Joost van den Vondel

Joost van den Vondel
Joost van den Vondel
	Joost van den Vondel deur Philip de Koninck (1665)
Gebore	17 November 1587; Keulen, Heilige Romeinse Ryk
Sterf	5 Februarie 1679 (op 91); Amsterdam, Nederlandse Republiek
Beroep	Skrywer, dramaturg
Eggenoot	Mayken de Wolff
Kinders	4 kinders

Joost van den Vondel (Nederlandse uitspraak: ˈjoːst fɑn dɛn ˈvɔndəl; 17 November 1587 – 5 Februarie 1679) was 'n Nederlandse digter, skrywer en dramaturg. Hy word beskou as die mees prominente Nederlandse digter en dramaturg van die 17de eeu. Van die toneelstukke wat uit die tydperk dateer word syne mees dikwels opgevoer. Sy epiese werk Joannes de Boetgezant (1662) wat oor die lewe van Johannes die Doper handel, is al by geleentheid die grootste Nederlandse epiese werk genoem.^[1]

Kitsfeite Gebore, Sterf ...

Sluit

Vondel se teaterwerke is tot die 1960's gereeld opgevoer. Mees aanskoulik was die jaarlikse opvoering op nuwejaarsdag (van 1637 tot 1968) van sy Gijsbrecht van Aemstel.

Vondel was tot op sy oudag 'n produktiewe skrywer. Die grootste deel van sy noemenswaardige toneelstukke soos Lucifer (treurspel) en Adam in ballingskap is na 1650 geskryf, toe hy alreeds 65 was. Sy finale toneelstuk, Noag, wat op 80-jarige ouderdom geskryf is, word beskou as een van sy beste werke.

Remove ads

Vondel is op 17 November 1587 by Große Witschgasse in Keulen, Heilige Romeinse Ryk, gebore. Sy ouers was Mennoniete en van Antwerpense afkoms. In 1595 het hulle, waarskynlik weens hul godsdienstige oortuiging, na Utrecht gevlug, en daarvandaan uiteindelik verhuis na Amsterdam in die nuutgestigte Nederlandse Republiek. Op 23-jarige ouderdom het Vondel met Mayken de Wolff getrou. Hulle het vier kinders gehad, van wie twee as suigelinge gesterf het. Na die dood van sy vader in 1608 het Vondel die familie se koeldrankwinkel in Warmoesstraat in Amsterdam bestuur. Intussen het hy Latyn begin leer en vertroud geraak met bekende digters soos Roemer Visscher. Omstreeks 1641 het hy hom bekeer tot die Katolisisme. Dit was vir die meeste van sy landgenote 'n groot skok omdat die belangrikste geloof en de facto staatsgodsdiens in die Republiek Calvinisme (Protestantisme) was. Dit is onduidelik waarom hy 'n Katoliek geword het, hoewel sy liefde vir 'n Katolieke vrou moontlik hierin 'n rol gespeel het (Mayken de Wolff is in 1635 oorlede). Gedurende sy lewe het hy een van die belangrikste voorstanders van godsdienstige verdraagsaamheid geword. Na die arrestasie en verhoor van Oldenbarnevelt, Grotius en Hogerbeets en die onmiddellike onthoofding van die belangrikste burgerlike leier van die State van die Nederlande, Johan van Oldenbarnevelt, (1619) op bevel van sy vyand Prins Maurits van Nassau en die Sinode van Dordrecht (1618–1619), het die Calviniste die belangrikste godsdienstige demoninasie in die Republiek geword. Die openbare uitoefening van Katolisisme, Anabaptisme en Arminianisme is van toe af amptelik verbode, maar aanbidding in klandestiene kerke is wel verdra. Vondel het baie satiriese stukke geskryf waarin hy die Calviniste gekritiseer het en Oldenbarnevelt uitgelok het. Dit, tesame met sy nuwe geloof, het hom 'n ongewilde figuur in Calvinistiese kringe gemaak. Hy is as 'n bitter man oorlede, alhoewel hy op 5 Februarie 1679 deur verskeie mede-digters vereer is. George Borrow het hom "verreweg die grootste [man] wat Holland ooit geproduseer het" genoem.^[2]

