NG gemeente Walmer

Die NG gemeente Walmer is op 19 Oktober 1929 as die derde gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die stad Port Elizabeth gestig en het eers bekendgestaan as Port Elizabeth-Suid toe dit 'n baie groter gebied as net die voorstad Walmer ingesluit het.

Die kerkgebou, ontwerp deur Hendrik Vermooten.

Ds. Frank William Liebenberg, leraar van die moedergemeente van 1923 tot 1928, het hom beywer vir 'n NG kerkgebou in dié deel van Port Elizabeth wat later die gemeente Port Elizabeth-Suid sou word.

Die kerkgebou in 1951.

Ds. G.I. Moolman was die tweede leraar van PE-Suid (Walmer) en het in 1941 hierheen gekom nadat hy van 1937 af die leraar was van die NG gemeente Paterson. In 1947 het hy 'n beroep na Glen Lynden aanvaar, eweneens op die Oos-Kaapse platteland.

Agtergrond

As 'n stigting van die Britse nedersetters van 1820, het Port Elizabeth as 'n suiwer Britse stad ontwikkel; daar was nooit, soos byvoorbeeld in Kaapstad, 'n tydperk waarin die Hollandse of Afrikaanse gees hier oorheersend was nie. Die platteland om Kaapstad het Afrikaans gebly, maar weens genoemde gebeurtenis in 1820, was die omgewing van Port Elizabeth vir 'n groot deel Engels. Tog het die stad se vroeë welvaart in die eerste plek afgehang van die Afrikaners. "Die Baai" was die grootste uitvoerhawe vir die wol van 'n aansienlike gebied van die Kaapkolonie en die Vrystaat, en het die vernaamste deel van sy inkomste uit hierdie bron getrek. Tog was die Afrikaners in die Setlaarstad vreemdelinge. Vir 'n lang tyd was daar geen Afrikaanse wolmakelaar of handelaar nie; al die winste het in die sak van nie-Afrikaners gegaan.

Eers in die twintigste eeu het 'n klein insypeling van Afrikaners begin in die Baai. Die eerste gemeente, NG gemeente Port Elizabeth, is eers in 1907 gestig, maar met net 220 lidmate, wat meestal uit verarmdes bestaan het. Die eerste leraar moes in 'n ou pakhuis kom woon. Die nywerheidsontwaking ná die Eerste Wêreldoorlog in 1918 het egter veral Port Elizabeth bevoordeel, want naas handelstad het dit ook 'n fabriekstad geword. So volg die tweede NG gemeente in 1928 toe Pienaarswyk, so genoem na ds. D.J. Pienaar, afstig van die moedergemeente as die NG gemeente Port Elizabeth-Sentraal.

Stigting van PE-Suid

Die gemeente Port Elizabeth-Suid is slegs 'n jaar of wat ná die NG gemeente Port Elizabeth-Sentraal as selfstandige gemeente afgestig van die moedergemeente se eerste dogtergemeente. So het Port Elizabeth binne die bestek van net meer as 'n jaar drie NG gemeentes gehad, 'n getal wat met die jare tot sowat 30 sou aangroei. Die plek van aanbidding van die nuwe gemeente was 'n Presbiteriaanse kerk wat reeds in 1928 deur die moedergemeente aangekoop is. Veral ds. F.W. Liebenberg, destyds medeleraar van die moedergemeente, het hom vir 'n kerkgebou in dié deel van die hawestad beywer.

Byna twee jaar lank het die gemeente herderloos gebly. Die eredienste is destyds deur ds. J.C. Reyneke, 'n emeritus-leraar, waargeneem. Op 29 Augustus 1931 ontvang die gemeente sy eerste leraar in die persoon van prop. J.A. Kotze en ongeveer 'n jaar ná sy koms begin die gemeente met die bou van 'n pastorie. Dit is op 3 Desember 1932 in gebruik geneem. In 1937 is die Petra-saal gebou en so het die gemeente sy eie kerksaal gekry.

Weens verswakte gesondheid moes ds. Kotze in 1941 ná tien jaar sy emeritaat aanvaar. Die vakature is gelukkig spoedig gevul deur die koms van ds. G.I. Mooman, wat van 1941 tot 1947 in die gemeente gearbei het en sy werk met groot toegewydheid gedoen het. Ná sy vertrek was die gemeente weer byna twee jaar herderloos. Veertien beroepe is in hierdie tyd vergeefs uitgebring. Die vyftiende beroep is uitgebring op prop. J.J. Jacobs, wat dit aangeneem het en op 5 Maart 1949 georden en bevestig is.

Verskuiwing van die kerkgebou

Met die koms van ds. Jacobs het 'n nuwe tydperk in die gemeente se bestaan aangebreek. Omdat die ou Presbiteriaanse kerk in 'n gemengde woonbuurt gestaan het (in die dae voor die invoering van groepsgebiede), het die gemeente PE-Suid gevoel dat die tyd aangebreek het om 'n nuwe Godshuis te bou in 'n blanke woonbuurt, een wat ook meer sentraal geleë was ten opsigte van die toe reuse-gemeente van meer as 33 by 22 km. Destyds was daar sewe verskillende woonbuurte binne die gemeentegrense wat in baie opsigte heeltemal van mekaar geskei was. Destyds het die kerkraad besluit dat Walmer, met sy teerstrate en immergroen bome, die mooiste was en daar is dan ook in Julie 1949 ’n perseel vir ’n kerkgebou aangekoop. Die hoeksteen van dié siersteengebou is op 5 Augustus 1950 gelê en die inwyding kon op 27 Januarie 1951 plaasvind. Dié gebou bied sitplek aan 600 mense. In die dae toe die kerkgebou opgerig is, het die gemeente 1 600 lidmate en 3 000 siele getel. Deur talle afstigtings (byvoorbeeld Port Elizabeth-Oos in 1952) het dit eindelik gekrimp tot hoofsaaklik die woonbuurt Walmer en 345 belydende lidmate in 2013.

Enkele leraars

• Johannes Augustinus Kotzé, 1931 - 1941
• Johannes Jacobus Uys Fourie, 26 November 1949 - 1951
• Elisa Christiaan Gouws, 1960 - 1973

Bronne

• Albertyn, dr. J.R. (voorsitter), Kerk en stad – Verslag van die Kommissie van Ondersoek van die Gefedereerde N.G. Kerke na kerklike en godsdienstige toestande in die nege stede van die Unie van Suid-Afrika, Stellenbosch: Pro Ecclesia-boekhandel (Edms.) Bpk., 1947.
• Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.

Eksterne skakels

• Die gemeente se kerkgebou soos te sien op Google Maps.