Matriek in Suid-Afrika

Matriek is die finale jaar (graad 12) vir hoërskoolleerlinge in Suid-Afrika en matrikulasie verwys na die slaag van matriek met universiteitsgoedkeuring, alhoewel die term algemeen gebruik word om ook subgoedkeuringslagings aan te dui. Die laaste eksamens in graad 12 word "matriekeksamens" of meer spesifiek "matriekeindeksamens" genoem en studente in matriek word "matrikulante" genoem.

Die matriekklas van die Hoërskool Nassau, Mowbray, 1960.

Die meeste Suid-Afrikaanse hoërskoolleerlinge wat die matriekjaar loop, lê die Senior Sertifikaat-eksamens af om 'n Senior Sertifikaat-kwalifikasie te ontvang. Die Senior Sertifikaat is 'n eksamen wat deur Suid-Afrika se Onderwysdepartement aan matrikulante voorgeskryf word, alhoewel studente ook deur middel van onafhanklike leerplanne (kurrikula) kan matrikuleer. Wanneer 'n student aan sekere voorgeskrewe kriteria voldoen met aflegging van die Senior Sertifikaat-eksamens (d.w.s. die matriekeindeksamens), ontvang die student matrikulasiegoedkeuring, wat die wettige minimum is vir toelating tot 'n B-graadprogram by 'n Suid-Afrikaanse universiteit. Buitelandse studente wat aansoek doen om studie by 'n Suid-Afrikaanse universiteit kan om matrikulasievrystelling aansoek doen om aan te dui dat hulle aan dieselfde standaarde voldoen.

Daar is dus 'n dubbelsinnigheid by die konsep van matriek betrokke: 'n persoon wat gematrikuleer het kan die matriekeksamens geslaag het, maar hoef nie noodwendig matrikulasiegoedkeuring te hê om by 'n universiteit te gaan studeer nie.

Suid-Afrikaanse universiteite stel nie hul eie toelatingsvereistes vas nie, alhoewel sommiges toegangstoetse aan voornemende studente voorgeskryf word om die stand van hul akademiese taal- en numeriese vaardighede te bepaal.

Sedert die intree van die nuwe uitkomsgebaseerde onderwys is die huidige Suid-Afrikaanse matriekuitslae van sulke minderwaardige gehalte dat die Universiteit van Oxford dit nie eens wil aanvaar nie. Suid-Afrika is in hierdie opsig slegter af as die volgende Afrikalande, waar toegang wel vir die skranderste leerlinge op 'n manier moontlik is: Kameroen, die Maldive-eilande, Mauritius, Namibië, Tanzanië, Tunisië, Uganda en Zimbabwe. Die voornemende voorgraadse student wat aan Oxford wil studeer moet eers sy/haar eerstejaar by 'n ander universiteit voltooi voordat aansoek gedoen mag word. Die ander alternatief is om die Cambridge Overseas Higher School Certificate, wat internasionaal erken word, besonder goed te slaag.^[1] Soortgelyke reëls geld ook aan die Universiteit van Cambridge.^[2]

Geskiedenis

Die Suid-Afrikaanse matriekeksamen wat as akademiese eksamen vir toelating tot die universiteit dien, kom tot stand na die stigting van die Universiteit van die Kaap die Goeie Hoop in 1873 (vandag, Unisa). Die eksamen is self deur die universiteit gelei en die leerplan asook die eksamens en eksaminatore is deur die universiteit bepaal. In wese was die ou matrikulasie-eksamen 'n universiteitseksamen, of beter gestel, 'n universiteitstoelatingseksamen.

Die leeftydsgrens was minstens 16 jaar, die kandidaat moes 'n sertifikaat vir goeie gedrag hê en die leerplan voltooi het. 'n Eenvormige (en eensydig kolonialistiese) leerplan is vir die jaar 1875 voorgeskryf:

Kandidate sou eksamineer word in:

I. Tale, Letterkunde en Geskiedenis:

(1) Engels, (2) Engelse Geskiedenis, (3) Grieks en Latyn, (4) 'n Moderne taal: Hollands of Frans of Duits. (Enige jare later is Xhosa en Sotho bygevoeg tot die lys van alternatiewe moderne tale op matrikulasiepeil).^[3]

II. Wiskunde:

(1) Rekenkunde, (2) Elementêre Algebra, (3) Vlak Meetkunde.

III. ’n Natuurwetenskap: Fisiese Aardrykskunde of Geologie of Chemie.

Geen kandidaat sou vir die eksamen goedgekeur word nie, tensy hy in die volgende vakke voldoende kennis besit:

1. Engelse Taal, Engelse Geskiedenis en Moderne Aardrykskunde,

2. Latyn,

3. Rekenkunde, 4. Algebra en 5. Meetkunde.

Die verpligte vakke was dus: Engels, Engelse Geskiedenis, Aardrykskunde, Latyn en Wiskunde.

Oor bogenoemde indeling was selfs die Engelssprekendes ontstoke: In Mei 1891 skryf die Argus dat dit nie reg is dat Hollands, wat so 'n belangrike rol in die land speel, op gelyke voet gestel word met Duits as bloot 'n vreemde taal nie.^[4]

Langenhoven skryf in sy outobiografie dat die standaard aan die Kaapkolonie destyds strawwer was as in Brittanje self. In die kolonie kon die kolonialis dus septer swaai, omrede hy op papier hoër gekwalifiseerd was. Dit het die gevolg gehad dat die Britse immigrante altyd poste kon kry, terwyl die Suid-Afrikaner, veral diegene wat nie Engels perfek magtig was of oorsee kon gaan studeer nie, slegs 'n minderwaardiger pos kon bedien. Verder sou 'n M.A.-graad bykans onmoontlik lyk om te behaal.^[5]

Met die stigting van die tradisionele universiteite, die Universiteit van Stellenbosch en die Universiteit van Kaapstad, moes 'n nuwe wet, Wet No. 12 van 1916, intree:

Die vakke van die eksamen was toe:

GROEP I. (1) Engels A of Hollands A, (2) Latyn, (3) Wiskunde.

