মোগল সাম্ৰাজ্য

মোগল সাম্ৰাজ্য বা মোগল চলতনত (আৰবী:চল্তনাত আল হিন্দীয়া; ফাৰ্চী:বিলাদ-ই-হিন্দোস্তান; ঐতিহাসিক হিন্দী:মুগলিয়া চলতনত) দক্ষিণ এছিয়াৰ এক প্ৰাৰম্ভিক আধুনিক সাম্ৰাজ্য আছিল।^[7] প্ৰায় দুই শতিকাৰ পৰা এই সাম্ৰাজ্য পশ্চিমৰ সিন্ধু অৱবাহিকা, উত্তৰ-পশ্চিমৰ উত্তৰ আফগানিস্তান আৰু উত্তৰে কাশ্মীৰৰ বাহিৰৰ প্ৰান্তৰ পৰা পূবে বৰ্তমানৰ অসম আৰু বাংলাদেশৰ উচ্চভূমি আৰু দক্ষিণ ভাৰতৰ ডেক্কান মালভূমিৰ ওপৰভাগলৈকে বিস্তৃত আছিল।^[8]

মুগলিয়া চল্তনাত-ই-হিন্দ سَلْطَنَة اَلْهِنْدِيَّة (আৰবী) চল্তনাত আল হিন্দীয়া بِلادِ هِنْدوسْتان (ফাৰ্চী) বিলাদ-ই-হিন্দোস্তান مُغْلِیَہ سَلْطَنَت (ঐতিহাসিক হিন্দী) মুগ'লিয়া' চল্তনাত
১৫২৬–১৮৫৭
Flag
সাম্ৰাজ্যইয়াৰ সৰ্বাধিক পৰিসৰত, ১৭০০
Status	সাম্ৰাজ্য
ৰাজধানী	আগ্ৰা (১৫২৬–১৫৪০; ১৫৫৫–১৫৭১; ১৫৯৮–১৬৪৮) ফতেহপুৰ চিক্ৰি (১৫৭১–১৫৮৫) লাহোৰ (মে' ১৫৮৬ – ১৫৯৮) শ্বাহজাহানাবাদ, দিল্লী (১৬৪৮–১৮৫৭)
সাধাৰণ ভাষা	ফাৰ্ছি (অফিচিয়েল আৰু আদালতৰ ভাষা)[1] উৰ্দু (শাসক শ্ৰেণীৰ ভাষা, পিছত চৰকাৰী মৰ্যাদা দিয়া হয়)[2] হিন্দাভি (লিঙ্গুৱা ফ্ৰাংকা) আৰবী (ধৰ্মীয় অনুষ্ঠানৰ বাবে) চাগাটাই তুৰ্কিক (কেৱল আৰম্ভণিতে) অন্যান্য দক্ষিণ এছিয়াৰ ভাষাসমূহ
ধৰ্ম	ছুন্নী ইছলাম (হানাফী) (১৫২৬–১৮৫৭) দীন-ই ইলাহি (১৫৮২–১৬০৫)
Government	পৰম ৰাজতন্ত্ৰ একক অৱস্থা with ফেডাৰেল গাঁথনি কেন্দ্ৰীভূত স্বৈৰাচাৰী ইছলামিক শ্বৰিয়া[3](1526–1719) অলিগাৰ্চি with a সীমাবদ্ধ ৰাজকীয় চিত্ৰমূৰ (১৭১৯–১৮৫৭)
সম্ৰাট[টোকা 1] (পদশ্বাহ)
• ১৫২৬–১৫৩০	বাবৰ (প্ৰথম)
• ১৮৩৭–১৮৫৭	বাহাদুৰ শ্বাহ দ্বিতীয় (শেষ)
ঐতিহাসিক যুগ	প্ৰাৰম্ভিক আধুনিক
• পানীপথৰ প্ৰথম যুদ্ধ	২১ এপ্ৰিল ১৫২৬
• সুৰ সাম্ৰাজ্য দ্বাৰা সাম্ৰাজ্য বাধাপ্ৰাপ্ত	১৫৪০–১৫৫৫
• মোগল-মাৰাঠা যুদ্ধ	১৬৮০–১৭০৭
• ঔৰঙ্গজেবৰ মৃত্যু	৩ মাৰ্চ ১৭০৭
• কৰ্ণালৰ যুদ্ধ	২৪ ফেব্ৰুৱাৰী ১৭৩৯
• কাৰ্নাটিক যুদ্ধ	১৭৪৬–১৭৬৩
• প্লাচিৰ যুদ্ধ	১৭৫৭
• বেংগল যুদ্ধ	১৭৫৯–১৭৬৫
• দিল্লীৰ অৱৰোধ	২১ ছেপ্টেম্বৰ ১৮৫৭
মাটিকালি
১৬৯০[5][6]	40,00,000 বৰ্গ কি.মি. (15,00,000 বৰ্গ মাইল)
জনসংখ্যা
• ১৭০০	১৫৮,৪০০,০০০

