Pieter Johannes Fourie (3 April 1940 - 12 September 2021) was ’n Afrikaanse dramaturg. Ná skool studeer hy Afrikaans Nederlands aan die Universiteit van Stellenbosch en verwerf sy B.A. Honneurs-graad. Vanaf 1964–1966 toer hy met sy eie teatermaatskappy. Vanaf 1967–1987 was hy die kunsdirekteur by KRUIK. Daarna was hy werksaam by TRUK en later was hy die hoofdirekteur van die KKNK. Hy was die regisseur van verskeie dramas en het ook in ’n paar gespeel.[1]
Pieter Fourie | |
|---|---|
| Gebore | Pieter Johannes Fourie 3 April 1940 |
| Sterf | 12 September 2021 (op 81) |
| Nasionaliteit | Suid-Afrika |
| Beroep | Skrywer |
In 1996 ontvang Fourie die Erepenning vir Toneelkuns en die Gerhard Beukesprys van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. In 2003 ontvang hy die Hertzogprys vir sy dramaöeuvre.[2]
Herkoms en vroeë lewe
Fourie is op 3 April 1940 op Philippolis in die Vrystaat gebore as die middelste van drie kinders. Sy pa, Fritz, was ’n vervoerkontrakteur en as kind ry Fourie baie kilometers saam met sy vader. Op sewejarige ouderdom trek hy saam met sy ouers na Luckhoff in die Vrystaat, waar hy grootword en skoolgaan. Op die Vrystaatse platteland raak hy bekend met die toneel deur die rondreisende geselskap van André Huguenet en maak sy toneeldebuut op Philippolis as gordyntrekker. Op sestienjarige ouderdom verlaat hy die skool met slegs standerd agt om op Koffiefontein as briewebesteller en klerk by die Poskantoor te werk, maar sit na aanmoediging van Etienne Leroux weer sy skoolloopbaan voort op negentienjarige ouderdom. Hy matrikuleer aan die M.T. Steyn Hoërskool op Philippolis. Hierna studeer hy drama aan die Universiteit van Stellenbosch, maar ná ’n onderonsie met professor Fred Engelen skakel hy oor na letterkunde en verwerf die B.A.-graad en in 1964 ook die B.A. Honneurs-graad in Afrikaans-Nederlands. Hier is hy een van die eerste studente in D.J. Opperman se Letterkundige Laboratorium. As student is hy die stigter en eerste voorsitter van die Stellenbosse Aktuele Aangeleenthedekring (SAAK) en laat die wenkbroue lig wanneer hy voorstel dat Albert Luthuli die openingsvergadering toespreek. Vir vier jaar agtereenvolgens is hy die wenner van die Senior Redenaarsbeker. In sy studentejare resenseer hy ook professionele produksies vir Die Burger se kunsteblad, onder redakteurskap van W.E.G. Louw.[3]
Pieter Fourie Genootskap
Hierna stig hy die Pieter Fourie Genootskap, ’n reisende toneelgeselskap in die jare 1964 tot 1966, wat ook die laaste Afrikaanse reisende toneelgeselskap is. Christine Basson en Marie Pentz is saam met hom lede van hierdie geselskap. Hulle repertorium sluit stukke in wat deur Fourie geskryf en geregisseer is. As akteur speel hy in hierdie jare in vele dramas (waaronder Vergewe ons ons skulde), terwyl hy daarna soms nog rolle vertolk op die verhoog en ook op die televisie, waar hy in die televisiereeks Herberg ’n groot rol vertolk. Rolprente waarin hy rolle vertolk sluit in Dr. Kalie, Vlug van die seemeeu en My broer se bril. In 1966 sluit hy as bestuurder van die Afrikaanse toneelgeselskap by die Kaapse Raad vir Uitvoerende Kunste (KRUIK) aan, in 1967 word hy hoof van die Afrikaanse toneelafdeling en in 1968 artistieke direkteur, ’n posisie wat hy tot 1983 beklee. As regisseur met ’n onortodokse en vindingryke aanslag is hy verantwoordelik vir meer as sestig opvoerings soos Fando en Lis en Die twee laksmanne van Arrabal, Die selfmoordenaar van Erdmann, ’n Kop vir die strop van Feydeau, Die huwelik van mnr. Mississippi van Friedrich Dürrenmatt, Shakespeare se Othello en So ’n liefde, Roulette en Arme moordenaar, almal van Pavel Kohout. Hy word in 1978 aangestel as redakteur van beide die Engelse en Afrikaanse toneelafdelings. In hierdie tyd bly hy in ’n huis in Tamboerskloof in Kaapstad.
