Die Paardekraal-volksvergadering was 'n saamtrek van tussen 6000 en 8000 burgers[1] van die ZAR wat vanaf 8 tot 14 Desember 1880 op M.W. Pretorius se plaas Paardekraal gehou is. Hierdie gebeure was in reaksie op die anneksasie van die ZAR deur Groot-Brittanje, meer as drie jaar tevore, en die mislukking van alle vreedsame inisiatiewe om hul vryheid te herstel. Kolonel Owen Lanyon (of "Lang-Jan") het 'n proklamasie uitgevaardig wat die komende volksvergadering verbied het.
Kolonel Owen Lanyon was na Theophilus Shepstone die waarnemende administrateur van die Transvaalkolonie, 'n posisie wat hy van 4 Maart 1879 tot 8 Augustus 1881 beklee het. Hy was besonder ongewild by die Boere sowel as swart bevolking.
Die proklamasie is egter volkome geïgnoreer en die saamtrek is van 8 Januarie na 8 Desember vervroeg.[1] Ds. N.J. van Warmelo het op Sondag, 12 Desember 'n plegtige erediens gelei waartydens om God se bystand en hulp gevra is. Op Maandag die 13de is 'n gelofte voor God[2] gedoen en die Volksraad is as wettige gesag van die ZAR herstel. Op Paul Kruger se voorstel is 'n klipstapel ook opgerig.
Hierop is 'n tydelike regering by Heidelberg onder die uitvoerende gesag van die "driemanskap" gevestig, naamlik Paul Kruger, M.W. Pretorius en Piet Joubert. Die Eerste Vryheidsoorlog het onmiddellik gevolg op 16 Desember, toe Kolonel Lanyon weier om die administrasie van Transvaal vreedsaam oor te gee.[3] Die oorlog is in vier veldslae in die guns van die ZAR voltrek om selfregering te herstel, terwyl onafhanklikheid later sou volg.
Sir Theophilus Shepstone het in Desember 1876 van Pietermaritzburg na Pretoria gereis om nominaal as raadgewer by die ZAR regering besoek af te lê. Vier maande later, op 12 April 1877, het hy en 25 polisiemanne egter die Republiek geannekseer, en tot Britse gebied verklaar. Lydelike verset en verskillende deputasies na die Britse regering het gevolg, sonder enige verskil aan die status quo.
Die Wonderfonteinbyeenkoms van 15 Desember 1879 was 'n keerpunt, aangesien die burgers hier onderling ooreengekom het tot herstel van die Republiek se vryheid, 'n besluit wat 'n jaar later by Paardekraal bekragtig sou word.[3] Sowat 'n maand voor die saamtrek was die Bezuidenhoutwa-episode die eerste teken van kragdadige verset, alhoewel sonder lewensverlies. Op 1 Desember 1880 het die Volkskomitee se onderhandelinge met die Britse regeringsekretaris, George Hudson, weereens niks opgelewer nie.
Die gelofte bevat sekere van die burgers se beweegredes vir hul saamtrek:
"In de tegenwoordigheid van den Almachtigen God, de kenner aller harten, onder bidden opziend om Zijn genadige hulp en ontferming, zijn wij, Burgers van de Zuid-Afrikaansche Republiek, plechtig overeengekomen, gelijk wij bij dezen overeenkomen, om voor ons en onze kinderen een heilige verbond op te richten, het welk wij met plechtigen eed bezweren.
Ruim veertig jaren is het gelede, dat onze vaderen de Kaapkolonie ontvlucht zijn, om een vrij en onafhanklik volk te worden. Deze veertig jaren waren veertig jaren van smart en lijden.
Wij hebben Natal, den Oranje-Vrijstaat en de Zuid-Afrikaansche Republiek gesticht, en driemaal heeft de Engelsche Regering onze vrijheid vertrapt. En onze vlag, die onze vaderen met hun bloed en tranen gedoopt hebben, van den grond neergehaald.
Als door een dief in de nacht is onze vrije Republiek weggestolen. Wij kunnen en wij mogen dat niet dragen.
God wil, dat de eerbied onzer vaderen en de liefde jegens onze kinderen ons voorschrijft, het erfpand der vaderen ongeschonden aan onze kinderen over te leveren.
Daarom is het dat wij hier bijeentreden en dat wij elkander de hand geven als mannen, broeders, plechtig belovende, trouw te houden aan ons land en volk en met het oog op God same te werken, tot den dood toe.
Zoo waarlijk helpe ons God Almachtig."
Die monument oor die ligging van eertydse klipstapel, met die Vierkleur
Die oorspronklike klipstapel is op 13 Desember 1880 op voorstel van Paul Kruger deur die sowat 6000 burgers opgerig, en moes as 'n bewys dien van hulle voorneme om tot die bitter einde vir hulle vryheid en die herstel van die republikeinse staatsvorm te veg. In Paul Kruger se woorde was "deze steenhoop…de eeuwiger getuige daarvan."
Gedurende die Driejarige oorlog is hierdie hoop klippe deur die vyand per spoor na Vereeniging vervoer en daar in die Vaalrivier onder die treinbrug gegooi. Dit lê nou nog daar in die water onder 'n dik laag modder.