মোগল সাম্ৰাজ্য পৰম্পৰাগতভাৱে ১৫২৬ চনত বাবৰৰ দ্বাৰা প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল বুলি কোৱা হয়, যি হৈছে উজবেকিস্তানৰ এজন যোদ্ধা মুৰব্বী, যি চুবুৰীয়া চাফাভিদ আৰু অটোমান সাম্ৰাজ্যৰ পৰা সাহায্য নিয়োগ কৰিছিল,^[9] পানীপথৰ প্ৰথম যুদ্ধত দিল্লীৰ চুলতান ইব্ৰাহিম লোধিক পৰাস্ত কৰিবলৈ আৰু উজনি ভাৰতৰ সমভূমিত প্ৰৱেশ কৰিবলৈ। অৱশ্যে মোগল সাম্ৰাজ্যিক গাঁথনি কেতিয়াবা ১৬০০ চনৰ, বাবৰৰ নাতি আকবৰৰ শাসনৰ সৈতে,^[10] এই সাম্ৰাজ্যিক গাঁথনি ১৭২০ চনলৈকে চলিছিল, শেষ মুখ্য সম্ৰাট ঔৰঙ্গজেবৰ মৃত্যুৰ অলপ পিছতে,^[11][12] যাৰ শাসনকালত সাম্ৰাজ্যই ইয়াৰ সৰ্বাধিক ভৌগোলিক পৰিসৰ ও অৰ্জন কৰিছিল। পৰৱৰ্তী সময়ত, বিশেষকৈ ভাৰতত ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ শাসনকালত, পুৰণি দিল্লী আৰু ইয়াৰ আশে-পাশে থকা অঞ্চললৈ হ্ৰাস কৰা হয়, ১৮৫৭ চনৰ ভাৰতীয় বিদ্ৰোহৰ পিছত ব্ৰিটিছ ৰাজে আনুষ্ঠানিকভাৱে সাম্ৰাজ্য ভংগ কৰে।

যদিও মোগল সাম্ৰাজ্য সামৰিক যুদ্ধৰ দ্বাৰা সৃষ্টি আৰু স্থিৰ আছিল,^[13][14][15] ই শাসন কৰিবলৈ অহা সংস্কৃতি আৰু লোকসকলক জোৰেৰে দমন কৰা নাছিল, কিন্তু নতুন প্ৰশাসনিক পদ্ধতি স্থাপন কৰি সেইবোৰসন্তুলিত কৰিছিল,^[16][17] আৰু বিভিন্ন শাসক অভিজাত লোকক অন্তৰ্ভুক্ত কৰা, যাৰ ফলত অধিক দক্ষ, কেন্দ্ৰীভূত আৰু স্থায়ী নিয়ম হয়।^[18] সাম্ৰাজ্যৰ সামূহিক সম্পদৰ আধাৰ আছিল কৃষি কৰ, তৃতীয় মোগল সম্ৰাট আকবৰৰ দ্বাৰা স্থাপিত।^[19][20] এই কৰবোৰ, যি কৃষক খেতিয়কৰ আধাতকৈও অধিক উৎপাদনৰ সমান আছিল,^[21] সু-নিয়ন্ত্ৰিত ৰূপৰ মুদ্ৰাত পৰিশোধ কৰা হৈছিল,^[18] আৰু কৃষক আৰু শিল্পীসকলক ডাঙৰ বজাৰত প্ৰৱেশ কৰিবলৈ বাছি লৈছিল।^[22]