Persoonlike lewe
Uit sy eerste huwelik, met die aktrise Liz Dick, word twee dogters gebore, naamlik Tanya en Mashinka. Na sy tweede huwelik, op 17 Desember 1983 met Marlize Herselmann, vestig hy hom op die kleinhoewe La Terra de Luc naby Franschhoek en is resident-dramaturg vir KRUIK en vanaf 1 Januarie 1987 vir die Transvaalse Raad vir Uitvoerende Kunste (TRUK).[4] Hy en Marlize het twee dogters, Natasha en Nandi. In 1990 vestig hy hom as knoffelboer op die plaas Kapteinskloof tussen Piketberg en Velddrif. Na sy tweede egskeiding vestig hy hom in 1993 op Luckhoff, waar hy groot geword het. By al hierdie wonings is hyself ten nouste betrokke met die restourasie van die geboue. Hy word op 1 Junie 1994 die eerste hoofdirekteur van die Klein-Karoo Nasionale Kunstefees wat vanaf 1994 jaarliks te Oudtshoorn aangebied word, waarna hy in 1998 artistieke direkteur (woordkuns) van hierdie fees word en in 1999 die fees verlaat om weer voltyds te skryf.[5] In 2000 verhuis hy na ’n huis in die Swartberg, naby Oudtshoorn in die Klein Karoo. In hierdie jaar stig hy die produksiemaatskappy Rooderandt Produksies, wat verskeie van sy werke opvoer. Hy is in 1995 weer getroud, hierdie keer met die skilder en weduwee Maletta, wat ’n dogter, Sonja, uit haar vorige huwelik het. Hulle koop later ’n huis in Stilbaai en trek daarna in 2010 na Robertson.
Digkuns
Hy begin sy kreatiewe werk deur gedigte te skryf, wat in tydskrifte soos Standpunte, Sestiger en Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer word. D.J. Opperman neem ook van sy gedigte op in Stiebeuel 2, wat in 1965 gepubliseer word. Hy begin hom egter redelik vroeg in sy skrywersloopbaan meer toespits op die drama. In 2017, op 77-jarige ouderdom, debuteer hy met 'n boeiende, stewige bundel getiteld Knapsekêrels wat allerweë goed ontvang word. Sy omvangryke kennis van en liefde vir die volkse blyk uit elke gedig.
Drama
Kinderdrama
Sy eerste gepubliseerde drama is ’n kinderdrama, Hansie die hanslam wat landwyd opgevoer is. Die slagter Rondomlelik wil vir Hansie tydens ’n droogte slag om sy vleis aan die burgemeester se vrou te verkoop. Die handeling geskied tussen diegene wat die slagter ondersteun en diegene wat hom in sy poging teenstaan. Hy skryf ook twee ander kinderstukke as deel van ’n Oude Libertas-opdrag, naamlik Husse met lang ore en Luilummel en Flenterpiet.
Gepubliseerde dramas
Met Faan se trein en die opvolg daarop, Faan se stasie,[6] skep hy volksteater in die tradisionele sin van die woord en die opvoerings van hierdie stukke is uiters gewild, selfs wanneer dit na dertig jaar herhaal word. Faan se trein[7][8] is sonder twyfel die grootste lokettreffer onder Afrikaanse dramas tot op hede. Dit vertel van die verstandelik vertraagde en per definisie onskuldige Faan wat die bedrog, gierigheid en valsheid in die samelewing deur sy kinderlike eerlikheid ontbloot. Na sy vader, Frik Oosthuizen, se dood word hy weggeneem om na ’n gestig te gaan. In die proses word verskeie aktuele kwessies aangeraak, soos die behandeling wat die “amperbase” (die Kleurlinge) by die blankes kry en die skynheiligheid en veral selfsugtigheid en gierigheid onder mense. Wanneer Faan se trein[9] in 2005 na dertig jaar weer opgevoer word, verower dit by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees die Herrie Kanna-gewildheidprys as die gewildste opvoering by die fees. Die rolprentregte van hierdie drama word in 2010 verkoop aan Koos Roets en hulle twee verwerk saam die drama in ’n draaiboek. Die film word in Januarie 2014 kommersieel vrygestel, nadat dit by die KykNet Silwerskerm-fliekfees van 2013 met nege toekennings bekroon is, wat insluit beste fliek, beste draaiboek, beste akteur vir Willie Esterhuizen in die rol van Faan en beste regisseur vir Koos Roets.[10] In 2015 word die film ook met twee Saftas (Suid-Afrikaanse rolprent- en televisiepryse) bekroon.[11][12][13][14][15] Faan se stasie[16] neem Faan se storie verder waar hy in drie verskillende areas vasgekeer is, eers in die dorpstronk op wag vir die trein, dan in die treinkompartement en laastens in die gestig. Sy kinderlike gedagtegang stuit teen totale onbegrip van die situasie en eindelik is dit slegs die toneelganger en leser wat insig verkry in sy gemoedstoestand.