Remove ads

Poësie

Den Gulden Winckel der Konstlievende Nederlanders (1613)
Hymnus ofte Lofgesangh over de wijdberoemde scheepvaert der Vereenigde *Nederlanden (1613)
Vorstelijcke warande der dieren (1617).^[3]^[4]
Op de jongste Hollantsche Transformatie (1618)
De Helden Godes (1620)
Het lof der zeevaert (1623)
Geboortklock, n.a.v. de geboorte van Willem van Nassau (1626)
Bruyloftbed van P.C. Hooft en Helionora Hellemans (1627)
Rommelpot van 't Hane-kot (1627)
Verovering van Grol door Frederick Henrick, Prins van Oranje (1627)
De Rynstroom (1630)
Roskam (1630)
Harpoen (1630)
Een otter in 't bolwerck (1630)
Geuse-vesper (1631)
Decretum horribile (1631)
Op Huygh de Groots verlossing (1632)
Inwying der doorluchtige Schoole t'Amsterdam (1632)
Kinder-lyck (1632)
Uitvaert van mijn dochterken (1633)
Op het overlyden van Isabella Klara Eugenia (1633)
Lyckklaght aan het Vrouwekoor, over het verlies van mijn ega (1635)
Brieven der Heilige Maeghden, Martelaressen (1642)
Aen de Beurs van Amsterdam (1643)
J.J. Vondels Verscheide Gedichten (1644)
Altaergeheimenissen (1645)
Poezy (versamelbundel) (1650)
Inwijdinge van 't Stadhuis t'Amsterdam (1655)
Het stockske van Joan van Oldenbarnevelt (1657)
Zeemagazyn (1658)
Wildzang (1660)
Toneelschilt oft Pleitrede voor het toneelrecht (1661)
Bespiegelingen van Godt en Godtsdienst (1662)
Joannes de Boetgezant (1662)
De Heerlijckheid der Kercke (1663)
Lykzang ter ere van Zacharias du Mez, Bisschop van Thrallen (rondom 1665)
Uitvaert van Maria van den Vondel (1668)

Toneel

Het Pascha ofte de Verlossinge Israels wt Egypten^[5] (1612)
Hiërusalem verwoest^[6] (1620)
Palamedes oft Vermoorde onnooselheijd^[7] (1625). In die uitgawe van 1652 het Vondel 'n aantal woorde (soos Sonde) vervang en sommige politieke toespelings verskerp. Dit is aanvanklik in 1663 in Rotterdam opgevoer. Twee jaar later, toe die teater in Amsterdam gesluit was vir verbouing en restourasie is die toneelstuk buite die regente se domein opgevoer.
De Amsteldamsche Hecuba^[8] (1626)
Gysbreght van Aemstel (1637)
Maeghden (1639)
Gebroeders (1640)
Joseph in Dothan (1640)
Joseph in Egypten (1640)
Peter en Pauwels, Treurspel (1641)^[9]
Maria Stuart of Gemartelde Majesteit (1646)
Leeuwendalers, lantspel (1647)
Salomon (1648)
Lucifer^[10] (1654) deel een van die trilogie oor die sondeval
Salmoneus (1657)
Jeptha of Offerbelofte (1659)
David in Ballingschap (1660)
David hersteld (1660)
Samson of Heilige Wraeck (1660)
Adonias of Rampsalighe kroonzucht (1661)
Batavische gebroeders of Onderdruckte vryheit (1663)
Faëton of Reuckeloze stoutheit (1663)
Adam in ballingschap of Aller treurspelen Treurspel (1664) deel twee van die trilogie oor die sondeval
Zungchin of Ondergang der Sineesche heerschappije (1667)
Noah of Ondergang der eerste wêreld (1667) deel drie van die trilogie oor die sondeval