সপ্তদশ শতিকাৰ বেছিভাগ সময়ত সাম্ৰাজ্যৰ দ্বাৰা বজাই ৰখা আপেক্ষিক শান্তি ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক সম্প্ৰসাৰণৰ এটা কাৰক আছিল।^[23] ভাৰত মহাসাগৰত ইউৰোপীয় উপস্থিতি বৃদ্ধি হোৱা, আৰু ভাৰতীয় কেঁচা আৰু সমাপ্ত সামগ্ৰীৰ বৰ্ধিত চাহিদাই মোগল আদালতত এতিয়াও অধিক সম্পদ সৃষ্টি কৰিছে।^[24] মোগল অভিজাত সকলৰ মাজত অধিক সুস্পষ্ট ব্যৱহাৰ আছিল,^[25] যাৰ ফলত চিত্ৰকলা, সাহিত্যিক ৰূপ, বস্ত্ৰ আৰু স্থাপত্যৰ অধিক পৃষ্ঠপোষকতা হয়, বিশেষকৈ শ্বাহজাহানৰ ৰাজত্বকালত।^[26] দক্ষিণ এছিয়াৰ মোগল ইউনেস্কো বিশ্ব ঐতিহ্যক্ষেত্ৰসমূহৰ ভিতৰত আছে: আগ্ৰা ফ'ৰ্ট, ফতেহপুৰ চিক্ৰী, লালকিল্লা, হুমায়ুনৰ সমাধি, লাহোৰ দুৰ্গ আৰু তাজমহল, যাক "ভাৰতত মুছলমান কলাৰ অলংকাৰ আৰু বিশ্বৰ ঐতিহ্যৰ সৰ্বজনীন ভাৱে প্ৰশংসিত উৎকৃষ্ট কৃতি" বুলি বৰ্ণনা কৰা হৈছে।^[27]