Met Die joiner[17] beweeg Fourie op vir sy tyd gevaarlike grond wat die tematiek betref. Sarel was as vyftienjarige seun ’n joiner uit die Tweede Vryheidsoorlog. Om sy ma en meisie en ander vroue te red, lei hy die Engelse magte na die Boere se skuiling, waar 98 Boere doodgeskiet word. Hierna word hy deur sy mense as ’n verraaier verstoot en omdat sy eie mense hom nie wil hê nie, trou hy met ’n swart vrou, maar stem tog in 1948 vir D.F. Malan en die Nasionale Party. Elke jaar op 4 Oktober word hy deur oudstryders verneder oor sy dade van verraad teenoor die Afrikaner. In die drama ondersoek Fourie die Afrikaner se houding teenoor ander rassegroepe, sy selfsug en die manier waarop hy God vir homself annekseer.[18] Dit is veral deur eksperimentering met dramategnieke wat ’n nuwe landskap vir die Afrikaanse drama betree word. Benewens die vernuftige gebruik van tydverloop en terugflitse, is dit hier die eerste keer dat die gedagtewêreld van die karakters selfstandige bestaan kry, sodat Sarel en sy gedagtes deur drie akteurs vertolk word. Sarel 1 is die karakter soos hy teenoor ander optree, Sarel 2 gee sy gedagtes weer en Sarel 3 verteenwoordig die stemme van sy selfverwyt. Opvallend is ook die nuwe gebruik van simultane situasies en handelinge op die verhoog.
Die versdrama oor die lewe van Tsjaka[19][20] word deur Sheila Gillham in Engels vertaal as Shaka.[21] Hierin word veral Tsjaka se komplekse verhouding met sy moeder ondersoek asook die gebeure na haar dood, wat lei tot sy uiteindelike dood aan die hand van sy halfbroer Dingaan. Interessant is ook die uitbeelding van sekere Zoeloe-tradisies in die stuk, terwyl die gebruik van Zoeloe-frases die outensiteit van die dialoog versterk.[22] Tsjaka se eie menigvuldige wreedhede, wat ook uitgebeeld word, doen egter afbreek aan simpatie vir hom en veroorsaak dat hierdie stuk as tragedie misluk.
Die plaasvervangers[23] het sy aanloop in die Anglo-Boereoorlog, maar speel in die toekoms af (die tagtigerjare). Deur simboliese tonele en figure word die geleidelike morele degenerasie van die Afrikanervolk oor die afgelope dekades openbaar, met die suggestie dat die bruin mense die wit Afrikaner verlede en tradisies as plaasvervangers deel en by hulle hoort.[24] Die aksie vind plaas op die vooraanstaande familie Bonthuys se familieplaas, Stoetdrif, êrens in die Vrystaat. Die honderdjarige kampmoeder besluit onverwags om op haar geboortedag, die dag waarop Afrikanerdag tradisioneel gevier word, die ou familieplaas te besoek. Sy word gehuldig omdat sy in die konsentrasiekamp deur ’n Boerekryger bevrug is en ’n kind verwek het as simbool van die voortbestaan en herrysenis van die Afrikanervolk. Haar nageslag (argetipes van die “tipiese” Afrikaner) het toegelaat dat die Griekwa Koela en sy familie in die plaashuis woon, hulle het die kosbare meubels en stoetdiere verkoop en die herinneringe aan die verlede, gesimboliseer deur die verbondskerkie, ontwy. Vir die fees word daar gepoog om alles te restoureer, maar met die kampmoeder se onverwagte koms word die bedrog ontdek en word allerhande vrae oor die Afrikaner se werklike identiteit oopgevlek. Selfs die kampmoeder is skuldig aan bedrog.
