From Wikipedia, the free encyclopedia
Chanukka (חנוכה, [xanʊˈkaː] ; dt.: „Weijig, Iiweijig“; au: Chanukkah, Hanukkah oder Liechterfest, im Surbdaalerjiddisch Chánige) isch e jüdischs Fest zum Gedänke an d Wiideriiweijig vom zwäite Tämpel, wo dr Serubbabel z Jerusalem im Jahr 164 vor dr Zitewändi het lo baue. Es foot jedes Joor am 25. Daag vom Monet Kislew (Novämber/Dezämber) aa und goot acht Dääg lang.
Chanukka erinneret an d Wideriiweijig vom zwäite jüdische Tämpel z Jerusalem im jüdische Joor 3597 (164 v. d. Z.) noch em erfolgriiche Makkabäerufstand vo de Juude z Judäa gege die hellenisierte Juude und makedonische Sürer, wien er im Erschte Buech vo de Makkabäer und au im Talmud überliiferet isch. D Makkabäer häi dr Herrschaft vom Riich vo de Seleukide über Judäa en Änd gmacht, häi dr Zeus-Altar, wo d Grieche im Tämpel ufbaut gha häi, wäggtoo und dr jüdisch Tämpeldienst wider iigfüert.
D Menora, dr Lüüchter mit de siiben Ärm im Tämpel, häig denn nie me sölle uslösche. Noch dr Überliiferig het mä wäge dr Erooberig dur d Süürer nume no äi Chrueg vo gweitem Ööl chönne finde. Sovil Ööl het nume für en äinzige Daag glängt. Zum nöis gweits Ööl z mache bruucht mä aber acht Dääg. Es sig derno e Wunder bassiert, und s Liecht häig acht Dääg lang brennt, bis mä nöis gweits Ööl gmacht het. An das Wunder erinnere die acht Liechter vom Chanukka-Lüüchter. Je noch dr Dradizioon, wo mä re folgt, wird jede Daag äi Liecht mee aazündet, bis am Ändi alli acht brenne, oder me foot mit alle acht Liechter aa und zündet jede Daag äins weniger aa.
Ass dr Lüüchter mäistens nüün Ärm oder Liechthalter het, sött nid düsche: s nüünte Liecht isch dr Diener (hebr. Schamasch). Nume mit däm darf mä die andere aazünde, wemmä die notwändige Sääge (hebr. Bracha) drüüber gsäit het. As Liechter wärde Cherze oder Ööllämpli bruucht. Vilmol wird Olivenööl verwändet, wie bi dr Menora im Tämpel.
Noch dr Entweijig vom Zwäite Tämpel isch s Chanukkawunder zur Wiideriiweijig gfiirt worde, wie me cha lääse bi 1 Makk 4,36–59 EU; 2 Makk 10,5–8 EU (Septuaginta) (die Zitaagoob im Nöije Testamänt (Joh 10,22 EU) datiert noch em Fest vo dr Tämpelweijig), bis im Joor 3830 vo dr jüdische Ziträchnig (70 n. d. Z.) dr Tämpel dur d Römer ändgültig zerstört worden isch. Do isch die jüdischi Bevölkerig verdriibe worde (Jüdischi Diaspora), und jetz häi d Juude Chanukka dehäim afo fiire.
Chanukka isch vor allem e hüüsligs Fest. An de Ööbe vo dr Chanukka-Wuche versammle sich d Familie mit Fründ zum Fiire. S Fiire in dr Gmäinschaft isch üüblig, d Chinder bechömme Gschängg und Süessigkäite. Mä isst vor allem Spiise, wo in Ööl bache worde si, wie Berliner (hebr. סופגניות Sufganiyyot) oder Latkes (Härdöpfelblätzli) mit Öpfelmues und Nidel und anderi Spezialidääte us dr jüdische Chuchi. Wenn d Liechter aazündet si, singe d Lüt Maos Zur und anderi Chanukkalieder. Früener het mä d Liechter nume in de Hüüser aazündet, erst spööter au in de Synagoge. In dr Litratuur wird s Fest under anderem vom Heinrich Heine erwäänt. In sinere Dänggschrift für e Ludwig Börne beschribt dr Heine e Spaziergang vo de bäide Schriftsteller, wo vo jüdischer Abstammig gsi si, dur die winterligi Frankfurter Juudegass.
Dr Lüüchter, d Chanukkia, wird sofort aazündet, wenn s dunkel wird. Drbii bättet mä, singt Lieder und verzellt d Gschicht vo Chanukka. Au s Spiil mit em Dreidel isch beliebt. Das isch e Kräisel mit vier Site. Uf dene stöön vier hebräischi Buechstaabe (Nun Gimel He Schin). Das wird interpretiert as d Aafangsbuechstaabe vom hebräische Satz «E groosses Wunder isch dört bassiert» (hebr.: נס גדול היה שם - Nes Gadol Haja Scham). Z Israel stöön uf de Dräidel hüte d Aafangsbuechstaabe vo de Wörter vom Satz: נס גדול היה פה - Nes Gadol Haja Po «E groosses Wunder isch doo bassiert.» Bim Spiil, wo us em 16. Joorhundert stammt und wo mä für Gäld, Spiilmarke oder anders gspiilt het, si s d Aafangsbuechstaabe vo de Wörter uf Jiddisch נִישט («nüt», das häisst mä macht nüt und dr neggst Spiiler isch an dr Räije), גאנץ («ganz», das häisst mä nimmt alles), האלבּ («halb», mä gwünnt d Helfti) und שטעל («stell», mä muess iizaale).
En anders beliebts Chanukkaspiil isch «Glogge und Hammer».
Wääred de Dääg vo Chanukka iberchömme d Chinder Münze zum Gschängg, und si wärde ermuetigt, e Däil vom Gäld für wooldäätigi Zwäck zu spände (Zedaka). Füre Bruuch, zue Chanukka e Gänsebroote z mache, gitt mä as Grund aa, ass mä s Fett für e Lüüchter chönn bruuche.
Dr ersti Daag isch immer dr 25. Kislev, aber d Fiir foot immer am Daag vorhär aa, wenn d Sunne undergoot.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
