Afganistán
From Wikipedia, the free encyclopedia
Afganistán (oficialment Emirato Islamico d'Afganistán, en dari امارت اسلامی افغانستان, en paxtu د افغانستان اسلامي امارت ) ye un país y estato (organizato politicament como una republica islamica) d'Asia Central, situata en l'altiplán iraní, en a zona de transición entre l'Himalaya y as rechions d'a mar Caspia. Muga a lo sud y a l'este con Pakistán; a l'ueste con Irán; a lo norte con Turkmenistán, Uzbekistán y Tachiquistán; y a lo nord-este con China, a traviés d'o corredor de Wakhan. Ye asinas un país interior, que no poseye acceso a la mar.
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Emirato Islamico d'Afganistán د د افغانستان اسلامي امارت امارت اسلامی افغانستان Də Afġānistān Islāmī Imārat Emārat-e Eslāmi-ye Afghānestā' | |||||
| |||||
Lema nacional: Lā ʾilāha ʾillā l–lāh, Muḥammadun rasūlu l–lāh (No i hai mas Dios que Alá y Mahoma ye lo suyo profeta.) | |||||
Himno nacional: Dā də bātorāno kor (Este ye lo fogar d'os valients) | |||||
Capital • Población |
Kabul 4.601.789 (abril de 2021) [1] | ||||
Mayor ciudat | Kabul | ||||
Idiomas oficials | Paxtu y dari | ||||
Forma de gubierno Emir al-muminín Primer ministro |
Teocracia centralista. Haibatulá Ajundzada Mohammad Akhund | ||||
Emirato islamista | 8 de setiembre de 2021 | ||||
Superficie • Total • % augua |
Posición 41º 652.864 km² 0% | ||||
Población • Total (2021) • Densidat |
Posición 40º 35.688.822 (censo de 2019), 34.020.000 (estimada en 2021). 44,5 hab/km² | ||||
PIB (PPA) • Total (2021) • PIB per capita |
Posición 95º US$ 83.370 milions US$ 2.474 | ||||
Moneda | Afghani | ||||
Chentilicio | Afgano/a[2] | ||||
Zona horaria | UTC+4:30 | ||||
Dominio d'Internet | .af | ||||
Codigo telefonico | +93 | ||||
Prefixo radiofonico |
| ||||
Codigo ISO | |||||
Miembro de: | |||||
A suya capital ye Kabul. Tamién son ciudaz importants (mas de 200.000 habitants): Kandahar, Mazar-e Sharif, Herat y Jalalabad. Afganistán ye un d'os países mas pobres d'o mundo.
Tien una población ye de 32.564.342 habitants (estimación de 2015), en una superficie de 652.864 km², con una densidat de población de 43,5 hab/km².
Dende meyatos d'os anyos 1970 o país se troba en un estato de guerra cuasi constant, en primeras con a invasión sovietica d'Afganistán y dimpués con a intervención d'os países occidentals contra la guerrilla d'os talibans que heba redotato a la Unión Sovietica y heba imposato un rechimen politico islamico basato en a sharia. Dimpués d'os atentatos de l'11 de setiembre de 2001, Afganistán fue acusato de dar refuchio a Osama bin Laden, cabo d'o rete terrorista fundamentalista islamico al-Qaida, y suposato autor d'os atentatos. En aviento de 2001, as Nacions Unidas autorizoron a creyación d'una coalición internacional, liderata por os nordamericans, que quitó o rechimen talibán y miró d'instaurar un gubierno democratico. Principioron asinas negociacions, baixo a supervisión d'a ONU, con liders de diferents etnias y se determinoron eleccions ta l'anyo 2004. Resultó como chefe d'o Gubierno provisional o paxtu Hamed Karzai y os talibans esdevienioron una guerrilla antigubernamental. En 2021 Estaus Unius albandona o país quitando toz os militars que encara yeran en o país, a ofensiva talibán y a ocupación de Kabul por os talibans fan que comience una salida cuasi atropellada d'o país de militars, civils, diplomaticos, y periodistas de toz os países que encaran yeran allí a mas d'os colaboradors afgans. O president Ashraf Ghani y o vicepresidente Amrullah Saleh salen d'o país que queda controlau per os talibans y la declaración per part d'estes d'o final d'a guerra y lo restablimiento d'o Emirato Islamico de l'Afganistán.