Alamanico d'o Valais

L'alamanico d'o Valais (en alamanico d'o Valais Wallisertiitsch, en alemán Walserdeutsch) ye o subdialecto de l'alto alamanico superior charrau por o pueblo Walser en partis de Suiza, Italia, Liechtenstein y Austria y en a parti chermanofona d'o cantón d'o Valais, en l'alta val d'o Roine.

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Alamanico d'o Valais Wallisertiitsch
Variedaz de l'alamanico
Mapa de distribución d'as parlas d'o Valais
Localización cheografica
Estau	{{{estau}}}
País	{{{país}}}
Rechión	{{{rechión}}}
Parlau en	Suiza Italia Austria Liechtenstein
Lugars principals
Estatus
Atras denominacions	{{{atras denominacions}}}
Charradors	20.000
Oficial en
Reconoixiu en	{{{reconoixiu}}}
Regulau por
Vitalidat	Alta
Literatura
Escritors principals
Rasgos dialectals	Alto alamanico
Clasificación lingüistica
Indoeuropea Chermanica Chermanica occidental Altochermanica Altochermanica superior Alamanico Alto alamanico superior Dialecto d'o Valais
Codigos
ISO 639-1
ISO 639-2
ISO 639-3	wae
SIL

A plegada d'inmigrants parlants chermanofonos procedents d'o cantón de Berna a o cantón de Valais prencipió en o sieglo VIII. Presumiblement bi habió dos rotas d'inmigración diferents que levoron a definir os dos prencipals grupos de dialectos d'o Valais. Entre os sieglos XII y XIII, o pueblo Walser prencipió a estableixer-se en atros puestos d'os Alpes. Istos nuevos asentamientos son conoixitos como puestos d'inmigración Walser y encara se i charra o dialecto.

Istos dialectos son dificils d'entender ta atros suizos chermanofonos (os ditos por os Walser Üsserschwyzer, literalment suizos exteriors). Isto se debe a que son vals isoladas entre as altas montanyas, lo que ha feito que o dialecto d'o Valais conserve muitismos arcaismos. O dialecto de Lötschental, por eixemplo, conservaba tres menas diferents de verbos febles dica primerías d'o sieglo XX. O dialecto d'o Valais tamién amuestra innovacions lingüisticas, como o plural Tannu - Tannä (abet - abez), que tamién se pueden trobar en atros dialectos de l'alto alamanico superior.

O numero total de fablants entre toz os países ye d'entre 20.000 y 40.000, incluyindo entre 10.000 y 20.000 fablants en Suiza, sobre una población total de 7,5 millons (1980 C. Buchli), 3.400 en Italia (1978 Fazzini), 1.300 en Liechtenstein (1995 C. Buchli), y entre 5.000 y 10.000 en Austria (1995 C. Buchli).^[1]

Distribución

• Valais: Simplon, Gondo (Zwischbergen)
• vals en o macizo de Monte Rosa:
  • Val d'Aosta: Gressoney-La-Trinité, Gressoney-Saint-Jean, Issime, historicament en l'alta val d'Ayas.
  • Provincia de Vercelli: Alagna Valsesia, Rima San Giuseppe, Rimella, Riva Valdobbia
  • Provincia de Verbano-Cusio-Ossola: Formazza, Macugnaga, Ornavasso, Agaro y Salecchio (frazioni de Premia), Ausone, Campello Monti (frazione de Valstrona)
• Oberland bernés: Lauterbrunnen, Mürren, Planalp
• Cantón d'os Grisons: Rheinwald, Obersaxen, Vals GR, Signina (Gemeinde Riein, Safiental, Tenna, Valendas, Versam, Tschappina, Avers, Mutten, Schanfigg, alta val de Landwasser, Davos, Prättigau
• Liechtenstein: Triesenberg, Planken
• Cantón d'o Tesino: Bosco-Gurin
• Cantón de Sankt Gallen: Calfeisental, Taminatal
• Vorarlberg y o Tirol: Großes Walsertal, Kleines Walsertal; Tannberg, Schröcken, Lech y Warth, partis de Steeg en o Tirol, Galtür y Ischgl en Paznauntal, Brand, Bürserberg, Dünserberg, Ebnit, Laternsertal, Damüls, Silbertal
• Allgäu: Kleinwalsertal

Referencias

1. (en) Ethnologue

Vinclos externos

• (en) Google Map of Walser Settlements 1200 to Present
• (de) The Bosco Gurin dialect