Mooi Maria[25] het as tema die onbaatsugtigheid van die mens. Die hoofkarakter, Maria, bly by haar ma en oom. Sy was die mooiste meisie van die onderdorp en verloof aan die rykste boer van die distrik, Neels, maar word dan deur ’n hondsdol meerkat gebyt.[26] Van buite swel sy op en word lelik en haar spraak word aangetas, maar binne bly sy die mooi mens wat sy was. Sy maak egter of sy mal is, want dit sal dit makliker maak vir Neels om haar te los. Die situasie en haar ongeluk word geblameer op haar joiner-vader, Piet Lokasie, wat haar vervloek het nadat sy nie wou toelaat dat hy haar met haar verlowing gelukwens nie. Vir vyftien jaar hou sy hierdie spel vol en Neels keer dan terug na die dorp, wat weer al die ou gebeure in herinnering roep.[27] Piet Lokasie is sterwend en niemand behalwe ’n ou bediende wil hom help nie, maar Maria ontferm haar oor hom en gaan help met die begrafnis. So kan sy dan eindelik simbolies die verlede saam met haar vader begrawe. Vir ’n volksdrama soos hierdie word gebruik gemaak van die interessante tegniek om beide die mooi Maria[28] en die latere Maria gelyktydig op die verhoog te hê, sodat hulle as alter ego’s van mekaar optree en gedurig in wisselwerking is. Wanneer hierdie drama in 2011[29] ná baie jare onder Albert Maritz se regie by Aardklop opgevoer word, wen dit die AngloGold Ashanti Fyngoud-prys vir die beste Afrikaanse aanbieding op die fees, asook die prys vir beste regisseur.
Ek, Anna van Wyk[30][31]bied Anna se lewensverhaal aan in die vorm van ’n gesprek wat sy met Die Stem voer. Hierdie drama sit die ontleding van die Afrikaner voort deur die verligte en die verkrampte teen mekaar af te speel. Met weereens vernuftige gebruik van verskillende tydvakke en ook ’n onsigbare stem, asook die eerste naaktoneel op die Afrikaanse verhoog, bewys Fourie hier sy vooraanstaande rol as innoveerder in die drama. Hierdie drama is deur die resensent Barrie Hough beskou as “’n massamoord op Afrikaanse heilige koeie”. Anna van Wyk is ontslaan uit ’n geestelike inrigting en probeer sin in haar lewe kry deur te bewys dat sy haar skoonpa, die aartsverkrampte patriarg Pierre Terre’Blanche, vermoor het. Sy glo dat die moord haar suksesvolle opstand is teen sy verdrukkende gesag, wat ook uitgekring het na die gekleurde arbeiders, en haar oorgawe aan drank verskoon en regverdig.[32] Haar skoonpa se beheptheid met die familienaam, die erfplaas (Nouvelle Liberté, wat nuwe vryheid beteken) en die familietradisies bepaal sy verhouding met haar.[33] Sy word dan gesien as middel om dit alles te bestendig deur ’n manlike erfgenaam voort te bring. Haar epilepsie word egter openbaar, waarna sy as onbevoeg geag word. Wanneer sy wel swanger word, is die kind ’n swakkeling, wat die degenerasie van die familie aantoon eerder as om hoop te bring vir die toekoms. So misluk haar verhoudings heeltemal en eindelik skei haar man haar en sy word van die plaas afgejaag. Die familie se lotgevalle word simbolies gekoppel aan die blanke se lotgevalle in Suid-Afrika, met die plaas se naam wat in stede van bestendiging van blanke heerskappy eerder nuwe vryheid vir die ander volke aandui. In die stuk kom die rassisme van baie Afrikaners, die huigelary onder die dekmantel van godsdiens en manlike chauvinisme alles onder skoot. Interessant is die teatertegniek wat die gegewe aanbied as ’n opgevoerde sielkundige gevallestudie, met ’n regisseur en verhoogbestuurder as personasies, sodat dit letterlik teater oor teater is.[34] In 1999 word Ek, Anna van Wyk[35] benoem vir 23 ENB Vita-pryse, waarvan dit 14 inpalm – beide die getal benoemings en toekennings is rekords in die geskiedenis van die Vita-prys.[36][37]
Die koggelaar[38] se titel verwys na die wyse waarop mense mekaar (of vir God) op oneerbiedige wyse na-aap en uitdaag, met die doel om te frustreer en reaksie uit te lok. Die drama is ook sterk polities gekleur en vat die establishment van die dag kaalvuis aan rondom die tema van ’n Boer se stryd teen die droogte. Boet Cronjé is voluit op pad met God as vennoot, met ’n familieplaas en erfgenaam wat die toekoms laat goed lyk. Hy glo dat God sy selfgesentreerde regte sal beskerm, wat hy as Godgegewe en onvervreembaar beskou.[39] ’n Langdurige droogte en die dood van sy seun laat hom egter glo dat God hom spot. Hy kom in opstand en koggel God, wat ’n reeks gebeure aan die gang sit wat eindelik lei tot die ondergang van Boet en sy familie. Die drama begin pas na sy selfmoord en dui dan aan hoe hy van sy God, vrou en grond vervreemd geraak het. Die rassekwessie word pertinent aangeraak met die beskrywing van sy verhouding met sy bruin jeugvriend Anker, wat later blyk sy halfbroer te wees en vir Boet ’n klad is op die suiwerheid van die familienaam. Met Boet se dood kom daar bevryding vir die ander mense en milde reën sak uit. Die koggelaar[40] word in 1986 bekroon met die SAKRUK-prys[41] en in 1987 met die Dawie Malan-prys vir beste nuwe inheemse werk.
