৰাজী: Kamarupi script) প্ৰাচীন কামৰূপ ৰাজ্যত পঞ্চম শতিকাৰ পৰা ত্ৰয়োদশ শতিকাৰ আৰম্ভণিলৈকে ব্যৱহৃত লিপি আছিল। এই লিপিৰ পৰা আধুনিক অসমীয়া লিপি অৱশেষত বিকশিত হৈছিল।^[4] অসমীয়া লিপিৰ বিকাশত এই পৰ্যায়ৰ পিছত মধ্যযুগীয় আৰু তাৰ পিছত আধুনিক অসমীয়া লিপিৰ পৰ্যায় লাভ কৰিছিল। যদিও এই লিপিৰ বিকাশ বংগ আৰু বিহাৰৰ বিকাশৰ সৈতে একেলগে হৈছিল,^[5] ইয়াৰ কিছুমান স্থানীয় বিশেষত্ব আছিল।^[6] ইয়াৰ পশ্চিমে প্ৰচলিত লিখনিৰ কৌণিক আৰু কেলিগ্ৰাফী শৈলী এই বিকাশত পোৱা নাযায়।^[7]

কামৰূপী লিপি
প্ৰকাৰ	আবুগীদা
ভাষা	সংস্কৃত ভাষা আৰু কামৰূপী প্ৰাকৃত[1]
সময়	পঞ্চম-ত্ৰয়োদশ শতিকা
মাতৃ লিপি	ব্ৰাহ্মী লিপি গুপ্ত লিপি কামৰূপী লিপি
সন্তান লিপি	অসমীয়া বৰ্ণমালা[2]
টোকা: এই পৃষ্ঠাত IPA চিহ্ন থাকিব পাৰে।

ইতিহাস

কামৰূপী লিপিৰ উৎপত্তি গুপ্ত লিপিৰ পৰা হৈছিল।^[8] গুপ্ত লিপি ব্ৰাহ্মী লিপিৰ পৰা বিকশিত হৈছিল। এই লিপি কামৰূপত নিজে বিকশিত হৈছিল। কুমাৰ ভাস্কৰ বৰ্মায়ে কৰ্ণসোৱৰ্ণত থকা তেওঁৰ সামৰিক শিবিৰৰ পৰা জাৰী কৰা নিধানপুৰ তামৰ ফলিত খোদিত তাম্ৰলিপিত কুটিল লিপিৰ বিশেষত্ব গ্ৰহণ কৰিছিল।^[9] কিছুমান পণ্ডিতৰ মতে কামৰূপী লিপিৰ উৎপত্তি কুটিল লিপিৰ পৰা হৈছিল যদিও এই মত বহুলভাৱে গ্ৰহণযোগ্য নহয়।^[10]

এই বিকাশকালত কামৰূপ শিলালিপি খোদিত কৰা হৈছিল আৰু সেইবোৰে এই সময়ছোৱাত এই লিপিৰ বিকাশ প্ৰদৰ্শন কৰে। পঞ্চম শতিকাৰ উমাচল শিলালিপি আৰু নগাজৰী-খনিকৰগাঁৱৰ শিলালিপিৰ লিপি গুপ্ত লিপিৰ প্ৰাচ্য প্ৰকাৰৰ সৈতে প্ৰায় একে।^[11] এই লিপিৰ পৰায়ে দ্বাদশ শতিকাৰ কানাই-বৰশীবোৱা শিলালিপিত ব্যৱহৃত প্ৰাক অসমীয়া লিপি বিকশিত হৈছিল।^[12]

এছ এন শৰ্মাই লক্ষ্য কৰিছে যে ষষ্ঠ শতিকাৰ পৰা দ্বাদশ শতিকাৰ সময়লৈকে সম্পৰ্কিত অসমীয়া লিপিক প্ৰাচীন কামৰূপী লিপি বুলি ক'ব পাৰি। কামৰূপী লিপিয়ে পিছৰ সময়ছোৱাত পুৰণি অসমীয়া লিপিৰ ৰূপ লৈছিল।^[2]