Geleentheidsgedigte

1627 – Bruyloftbed van Pieter Cornelisz. Hooft en Helionora Hellemans
1633 – Kinder-lyck (naar aanleiding van het overlijden van zijn zoon Constantijn)
1660 – Op d'Afbeeldinge van den edelen gestrengen heer Cornelis de Graeff^[11]
1662 – Ter bruiloft van den weledelen heer Pieter de Graeff, Jongkheer van Zuitpolsbroek en de weledele mejoffer Jacoba Bikker^[12]
1668 – Uitvaert van Maria van den Vondel

Literêre verhandeling

1650 – Aenleidinge ter Nederduitsche dichtkunste

Vertalings

Hippolytus of Rampsalige Kuysheyd (ná Seneca) (1628)
Huigh de Groots Jozef of Sofompaneas (ná Hugo de Groot) (1635)
Elektra (ná Sophokles) (1639)^[13]
Publius Virgilius Maroos Wercken (1646)
Lierzangen en Dichtkunst (Quintus Horatius Flaccus) (1657)
Publius Virgilius Maroos Wercken vertaelt in Nederduitsch Dicht (1660)
Koning Edipus (na Sophokles) (1660)
Ifigenie in Tauren (na Euripides) (1666)
Fenicieansche of Gebroeders van Thebe (na Euripides) (1668)
Herkules in Trachin (Die Trachiniae van Sophokles) (1668)
Publius Ovidius Nazoos Herscheppinge (Die Metamorfose van Ovidius) (1671)

Lucifer (1654) en Milton se Paradise Lost

Dit is al voorgestel^[14] dat John Milton inspirasie geput het uit Vondel se Lucifer (1654) (asook Vondel se Adam in Ballingschap) (1664) vir sy Paradise Lost (1667). In sommige opsigte toon die twee werke wel ooreenkomste: die fokus op Lucifer, die beskrywing van die stryd in die hemel tussen Lucifer se magte en Michael s'n, en die antiklimaks wanneer Adam en Eva die Paradys verlaat.

Een voorbeeld hiervan is die volgende:

"Here may we reign secure, and in my choice To reign is worth ambition, though in Hell.

Better to reign in hell than serve in heaven."

Milton se Paradise Lost

"Is ’t noodlot, dat ick vall’, van eere en staet berooft,
Laet vallen, als ick vall’, met deze kroone op ’t hooft,
Dien scepter in de vuist, dien eersleip van vertrouden,
En zoo veel duizenden als onze zyde houden.
Dat valle streckt tot eer, en onverwelckbren lof:
En liever d’ eerste Vorst in eenigh laeger hof,
Dan in ’t gezalight licht de tweede, of noch een minder
Zoo troost ick my de kans, en vrees nu leet noch hinder."

Vondel se Lucifer

Remove ads

Op Amstelredam

Aen d'Aemstel en aan't Y, daer doet sich heerlijck open
Sy die, als Keyserin, de kroon draeght van Europe,
Amstelredam, die 't hooft verheft aan 's hemels as,
En schiet, op Plutoos borst, haar wortels door't moerasch.
Wat watren worden niet beschaduwt van haar zeilen?
Op welcke marckten gaat zy niet haar waren veilen?
Wat volcken zietse niet beschijnen van de maan;
Zy die self wetten stelt den ganschen Oceaan?
Zy breit haar vleugels uit, door aanwas veler zielen,
En sleept de weerelt in, met overlade kielen.
Welvaren blijft haar erf, soo lang de Priesterschap
Den Raed niet overheert, en blindhockt door de kap.