In Die groot wit roos[42] vorm die Afrikaner se eng seksuele en politieke menings en sy rol as chauvinistiese stoetbul die tema. Die rolprentregisseuse Lorna maak na ’n mislukte verhouding met André, seun van Louis du Toit, ’n rolprent van die rokkejagter Louis wat nou in ’n rolstoel gekluister is. Sy wil hom uitbeeld as chauvinis en selfsugtige man wat onskuldige meisies misbruik het vir sy eie seksuele genot. Soos die prent vorder, word dit duidelik dat sy seksuele ervarings nie so eenvoudig was nie. Hoewel hy glad nie vry te spreek is van wanpraktyke nie, was hy self ’n slagoffer van seksuele manipulasie deur ’n ouer vrou en waarsku die drama teen die seksuele manipulasie van jong mense deur volwassenes. In stede daarvan dat die prent vir Louis uitbeeld in sy manlikheid en viriliteit, is dit eerder ’n ontbloting van sy swakheid en weerloosheid.
Donderdag se mense[43] is ’n eenbedryf waarin die Afrikaanse patriarg as wreed, wellustig, pervers en skynheilig uitgebeeld word. Hierin ontwikkel die anderskleurige karakters ook vanaf newekarakters tot die werklike hoofkarakters en word die rassetema sentraal gestel. Die boer Piet en sy vrou Letta besoek soms Sun City waar hulle ’n belangstelling in pornografie ontwikkel om hulle saai liefdeslewe op te kikker, simbolies van die liefdeloosheid en gebrek aan intimiteit wat tussen hulle heers. Hulle is bevoorreg, ry ’n BMW, besit ’n televisie en kan koop wat hulle wil. Al hierdie besonderhede is egter slegs aanduidend van hulle sinlose en dekadente leefstyl. Hulle verhouding word gekontrasteer met dié van die swart egpaar Tem en Sina, wat ten spyte van armoede vol deernis en liefde is. Donderdag se mense vorm saam met Ek, Anna van Wyk,[44] Die koggelaar en Die groot wit roos[45] ’n eenheid deurdat dit die Afrikaner-patriarg in verskillende fasette uitbeeld en ontmasker.
Elke duim ’n koning[46] debuteer in 2001 by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees. Dit is ’n drama oor die legendariese akteur André Huguenet. ’n Student wat pas ’n navorsingsprojek oor Huguenet se lewe voltooi het, roep hom uit die dood terug op die verhoog. Huguenet word as mens en akteur opgeweeg teen sy eie woorde, wat aangehaal word uit werke soos sy eie biografie, Applous! Die kronieke van ’n toneelspeler en ander bronne. So word stukke van die teatergeskiedenis van Afrikaans vanaf die tyd van die rondreisende toneelgeselskappe deel van die drama. Persoonlike aspekte, soos Huguenet se seksualiteit, word ook aangeraak. Die stuk groei verder uit tot ’n ondersoek van die toneelkuns en die dramateorie en die verhouding tussen spel en werklikheid. Die slottoneel beklemtoon Huguenet se grootheid, soos in die titel van die drama vervat, asook sy wesenlike onkenbaarheid.