টোকা

তথ্য সংগ্ৰহ

1. Conan 2007, পৃষ্ঠা. 235.
2. "Islam: Mughal Empire (1500s, 1600s)". BBC. 7 September 2009. http://www.bbc.co.uk/religion/religions/islam/history/mughalempire_1.shtml। আহৰণ কৰা হৈছে: 13 June 2019.
3. Pagaza & Argyriades 2009, পৃষ্ঠা. 129.
4. Morier 1812, পৃষ্ঠা. 601.
5. Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D. (2006). "East–West Orientation of Historical Empires and Modern States". Journal of World-Systems Research খণ্ড 12 (2): 219–229. doi:10.5195/JWSR.2006.369. ISSN 1076-156X.
6. Rein Taagepera (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly খণ্ড 41 (3): 475–504. doi:10.1111/0020-8833.00053. http://www.escholarship.org/uc/item/3cn68807.
7. Richards, John F. (1995), The Mughal Empire, Cambridge University Press, p. 2, ISBN 978-0-521-56603-2, https://books.google.com/books?id=HHyVh29gy4QC&pg=PA2 Quote: "Although the first two Timurid emperors and many of their noblemen were recent migrants to the subcontinent, the dynasty and the empire itself became indisputably Indian. The interests and futures of all concerned were in India, not in ancestral homelands in the Middle East or Central Asia. Furthermore, the Mughal empire emerged from the Indian historical experience. It was the end product of a millennium of Muslim conquest, colonization, and state-building in the Indian subcontinent."
8. Stein, Burton (2010), A History of India, John Wiley & Sons, pp. 159–, ISBN 978-1-4443-2351-1, https://books.google.com/books?id=QY4zdTDwMAQC&pg=PA159 Quote: "The realm so defined and governed was a vast territory of some সাঁচ:Convert/LoffAoffDsqbrSoff, ranging from the frontier with Central Asia in northern Afghanistan to the northern uplands of the Deccan plateau, and from the Indus basin on the west to the Assamese highlands in the east."
9. Gilbert, Marc Jason (2017), South Asia in World History, Oxford University Press, pp. 75–, ISBN 978-0-19-066137-3, https://books.google.com/books?id=1dhKDgAAQBAJ&pg=PA75 Quote: "Babur then adroitly gave the Ottomans his promise not to attack them in return for their military aid, which he received in the form of the newest of battlefield inventions, the matchlock gun and cast cannons, as well as instructors to train his men to use them."
10. Stein, Burton (2010), A History of India, John Wiley & Sons, pp. 159–, ISBN 978-1-4443-2351-1, https://books.google.com/books?id=QY4zdTDwMAQC&pg=PA159 Quote: "Another possible date for the beginning of the Mughal regime is 1600, when the institutions that defined the regime were set firmly in place and when the heartland of the empire was defined; both of these were the accomplishment of Babur’s grandson Akbar."
11. Stein, Burton (2010), A History of India, John Wiley & Sons, pp. 159–, ISBN 978-1-4443-2351-1, https://books.google.com/books?id=QY4zdTDwMAQC&pg=PA159 Quote: "The imperial career of the Mughal house is conventionally reckoned to have ended in 1707 when the emperor Aurangzeb, a fifth-generation descendant of Babur, died. His fifty-year reign began in 1658 with the Mughal state seeming as strong as ever or even stronger. But in Aurangzeb’s later years the state was brought to the brink of destruction, over which it toppled within a decade and a half after his death; by 1720 imperial Mughal rule was largely finished and an epoch of two imperial centuries had closed."
12. Richards, John F. (1995), The Mughal Empire, Cambridge University Press, p. xv, ISBN 978-0-521-56603-2, https://books.google.com/books?id=HHyVh29gy4QC&pg=PAxv Quote: "By the latter date (1720) the essential structure of the centralized state was disintegrated beyond repair."
13. Stein, Burton (2010), A History of India, John Wiley & Sons, pp. 159–, ISBN 978-1-4443-2351-1, https://books.google.com/books?id=QY4zdTDwMAQC&pg=PA159 Quote: "The vaunting of such progenitors pointed up the central character of the Mughal regime as a warrior state: it was born in war and it was sustained by war until the eighteenth century, when warfare destroyed it."
14. Robb, Peter (2011), A History of India, Macmillan, pp. 108–, ISBN 978-0-230-34549-2, https://books.google.com/books?id=GQ-2VH1LO_EC&pg=PA108^{[সংযোগবিহীন উৎস]} Quote: "The Mughal state was geared for war, and succeeded while it won its battles. It controlled territory partly through its network of strongholds, from its fortified capitals in Agra, Delhi or Lahore, which defined its heartlands, to the converted and expanded forts of Rajasthan and the Deccan. The emperors' will was frequently enforced in battle. Hundreds of army scouts were an important source of information. But the empire's administrative structure too was defined by and directed at war. Local military checkpoints or thanas kept order. Directly appointed imperial military and civil commanders (faujdars) controlled the cavalry and infantry, or the administration, in each region. The peasantry in turn were often armed, able to provide supporters for regional powers, and liable to rebellion on their own account: continual pacification was required of the rulers."