Remove ads

Amsterdam se grootste park, die Vondelpark, is na hom vernoem. 'n Standbeeld van Vondel is in die noordelike deel van die park opgerig. Daar is ook 'n Vondelstr. in Keulen en 'n Vondelstraße in die Neustadt-Süd-distrik. Vondel se portret uit 1950 is aangebring op die Nederlandse vyf guilder banknoot voordat die druk daarvan in 1990 gestaak is.

A.P. Grové, J.L. Steyn (samestellers), Keur uit die Nederlandse poësie, (Nasou Beperk), ISBN 0 625 00160 5 , Twaalfde druk, November 1979

[1]
Guerber, H. A. (1913). The Book of the Epic. Philadelphia: J. B. Lippincott & Co. p. 356.
[2]
George Borrow, Wild Wales, bl. 105.
[3]
Vorstelijcke warande der dieren: bibliopolis.nl
[4]
Vorstelijcke warande der dieren, pagina's 60-61: sdrc.lib.uiowa.edu
[5]
"Joost van den Vondel, De werken van Vondel Deel 1. 1605-1620". dbnl.org.
[6]
Hiervsalem verwoest in die Digitale Biblioteek vir Nederlandse Letterkunde.
[7]
Palamedes in die Digitale Biblioteek vir Nederlandse Letterkunde.
[8]
De Amsteldamsche Hecvba in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren.
[9]
Digitale weergawe 'Peter en Pauwels via DBnl
[10]
Lucifer in die Digitale Biblioteek vir Nederlandse Letterkunde.
[11]
"Joost van den Vondel, De werken van Vondel Deel 9. 1660-1663 • dbnl". dbnl.org.
[12]
"Joost van den Vondel, De werken van Vondel Deel 9. 1660-1663". dbnl.org.
[13]
Vertaling 'Elektra' na Sophokles en opgedrage aan Maria Tesselschade Roemers Visscher via Dbnl
[14]
Vgl. George Edmundson, Milton and Vondel: a curiosity of literature, Londen: 1885.

Remove ads

Werke deur Joost van den Vondel by Project Gutenberg
Werke deur of oor Joost van den Vondel op die Internet Archive
Reinder P. Meijer (1978). "The golden age – Seventeenth century". Literature of the Low Countries.
Joost van den Vondel by die Projek Laurens Janszoon Coster
Joost van den Vondel by die Digitale biblioteek vir Nederlandse literatuur
Joost van den Vondel: Profiel by die Nasionale Biblioteek van die Nederlande
Volledig gedigitaliseerde afskrif van Lucifer, 1654

[1] [1]
Guerber, H. A. (1913). The Book of the Epic. Philadelphia: J. B. Lippincott & Co. p. 356.

[2] [2]
George Borrow, Wild Wales, bl. 105.

[3] [3]
Vorstelijcke warande der dieren: bibliopolis.nl

[4] [4]
Vorstelijcke warande der dieren, pagina's 60-61: sdrc.lib.uiowa.edu

[5] [5]
"Joost van den Vondel, De werken van Vondel Deel 1. 1605-1620". dbnl.org.

[6] [6]
Hiervsalem verwoest in die Digitale Biblioteek vir Nederlandse Letterkunde.

[palamedes-7] [7]
Palamedes in die Digitale Biblioteek vir Nederlandse Letterkunde.

[8] [8]
De Amsteldamsche Hecvba in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren.

[9] [9]
Digitale weergawe 'Peter en Pauwels via DBnl

[10] [10]
Lucifer in die Digitale Biblioteek vir Nederlandse Letterkunde.

[11] [11]
"Joost van den Vondel, De werken van Vondel Deel 9. 1660-1663 • dbnl". dbnl.org.

[12] [12]
"Joost van den Vondel, De werken van Vondel Deel 9. 1660-1663". dbnl.org.

[13] [13]
Vertaling 'Elektra' na Sophokles en opgedrage aan Maria Tesselschade Roemers Visscher via Dbnl

[14] [14]
Vgl. George Edmundson, Milton and Vondel: a curiosity of literature, Londen: 1885.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]