Die opdragstuk Naelstring[47] is vir Aardklop van 2001 geskryf en verken die balans tussen woord en die visuele en handeling in die drama. Die twee karakters is Vrou en haar pasgebore kind (Baba), met Baba wat tot op 41-jarige ouderdom slegs babawoordeskat gebruik. Vrou was met ’n swart man (dr. James Mamoleki) getroud en Baba is hulle kind, maar Mamoleki het politieke mag gekies bo sy vrou en kind. Baba het ’n opvallende naelstring en probeer gedurig, sonder Vrou se medewete, hiervan ontslae raak. Deur die loop van die drama groei Baba van kleuter tot volwassene, maar raak nie van die naelstring ontslae nie. Eers nadat Mamoleki sterf word Baba se naelstring gebreek en kan hy ook volwasse woorde gebruik. Die drama is metafoor van die stryd wat mens moet deurloop, op menslike maar ook in politieke sin, om eindelik werklike onafhanklikheid te bereik. Swart bemagtiging en magsvergryp en die impak wat dit het op die ontwikkeling en groei tot wasdom van die jong nasie word ondersoek. Slegs wanneer die magsugtiges uit die weg geruim is, kan normale groei plaasvind. Die stryd van ’n kind wat sonder ’n vader grootword, is ’n verdere betekenislaag. Verskeie van die elemente van die teater van die absurde word in die handeling gebruik.
Koggelmanderman[48] is gebaseer op die geloof van die San dat ’n vrou tevrede lê waar die bloukopkoggelmander sit. Die drama ondersoek die liefde binne die huwelik en die positiewe asook destruktiewe magte wat dit loslaat. Die koggelmanderman is die 62-jarige boer Karel, wat trou met die buurdogter Dina, ’n gewese ballerina. Alles is egter nie pluis met hulle liefdeslewe nie en Karel merk dat tydens Dina se besoeke aan die dorp daar ’n koggelmander op die werf is. Sy jaloesie dryf hom om soutsuur oor haar gesig uit te gooi en hy begin hom verbeel dat hy die koggelmander is. Die drama ondersoek die aard en impak van liefde en die jaloesie daaraan verbonde. Dit speel in die Kalahari af en die omringende fisieke droogte word simbolies van die geestelike droogte in die hoofkarakter. Fourie betrek in die teks verskeie ander werke op intertekstuele wyse, waaronder sy eie vorige dramas (veral Die koggelaar), Jung se sielkunde en die wêreld van die San. Koggelmanderman is in 2002 die eerste wenner van die Nagtegaal/KKNK-prys vir nuwe verhoogtekste.[49]
Jasmyn[50] se titel verwys na die kenmerkende skoonheid en geur van hierdie blom, wat egter verganklik is. Wanneer die hoofkarakter die skoonheid van die blom verewig in diamante word dit hard en reukloos en verloor sy bekoring. Baron Carlos is ’n vorige minnaar van die hoofkarakter Beulah wat na sy dood aan haar R40 miljoen nalaat op voorwaarde dat sy ’n minnaar werf wat minstens twintig jaar jonger is as sy en dat sy ’n verjongingsprogram voltooi en vir haarself ikoonstatus skep. Dit moet sy probeer doen deur ’n nuwe skoonheidseep, Beulah Jasmine, internasionaal te bemark. Sy moet dus probeer om ewige skoonheid te skep, ’n onmoontlike droom.
Fourie voorsien ook in die groot vraag na ligter Afrikaanse stukke om die Afrikaner sover te kry om vir homself te begin lag. In Die proponentjie[51] bevind ds. Gaffie Geringer hom in die laat vyftigerjare in sy eerste gemeente in Duskantdroogtefontein in die Klein-Karoo. Hier is hubare mans net so skaars soos water. Daar is dan ook ’n swetterjoel jong dames (en hulle liewe moeders) wat hom help om sy pastorie in orde te kry en terselfdertyd probeer om die proponentjie tot ’n troue te oorreed sodat daar darem ’n pastorie-moeder ook is. Hierdie dogters kompeteer met ’n ou vriendin van sy universiteitsjare, wat ook daar opdaag. Vat hom Flaffie[52] (ook opgevoer as Hups in die Hydro) is ’n seksklug wat die wisselwerking tussen vier pare in ’n gesondheidspa uitbeeld. Almal is daar vir ’n wegglipnaweek, maar loop hulle onverwags in die spa vas teen mense wat hulle ken.