15. Gilbert, Marc Jason (2017), South Asia in World History, Oxford University Press, pp. 75–, ISBN 978-0-19-066137-3, https://books.google.com/books?id=1dhKDgAAQBAJ&pg=PA75 Quote: "With Safavid and Ottoman aid, the Mughals would soon join these two powers in a triumvirate of warrior-driven, expansionist, and both militarily and bureaucratically efficient early modern states, now often called "gunpowder empires" due to their common proficiency is using such weapons to conquer lands they sought to control."
16. Asher, Catherine B.; Talbot, Cynthia (2006), India Before Europe, Cambridge University Press, pp. 115–, ISBN 978-0-521-80904-7, https://books.google.com/books?id=ZvaGuaJIJgoC&pg=PA115
17. Robb, Peter (2011), A History of India, Macmillan, pp. 99–100, ISBN 978-0-230-34549-2, https://books.google.com/books?id=GQ-2VH1LO_EC&pg=PA99^{[সংযোগবিহীন উৎস]}
18. Asher, Catherine B.; Talbot, Cynthia (2006), India Before Europe, Cambridge University Press, pp. 152–, ISBN 978-0-521-80904-7, https://books.google.com/books?id=ZvaGuaJIJgoC&pg=PA152
19. Stein, Burton (2010), A History of India, John Wiley & Sons, pp. 164–, ISBN 978-1-4443-2351-1, https://books.google.com/books?id=QY4zdTDwMAQC&pg=PA164 Quote: "The resource base of Akbar’s new order was land revenue"
20. Asher, Catherine B.; Talbot, Cynthia (2006), India Before Europe, Cambridge University Press, pp. 158–, ISBN 978-0-521-80904-7, https://books.google.com/books?id=ZvaGuaJIJgoC&pg=PA152 Quote: "The Mughal empire was based in the interior of a large land-mass and derived the vast majority of its revenues from agriculture."
21. Stein, Burton (2010), A History of India, John Wiley & Sons, pp. 164–, ISBN 978-1-4443-2351-1, https://books.google.com/books?id=QY4zdTDwMAQC&pg=PA159 Quote: "... well over half of the output from the fields in his realm, after the costs of production had been met, is estimated to have been taken from the peasant producers by way of official taxes and unofficial exactions. Moreover, payments were exacted in money, and this required a well regulated silver currency."
22. Asher, Catherine B.; Talbot, Cynthia (2006), India Before Europe, Cambridge University Press, pp. 152–, ISBN 978-0-521-80904-7, https://books.google.com/books?id=ZvaGuaJIJgoC&pg=PA152 Quote: "His stipulation that land taxes be paid in cash forced peasants into market networks, where they could obtain the necessary money, while the standardization of imperial currency made the exchange of goods for money easier."
23. Asher, Catherine B.; Talbot, Cynthia (2006), India Before Europe, Cambridge University Press, pp. 152–, ISBN 978-0-521-80904-7, https://books.google.com/books?id=ZvaGuaJIJgoC&pg=PA152 Quote: "Above all, the long period of relative peace ushered in by Akbar's power, and maintained by his successors, contributed to India's economic expansion."
24. Asher, Catherine B.; Talbot, Cynthia (2006), India Before Europe, Cambridge University Press, pp. 186–, ISBN 978-0-521-80904-7, https://books.google.com/books?id=ZvaGuaJIJgoC&pg=PA186 Quote: "As the European presence in India grew, their demands for Indian goods and trading rights increased, thus bringing even greater wealth to the already flush Indian courts."
25. Asher, Catherine B.; Talbot, Cynthia (2006), India Before Europe, Cambridge University Press, pp. 186–, ISBN 978-0-521-80904-7, https://books.google.com/books?id=ZvaGuaJIJgoC&pg=PA186 Quote: "The elite spent more and more money on luxury goods, and sumptuous lifestyles, and the rulers built entire new capital cities at times."
26. Asher, Catherine B.; Talbot, Cynthia (2006), India Before Europe, Cambridge University Press, pp. 186–, ISBN 978-0-521-80904-7, https://books.google.com/books?id=ZvaGuaJIJgoC&pg=PA186 Quote: "All these factors resulted in greater patronage of the arts, including textiles, paintings, architecture, jewelry, and weapons to meet the ceremonial requirements of kings and princes."
27. Taj Mahal: UNESCO World Heritage Center

1. উপাধিটো (মিৰ্জা) পৰিয়ালৰ সকলো পুত্ৰৰ ওচৰলৈ নামি আহে, কোনো ব্যতিক্ৰম নোহোৱাকৈ। ৰাজপৰিয়ালত ইয়াক ইয়াৰ আগৰ পৰিৱৰ্তে নামৰ নামেৰে ৰখা হয়, এনেদৰে, আব্বাছ মিৰ্জা আৰু হচফিয়েন মিৰ্জা। মিৰ্জা এটা অসামৰিক উপাধি, আৰু খান এজন সামৰিক উপাধি। খানৰ উপাধি সৃষ্টিশীল, কিন্তু বংশগত নহয়। ^[4]