الياسا الجنكيزيه (Yassa Gengizcani) هى القوانين اللى عملها جنكيز خانللمغول و قدسوها و اتعاملو بيها كدستور اجتماعى و حربى زى كتاب دينى. فبعد انتصاراته و توسيع حدود مملكته جنكيز خان شاف انه لازم يصلح الشئون الداخليه لإن الاداب و العرف و التقاليد المغوليه و عاداتهم اللى كانت سايده وقتها ماكانتش وافيه لمتطلبات الدوله الجديده ، و فوق كده ما كانتش مدونه فراجعها و ساب معظمها لكن غير حاجات و زود حاجات و اداها صبغه رسميه. جنكيز خان عمل اول برلمان ليه " قوريلتاى " فى سنة 1206 و حدد فى الاجتماع ده لاول مره نظم امبراطوريته و اشارتها و حط دستور صارم لشعبه. امر جنكيزخان بتعليم الاطفال المغول الخط الاويغورى و تدوين النظم و الاحكام بالخط ده و فظها فى خزاين امرا المغول.
الياسا اللى عملها جنكيز خان كانت من العوامل اللى ساعدت على انتصاراته و تكوين امبراطوريته الواسعه. اللى كان بيخالف الياسا كان بيتعاقب اشد عقاب من غير شفقه او رحمه.
الياسا اتضمنت حاجات كتيره كان اولها المعتقد: ( الاعتقاد بخالق واحد للسما و الارض بيدى الملك للى يختاره ، و هو القوى الجبار).
الوعاظ و الرهبان اللى كرسو حياتهم للخدمات الدينيه و المؤذنين و الاطبا و مغسلين الموتى متحررين من المسئوليات الحكوميه.
الاعدام لأى حد يعلن نفسه امبراطور من غير قرار من المؤتمر المغولى العام ( القويلتاى ).
محرم على الزعما اللى مش مغول انهم ياخدو القاب فخريه.
يحرم الدخول فى سلام مع ملك او امير او بلد من غير الخضوع و تقديم فروض الطاعة للمغول الاول.
اتباع القاعده العسكريه بتعبية العسكر المغولى فى عشرات و ميات و ألوف و عشرات ألوف.
المحارب المغولى يستلم السلاح مباشرة من القائد قبل ما تبدأ المعركه ، الظباط لازم يحتفظو بالاسلحه سليمه و يتأكدو انها صالحه للاستعمال قبل المعركه.
الاعدام لأى واحد يحاول يبدأ نهب الاعادى قبل ما يصدر امر بالنهب. العسكر ياخدو نفس كمية الغنايم بتاعة الظباط بعد خصم نصيب الامبراطور منها.
عمل صيد عام فى كل شتا عشان يستمر التدريب العسكرى و الحصول على اكل. يحرم الصيد على الكل من بداية شهر مارس لغاية اكتوبر كل سنه.
يحرم دبح الحيوانات المتصاده ، لازم تتربط و يتشق صدرها و تطليع القلب منها.
مسموح بأكل اطراف الحيوانات و حواشيها و لحس دمها مع ان ده كان محرم قبل كده.
الشخص اللى ما يساهمش فى الحرب لازم يأدى خدمه تانيه للامبراطور من غير مقابل.
الاعدام للى يسرق حصان او حاجه تساويه و يكون الاعدام بقطع الشخص نصين. عقوبات السرقه التانيه تتوقف على نوعية الحاجه المسروقه و تمنها. العقوبه ما بين 7 و 700 جلده بالكرباج ، و ممكن تحويل الجلد لغرامه قيمتها قيمة الحاجه المسروقه تسع مرات.
يحرم تشغيل او استعباد مغولى عن طريق اشخاص خاضعين للمغول. كل الرجاله ، ما عادا فى ظروف نادره ، لازم يخدمو فى الجيش.
يحرم ايواء العبد الهربان. اللى يعمل كده بيعرض نفسه للاعدام. و الشخص اللى عارف مكان العبد الهربان و ما يبلغش برضه بيعرض نفسه للاعدام.
قانون الجواز بيأمر بإن الراجل يشترى مراته ، و يحرم جواز القرايب من الدرجه الاولى و التانيه. و يجوز جواز الراجل من اختين فى نفس الوقت ، و ليه الحق فى انه يمتلك جوارى و سرارى. الستات ممكن يشتغلو فى الاعمال التجاريه .[1]
الاولاد اللى يتولدو من جاريه ليهم نفس حقوق الاولاد اللى من جواز ، لكن اولاد الزوجه الاولانيه ليهم الشرف الاول و حق ورث كل حاجه.
الاعدام بالدبح للاتصال الجنسى من غير جواز و كمان لممارسة الجنس الشرجى.
يحرم غسل الهدوم او العوم فى مايه جاريه وقت الرعد و الصواعق.
جزاء القتل للجواسيس ، و شهود الزور ، و كل اللى بيعملو حاجات غير اخلاقيه ، و السحارين.
الاعدام لكل ظابط او زعيم مايأديش واجبه او لو رفض يروح للخاقان لما يستدعيه.
المقريزى فى كتاب المواعظ والاعتبار بذكر الخطط والآثار اتكلم عن الياسا الجنكيزيه و قال ان جنكيز خان قرر قواعد و عقوبات دونها فى كتاب اسمه " ياسه " و ان فيه ناس بيسموه " يسق " كتحريف من ياسا وان جنكيز نقش نصوص الياسه فى صفايح حديد و عمله شريعه لشعبه و فضلو متبعين الشريعه دى لغاية ما " قطع الله دابرهم ". و ذكر حاجات تقريباً تشبه اللى جه فى النص الاصلى للياسا زى قتل ممارس الجنس بغض النظر عن ان اذا كان متجوز و لا لاء و نفس الموضع للى مارس اللواط او اتبول فى المايه او على الرماد [2] ، و قال انه الزم المغول انهم ما يتعصبوش لمذهب معين ، و منعهم من اضافة القاب للاسامى ، و انه الزم ستات العسكر بعمل شغلهم وقت غيابهم فى المعارك ، و ان فى كل راس سنه جديده تتعرض عليه البنات عشان يختار منهم ستات لنفسه و لعياله.
الجواز عند المغول كان عمليه تجاريه بحته و بيقول المؤرخ هوارث ان ماكانش فى المغول راجل ليه ست من غير ما يكون اشتراها و كان فيه بنات بيبورو لإن ابهاتهم كانو بيفضلو مخلينهم عندهم لغاية ما يبيعوهم. الراجل ما كانش بيعتبر الست مراته الا لما تخلف له عيل و كان ممكن يطردها اذا ما خلفتش. ( Howorth, P.53/ IV) - تاريخ المغول.
. المغول كانو شعب بدائى قديم ، ديانتهم قبل ما يعتنقو البوذيه كانت الشامانيه اللى بيعبدو و يقدسو فيها كل حاجه بعيده عن مداركهم او بيخافو منها فكان عندهم الهه فى الانهار و الجبال و الشجر الكبير و الشمس و القمر و البرق و الرعد و النار و غيرهم.