Weens die Paardekraalsaamtrek het 16 Desember die status van 'n amptelike dankdag ontvang. Tydens die groot herdenkingsfees van 13 tot 16 Desember 1881 het Paul Kruger die burgers as volg toegespreek:
"Wy syn hier gekomen om feest te vieren en gy weet het. Ons en u doel is niets anders dan om meer en meer te doen verstaan den wil des Heeren en om ons te wyzen op zyne leiding, opdat de ouders aan hunne kinderen en kindskinderen tot in het verste nageslacht kunnen verhalen, wat God aan ons gedaan heeft."
Die eerste staatsfees van 1886 is weereens by die terrein gevier.
In 1889 het J.C. Human, destydse landros in Krugersdorp, vir president Paul Kruger besoek om toestemming te vra vir die oprigting van 'n monument op die terrein. In 1890 besluit die regering om die monument op Paardekraal bo-oor die klipstapel te bou. Mnr. Wierda was die argitek en die boumeester W.Y. Veitsch het in April 1890 met die bou van die Monument begin, wat in in November 1890 voltooi is.
In Desember 1891 is 'n huldigingsfees op Paardekraal gehou, waartydens President Paul Kruger die monument onthul het. Dit was ook die eerste volksfees waar die Gelofte van 1838 weer herdenk is.
Die volgende inskripsie met 'n uittreksel uit die Paardekraalgelofte is op 'n muur op die terrein van die monument gegraveer:
"Op 13 Desember 1880, het tussen 6000 en 8000 gewapende burgers, op 'n voorstel van Paul Kruger, elkeen 'n klip kom neersit op die plek waar die monument vandag staan en daar is 'n gelofte afgelê dat “Indien de Lieve Heer ons helpen en zegenen wilde, en wij ons land terug zouden krygen, dat den het volk elk jaar daar zouden komen feestvieren, juist by dezelfde steenhoop, en den Heer onze geloften komen betalen. En deze steenhoop is de eeuwige getuie daarvan”."
Die AWB het op 29 November 1986 by die Paardekraal Monument 'n plegtige tweeledige verbond met God en die Boerevolk opgerig.[4][5]
TWEELEDIGE VERBOND:
In teenwoordigheid van die Almagtige Drie-enige God, onder biddende opsien om Sy genade, hulp en ontferming en bewus van ons verantwoordelikheid voor God en teenoor ons volk rig ons 'n tweeledige verbond op:
Eerstens met God
In nederige erkentlikheid teenoor U, Drie-enige God, beskikker oor die lotgevalle en toekoms van volke en deur wie se beskikking ook die Boerevolk tot stand gekom en tot volwaardige volk uitgegroei het, is ons hier byeen om gehoor te gee aan U Woord in Psalm 50:5 waarin U ons oproep om die offer by die GELOFTE te bring en volgens vers 14 ons beloftes aan God die Allerhoogste te betaal:
Vers 5: "Versamel my gunsgenote vir My, hulle wat my verbond by die offer sluit!"
Vers 14: "Offer dank aan God, en betaal jou geloftes aan die Allerhoogste;"
Voor U buig ons ootmoedig in berou en skuldbelydenis.
Ons vra om Christus wil vergifnis van ons volk se sondes.
Ons bid om krag vir die offer van terugkering en diens.
Ons onderneem as volk en as individuele volksgenote:
Om ons volksroeping te vervul, naamlik om heilig te lewe, U dankbaar te dien en te eer en U Koninkryk te laat kom.
Om ons voortdurend tot U te bekeer.
Om getrou te wees in die omgang met U Woord en die beoefening van die gebed.
Om elk 'n lewende en getroue lidmaat van die gemeente van U Seun, Jesus Christus, te wees.
Om die Gelofte van Bloedrivier te handhaaf en na te kom wat soos volg lui: "My broeders en mede-landsgenote, hier staan ons voor die Heilige God van hemel en aarde om 'n gelofte aan Hom te doen, dat, as Hy ons sal beskerm en ons vyand in ons hand sal gee, ons die dag en datum elke jaar as 'n dankdag soos 'n Sabbat sal deurbring, en dat ons 'n huis tot Sy eer sal oprig waar dit Hom behaag, en dat ons ook aan ons kinders sal sê dat hulle met ons daarin moet deel tot nagedagtenis ook vir die opkomende geslagte. Want die eer van Sy naam sal verheerlik word deur die roem en die eer van oorwinning aan Hom te gee."
Tweedens rig ons met mekaar 'n verbond op
Steeds gedagtig aan die offer van die verbond, wil ons in teenwoordigheid van die Kenner van die harte aan mekaar sê: Kom lê jou hand in myne volksgenoot, sodat ons voor die Heilige God met mekaar 'n verbond kan sluit:
Om tot die dood toe aan mekaar getrou te bly in die stryd om die herstel van ons vryheid in 'n Christelike Republikeinse Boerevolkstaat.
Om die offers te bring wat ter bereiking van dié ideaal geverg en gevra sal word.
Om ons kinders Christelik-Nasionaal op te voed.
Om elke onderneming waartoe ons ingestem het, nougeset na te kom. So waarlik help ons God Almagtig.
Volgens E.J.P. Jorrisen se raming was 8 tot 10000 burgers teenwoordig, sien: "Ondergang van die Republieke".Afrikaanse KinderensiklopedieVIII.(1955).Nasionale Boekhandel Bpk.3396 – 3405.
.jpg)