GROEP II: ’n Natuurwetenskap.

GROEP III: Grieks of Geskiedenis en een uit ’n aantal moderne tale of Hebreeus.

Om tot die eksamen toegelaat te word, moes die kandidaat welslae behaal het in elk van ses akademiese vakke met ’n minimum gemiddelde.

In 1950 sien nuwe regulasies van die matriekeksamen daaruit:

(a) Verpligtend: Engels A of Afrikaans A, ’n tweede taal, Wiskunde of ’n natuurwetenskap en ’n derde taal.

(b) Verder ’n keuse van minstens twee vakke uit ’n baie uitgebreide lys van vakke, insluitende vakke soos Boekhou, Huishoudkunde of Musiek.^[6]

Sien ook

• Matriek Wiskunde (CAPS)

Verwysings

1. University of Oxford: International qualifications
2. Cambridge University: International Students – South Africa
3. Boucher, Maurice. 1973. Spes in Arduis: 'n geskiedenis van die Universiteit van Suid-Afrika. Pretoria: Universiteit van Suid-Afrika, bl. 42
4. Boucher, Maurice. 1973. Spes in Arduis: 'n geskiedenis van die Universiteit van Suid-Afrika. Pretoria: Universiteit van Suid-Afrika, bl. 83
5. Langenhoven, C.J. 1932 (1973-uitgawe). U dienswillige dienaar. Kaapstad: Tafelberg-uitgewers, bl. 83-85: Die hoër onderwys van daardie dae, binne ystergrense gehou deur die eksamenvereistes van die destydse Kaapse Universiteit, was nog fyner daarop bereken as die laer stelsel onder die Opvoedingsdepartement om 'n eie kultuurgroei in Suid-Afrika te verhinder en selfs die behoud van wat daar oorspronklik was te vernietig; om die land te hou vir 'n winsgewés en afsetgebied en sy seuns uit die hoogste betrekkings van sy diens te weer.
   Behalwe die mindereisende beroep van landmeter (ingenieur nie inbegryp nie), en die laer stande van die staatsdiens en onderwysamp, was daar, buitekant die kerk, maar een geleerde beroep waarvoor 'n student hier kon opgelei word – die van regsgeleerdheid; en vir die hoër tak daarvan, die advokaatskap, was die eise ontmoedigend swaar. Terwyl toelating tot die advokaatberoep deur die Inns of Court in Engeland beide wat betref voorafgaande algemene opleiding en spesiale vakopleiding, makliker te behaal was as die prokureurskap in Suid-Afrika, moes die aspirant-advokaat hier eers ten minste B.A. wees en vir sy vakbevoegdheid, die LL.B., vier regstelsels bestudeer – Engelse, Romeinse, Hollandse en daaruit ontwikkelde Suid-Afrikaanse, waar hy in Engeland, behoudens 'n bespotlik elementêre kennismaking met die Romeinse Reg, maar met een te doen had. Dus die Afrikaner-student wat nie in die vermoë was om in Engeland te gaan kwalifiseer nie, moes afgeskrik word sodat hy die veld ope laat vir die ingevoerde man – wat hier nog die geweldige voorkeur geniet het dat hy sy Engelse moedertaal in die Afrikaanse hof kon gebruik terwyl die Afrikaner met 'n aangeleerde moes sukkel. Waarlik dis 'n wondergetuienis vir ons Afrikaanse intellek dat ons hoegenaamd ooit nog kon wedywer.
   Onderwysdiplomas is deur die Departement verstrek, maar tot die hoogste betrekkings van die beroep is daar ook gesorg geword om die toegang vir die Afrikaner te versper. Net soos in Brits-Indië waar dit die gebruik was – ek weet nie wat dit vandag is nie – om die Baboo Jabberjee aan te lok met die aas van 'n betreklik maklik bereikbare B.A.-geleerdheid om ondergeskikte klerkskappies vir hom oop te sit, maar hom sorgvuldig weg te hou uit die hoër stande van sy eie staatsdiens, so had ons in Suid-Afrika 'n goedkoop B.A.-titel vir die Afrikaner om mee te pronk, en hom vir die laer plekke te kwalifiseer, en 'n byna verbiedend-onmoontlike M.A. Dus die M.A.'s vir die beste eerste-klas-onderwysers-posisies, vir die van professore, skoolinspekteurs, superintendente van onderwys en so meer, moes ingevoer word met formele meerderwaardigheid van 'n essensieel min-beduidende M.A.-titel van Oxford, Cambridge, Edinburgh of Aberdeen. (Op twee daarvan het die M.A. vanself gekom, sonder verdere studie of toets, agter die B.A. aan. Op die ander het hy die B.A. vervang wat uitgeskakel was.)
   Hierdie stelsel was doeltreffend-verderflik tot die volle uiterste van sy berekende bedoeling. Met voorwendsel van gelyke geleentheid is die landseun uit die verantwoordelikste werkkringe van die landsdiens uitgehou, vreemde parasitisme bestendig, en die opbloei van 'n eie nasionale bewustheid gedemp deur die middelpunte en uitgangspunte van kultuur en kennis voor te behou vir spesiaal daartoe ingevoerde apostels van ontrou. En die valse gevoel van minderwaardigheid het ons deursyg sodat ons gedronge en gedwonge moes wees om verheffing te soek by die vernedering van na-apery en oorlopery.
6. Coetzee, J. C. 1956. Toelating tot die universiteit. Koers, 23(5):229-237