In 2003 verower Pieter Fourie die Hertzogprys vir al sy gepubliseerde dramatiese werk tot op daardie stadium, te wete Faan se trein,[53] Faan se stasie, Die joiner,[54] Die koggelaar, Ek, Anna van Wyk,[55] Donderdag se mense, Die groot wit roos, Naelstring, Die plaasvervangers,[56] Die proponentjie, Tsjaka en Vat hom Flaffie[57]
Ongepubliseerde dramas
Baie van sy dramas word nie gepubliseer nie. Beeld van ’n seun, waarskynlik die eerste gay-stuk in Afrikaans, word in 1985 by die Kampustoneelfees opgevoer. Dit is ’n verwerking van sy Engelse drama The parents. ’n Homoseksuele paar, ’n snydokter en ’n akteur, droom oor die seun wat hulle nooit kon hê nie. Hy is natuurlik perfek, fisiek beeldskoon en ’n fyn kultuurmens wat in die kunste en teater belangstel. Dan vind hulle ’n motorfietsjaer ná ’n ongeluk wat die fisieke ewebeeld is van hulle droom. Hulle neem hom by hulle in die huis in, maar die werklikheid is glad nie soos die droom nie.[58]
By die Kampustoneelfees van 1986 word Tienuur maak die deure oop[59] opgevoer, wat die rasseprobleme uit ’n nuwe hoek belig. Die stuk behandel nie bevryding van apartheid soos ander tydgenootlike stukke nie, maar neem as gegewe aan dat apartheid reeds afgeskaf is en besin dan oor wat daarna gebeur.[60] Dit speel af in ’n plattelandse kroeg op die eerste dag van ’n oop Suid-Afrika. Onder die klante tel die spookfigure van ’n tweehonderd jaar oue Voortrekker en ’n Swartman, die personifikasie van baie mense se vrese.
In 1993 word sy drama Post mortem by die Kampustoneelfees opgevoer. Hierin roep ’n verontregte vrou haar skynheilige man, ’n anderskleurige meisie en jongman uit die dood op om sodoende uit te vind wat werklik gebeur het. Die man en vrou se neuroses en probleme met seksuele vervulling kom dan onder die soeklig.
Vir ’n lang ruk tydens sy betrokkenheid by die KKNK skryf hy niks nie, maar in 2000 word die ongepubliseerde dokumentêre drama Boetman is die bliksem in! by Aardklop en in 2001 by die KKNK opgevoer. Hierdie stuk neem die debat rondom die ervarings van die gewone soldaat tydens die bosoorlog en die politieke misbruik wat van hulle gemaak is terwyl die hoogste offer gevra is, onder die loep. Dit word deur sommiges beskou as die Afrikaner se Waarheid- en Versoeningskommissie (WVK) en is ’n drama gebaseer op die openbare briefwisseling wat gevolg het nadat die joernalis Chris Louw in Mei 2000 sy bekende ope brief aan Willem de Klerk geskryf het. Hierna het talle Afrikaners hulle misnoeë met die regering van daardie tyd te kenne gegee oor die manier waarop hulle mislei en misbruik is. Die drama gee nie ’n boodskap nie, maar bied die geleentheid vir verskillende menings om gehoor te word. Menings sluit in dié van Boetman, De Klerk, vroue, die jong geslag, ’n bruin man en ’n koor van agtergeblewe stemme.[61]
Gert Garries: ’n Baaisiekel babelas word in 2002 by die KKNK opgevoer en gee vleis aan ’n karakter uit Etienne Leroux se roman Magersfontein, O Magersfontein! Die plaaswerker Gert Garries ry vir drie dae met die verbrande liggaam van sy kind op sy fiets rond. Hy wil ’n doodsertifikaat bekom, ’n voorvereiste voordat hy die kind kan begrawe. Weens sy velkleur word hy egter deur die burokrate van bakboord na stuurboord gestuur. Na sy ontmoeting met Le Grange, ’n empatiese verkeersbeampte, ontstaan ’n sonderlinge verhouding tussen hulle. Hierdie verhouding suggereer ’n beter toekoms en menslike identiteit vir Gert, terwyl die kind simbool word van ’n bitter en wrang verlede. Eindelik begrawe Gert sy kind saam met die room van die Engelse.
’n Ligter ongepubliseerde drama is Daan se doilie[62] waarin Oupa sy dogter Bella help om haar tweeling, Daan en Doortjie, groot te maak, met Daan wat benewens slagter en provinsiale rugbyslot ook nog ’n doilie-maker is.