বৈচিত্ৰ্য

মধ্যযুগৰ শেষৰ ফালে কামৰূপী লিপিৰ তিনিটা ভিন্নতা দেখা গৈছিল। প্ৰথমটো হৈছে গড়গাঁও অঞ্চলত প্ৰচলিত গড়গঞা, দ্বিতীয়টো হৈছে সংস্কৃত গ্ৰন্থ প্ৰস্তুত কৰাত ব্যৱহৃত বামুণীয়া আৰু সাধাৰণতে ব্ৰাহ্মণসকলে এই লিপি ব্যৱহাৰ কৰিছিল। তৃতীয় তথা অন্তিম ভাগ কায়স্থসকলে ব্যৱহাৰ কৰিছিল আৰু ইয়াক কাইথেলী বোলা হৈছিল। কাইথেলী লিপিক কামৰূপত "লাখৰী" বুলি কোৱা হয়।^[13]

তথ্য উৎস

1. Māmaṇi Raẏachama Goswāmī (1996), Rāmāyaṇa from Gangā to Brahmaputra, p.98 The Gachtal pillar inscription composed in old Assamese script and language, rather Kamrupi dialect, referring to the yavana invasion from Bengal, with the date saka 1284
2. Assam district gazetteers - Volume 6 (1976), Page 478 "S. N. Sarma has observed that the Assamese script pertaining to the period from the 6th century to the twelfth century can be termed as the ancient Kamrupi script."
3. "The Assamese script of the period from the fifth to the thirteenth century may be termed as the ancient Assamese script or the Kamarupi script" (Goswami 1983, পৃষ্ঠা 23)
4. "The Kamarupi script developed into the medieval Assamese script and the latter into the modern Assamese script" (Goswami 1983, পৃষ্ঠা 27)
5. "The detailed discussion above shows that the broad pattern of the development of writing in Assam was in line with that in Bengal-Bihar." (Bhattacharya 1969:535)
6. "The Assam inscriptions discussed above furnish the documentary evidence of how the eastern version of the north Indian writing style developed in Assam with an admixture of some local peculiarities." (Bhattacharya 1969:537)
7. "The predominantly angular style of writing of the Bengal-Assam copper plates is not to be found in the Assam copper plates; nor is the formal 'calligraphical' style so conspicuous in Bengal-Bihar for a limited period of time represented here." (Bhattacharya 1969:536)
8. "The a, i, ka, ga, na, ta, da, na, ma, ra and va of the Umachal and Barganga inscriptions are fairly similar to those of the Allahabad inscription (of Samudragupta)" (Lahiri 1991, পৃষ্ঠা 59)
9. "...Nidhanpur grant belongs to a later date having many elements from the so called western style of writing. This grant can be said to have been written in Kutila alphabets." (Verma 1976, পৃষ্ঠা 40)
10. Joshi, Jagat Pati; Margabandhu, Chedarambattu; Sharma, Arun Kumar; Bisht, Ranvir Singh (2002). Puraratna: emerging trends in archaeology, art, anthropology, conservation, and history : in honour of Shri Jagat Pati Joshi, Volume 2. Agam Kala Prakashan. পৃষ্ঠা. 430.
11. (Lahiri 1991, পৃষ্ঠা 58–59)
12. (Lahiri 1991, পৃষ্ঠা 57–58)
13. Les Langues Ecrites Du Monde: Releve Du Degre Et Des Modes D'Utilisation (1978), p.39

গ্ৰন্থৰাজি

• Bhattacharya, Sureshchandra (1969). The Evolution of Script in Northeastern India from CAD 400 to 1200 with Sepcial Reference to Bengal (PhD). University of London.
• Bora, Mahendra (1981). The Evolution of Assamese Script. প্ৰকাশক Jorhat, Assam: Assam Sahitya Sabha.
• Goswami, Upendranath (1983). "The Assamese Script". Journal of the Assam Research Society (Kamarupa Anusandhan Samiti) খণ্ড 27.
• Lahiri, Nayanjot (1991). Pre-Ahom Assam: Studies in the Inscriptions of Assam between the Fifth and the Thirteenth Centuries AD. প্ৰকাশক Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers Pvt Ltd.
• Verma, Thakur Prasad (1976). Development of Script in Ancient Kamrupa. Asam Sahitya Sabha.