Hy skryf ook Pietman se bloekom (vir twaalf spelers) en enkele ander stukke.
Sy debuut as Engelse dramaturg is met The Parents wat, hoewel ongepubliseer, tog in 1980 in Kaapstad opgevoer word. Dit behandel die tema van ’n homoseksuele paar, ’n snydokter en ’n akteur, wat droom oor die seun wat hulle nooit kon hê nie. Hy is natuurlik perfek, fisiek beeldskoon en ’n fyn kultuurmens wat in die kunste en teater belangstel. Dan vind hulle ’n motorfietsjaer, hulpbehoewend ná ’n ongeluk, wat die fisieke ewebeeld is van hulle droom. Hulle neem hom by hulle in die huis in, maar die werklikheid is nie soos die droom nie. Hierdie drama word vir die ATKV se Kampustoneelfees in 1985 in Afrikaans verwerk as “Beeld van ’n seun”.
Omstredenheid
Fourie haal hom, soos ander belangrike Suid-Afrikaanse dramaturge, ook dikwels die gramskap van die toe-heersende establishment op die hals. Sy drama Die plaasvervangers[63] word in Januarie 1979 deur die Administrateur van die Kaap (Lapa Munnik) verbied omrede dit te “omstrede” sou wees. Sy verklaarde voorneme om kort na Steve Biko se dood in aanhouding ’n drama oor hom te skryf (wat hy dan ook doen onder die titel Die martelare), word met groot teenkanting en polemiek begroet weens die parallel wat hy trek tussen Biko en Jopie Fourie. Na vele wroegings vernietig Fourie die drama. In die drama sou hy generaal Smuts en minister Jimmy Kruger in die beskuldigdebank geplaas het. Hy speel by KRUIK ook ’n groot rol om die Nico Malan-teaterkompleks vir alle rassegroepe oopgestel te kry en verbied in die tagtigerjare die opvoering van sy stukke in teaters waar “klein apartheid” toegepas word. Sy Ek, Anna van Wyk[64] bevat die eerste naaktoneel op die gesubsidieerde Afrikaanse verhoog. In 1987 kanselleer SUKOVS die SAKRUK-produksie van Die koggelaar, maar voer dit dan tog twee jaar later op.
Hy kry in 1968 die Johann Nel-prys vir sy substansiële bydrae tot die toneel in Suid-Afrika en in 1976 ontvang hy die Drie Blare-toekenning vir sy regie van Pavel Kohout se So ’n liefde. Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vereer hom in 1996 met ’n erepenning vir toneelkuns en ook die Gerhard Beukes-prys en in dieselfde jaar vereer die Rapportryers van die Langenhoven-streek hom vir sy voortreflike bydrae tot die vestiging en uitbouing van die KKNK op Oudtshoorn.[65] In 2003 word hy deur die Sakekamer van Oudtshoorn vereer vir sy bydrae tot die ontwikkeling van die streek. In 2006 word hy met die Fleur du Cap-merieteprys vereer as voortreflike, veelsydige teater-praktisyn. Die bekende dramaturg Nico Luwes skryf sy tesis vir sy doktorsgraad oor Fourie se bydrae as Afrikaanse dramaturg en kunstebestuurder. In 2010 word hy by die KKNK vereer met die Afrikaans Onbeperk-prys vir sy lewensbydrae. Die Universiteit van die Vrystaat ken in 2011 ’n eredoktorsgraad (D.Litt. honoris causa) in drama aan hom toe.[66] By die Innibos-Kunstefees word hy in 2012 vereer vir sy uitnemende skrywersbydrae tot die Afrikaanse kultuurskat.[67]
Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:[68]
| Jaar | Publikasie |
|---|---|
| 1970 | Hansie die hanslam |
| 1975 | Faan se trein |
| 1976 | Faan se stasie |
| Tsjaka | |
| Die joiner[69] | |
| 1978 | Die plaasvervangers[70] |
| 1980 | Mooi Maria[71] |
| 1986 | Ek, Anna van Wyk[72] |
| 1987 | Die proponentjie |
| 1988 | Die koggelaar |
| 1989 | Die groot wit roos |
| Vat hom, Flaffie | |
| 1990 | Donderdag se mense |
| 2001 | Naelstring |
| 2002 | Elke duim ’n koning |
| 2003 | Koggelmanderman |
| 2008 | Jasmyn |
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
