Hettie Cillié

Hettie Cillié (17 Februarie 1885 - 1986) was ’n jeugverhaalskrywer, wat onder andere die eerste kosskoolverhaal in Afrikaans geskryf het.

Lewe en werk

Hester Francina Cillié is op 17 Februarie 1885 op Donkerhoek in die distrik Pretoria gebore as een van agt kinders (vyf susters en drie broers). Haar vader, D.G. Cillié, is eers ’n boer op die wynplaas Patatskloof in Drakenstein in die Kaap maar word deur S.J. du Toit gewerf om onderwys in die Transvaal te gee. Die gesin trek dus in 1884 uit Wellington na die Transvaal, waar hy op Donkerhoek, sowat veertig myl van Pretoria, onderwys gee. Hier is sy gebore. Die vader gee na ’n aantal jare sy bedanking as onderwyser in om eerder weer te gaan boer. Na tydelike verblyf op ’n aantal plase (onder andere by Jopie Fourie se ouers) trek die familie in 1891 na die plaas Skietfontein, agter die Magaliesberg, wat voorheen aan generaal Piet Joubert behoort het. Sy ontvang haar laerskoolopleiding op die skool op die plaas. Tydens die Anglo-Boereoorlog bly hulle tot ses maande voor vredesluiting op die plaas, waarna die plaas afgebrand en hulle na ’n konsentrasiekamp gestuur word. Ná die oorlog ontvang sy haar opleiding aan die La Rochelle Hoër Meisieskool in die Paarl in die Kaapprovinsie, waar sy en een van haar susters in die kosskool tuisgaan. Hier neem sy vir ’n lang ruk kunsklasse, aangesien dit haar begeerte was om kunsskilder te word. Na vyf jaar op kosskool keer sy terug na Pretoria en matrikuleer aan die Eendrag Hoërskool.

Sy studeer verder aan die Pretoria Normaalkollege en bekwaam haar as onderwyseres. Vir vyf-en-twintig jaar gee sy onderwys, eers op Dullstroom en daarna naby Heidelberg, op Morgenzon, op die Hoëveld, in Villieria in Pretoria en toe by die Oos-Eindskool in Pretoria. Tydens haar onderwysloopbaan voltooi sy ook suksesvol ’n joernalistiekkursus, wat haar skryfloopbaan ’n hupstoot gee. Vanaf 1919 bly al die susters (met nie een wat ooit trou nie) saam met die ouers in Sunnyside in Pretoria. In 1933 word sy aangestel as dosent aan die Pretoria Normaalkollege en tree dan in 1940 uit die onderwys om haar voltyds aan haar skryfwerk toe te wy. Sy skryf onder haar eie naam en die skuilnaam Estelle. Van 1958 af is sy vir vyf jaar lank assistent-redakteur van Die Jongspan. In 1973 trek sy by die ouetehuis Huis Hermon in Pretoria in saam met twee van haar susters. Sy is in 1986 in Pretoria oorlede.

Skryfwerk

Reeds op skool begin sy skryf en sy verwerf ’n paar goue medaljes vir kortverhale. In 1906 en 1909 kry sy Taalbondpryse vir histories-romantiese verhale. Sy neem ook in hierdie tyd deel aan letterkundige wedstryde en verower ’n aantal geldpryse. Vanaf 1910 is sy medewerker van Die Brandwag en later van De Volkstem en Die Boerevrou, waarin sy talle huislike verhale en sketse publiseer. Sy beskryf by voorkeur ’n eenvoudige intrige, waarin die liefde ’n rol speel, en verstaan die tegniek van die kortverhaal goed. Haar kortverhale wat in Die Brandwag verskyn sluit in “Twee Susters” (1 Maart 1913) en “’n Ongeluk” (15 Desember 1910), wat beide tipiese voorbeelde is van haar rustige verstelstyl wat bekoor maar nie blywende indruk maak nie. “En die winde het gewaai” is ’n boek waarin sy die ontberings van die Anglo-Boereoorlog op die plaas en in die konsentrasiekamp verhaal. Sestien huisgesinne is aanvanklik tydens die Engelse se verskroeide aarde-beleid oorgesien en hulle plase word eers kort voor die einde van die oorlog verwoes.

Dit is veral as kinderverhaalskrywer wat sy bekendheid verwerf. “Chrissie en Joey” is die eerste kosskoolverhaal vir dogters, gebaseer op haar eie ervarings op kosskool in die Kaap. Chrissie is ’n plaasmeisie en haar niggie Joey ’n dorpsjapie. Na die dood van haar moeder het Chrissie alleen op die plaas by haar pa agtergebly en soos ’n regte rabbedoe groot geword. Joey is net die teenoorgestelde, want sy trek haar neus op vir die rowwe plaaslewe en dink net aan mooi klere, plesier en kêrels. As gevolg van hierdie verskil in temperament is die twee niggies gedurig haaks. Hulle tweestryd in die koshuis en die kattekwaad en insidente word op onderhoudende wyse weergegee. Hierdie boek verskyn aanvanklik as vervolgverhaal in Die Jongspan en word eervol vermeld tydens toekenning van die Hertzogprys in 1926. Dit beleef vele herdrukke. Daarna skryf sy verskeie vervolgstories op hierdie boek, soos “Joey en haar dogters” en “Chrissie se kinders”. “Vier vriendinne” is ’n soortgelyke verhaal van vier opgeskote meisies in ’n koshuis en hulle kaskenades op skool en in die vakansie. Die boek bestaan egter hoofsaaklik eerder uit aaneenskakeling van ’n reeks avonture as wat dit ’n uitbeelding van volronde karakters is, sodat dit ’n anekdotiese aard aanneem. “Beter as geld” vertel die storie van die weeskind Francina, wat deur haar tant Kotie grootgemaak is. Die leser volg haar lewe in ’n onderwyskollege en haar eerste romanse. In “Rachel, die koppige meisiekind” stuur Rachel se pa haar na ’n kosskool na die dood van haar ma. Hier moet sy opnuut probeer aanpas en haar situasie verwerk. verlaat die hoofkarakter haar bekende omgewing as gevolg van die dood van ’n ouer. In “Alleen op pad” gaan bly Gertruida Hoffenaar na die dood van haar weduweemoeder by haar tante, die streng oujongnooi juffrou Andriena Teygerbosch.

“’n Mooi konsert”, “Iesegrim, die geniepsige kabouter”, “Antjie Somers” en “Die paaiboelie van Hangklip” is almal stories gerig op die laerskoolleser. Sy skryf ’n groot aantal geskiedenis-, aardrykskunde- en natuurstudie-pamflette en lewer bydraes vir Afrikaanse skoolleesboek-reekse soos “Prettige praatstories” en “Stories vir almal”. Die dertien stories wat sy skryf vir haar “Dieretuin-stories”, was baie gewild en sommige van hulle is ook in Suid-Sotho vertaal. Hierdie stories het elkeen ’n spesifieke dier as hoofkarakter en dra inligting oor die dier deur middel van ’n storie oor. Die verhale sluit in “Babu, die beer”, “Congoline Nazimbali: die storie van die Afrikaanse olifant”, “Joseph, die liefling van die kinders”, “Josie en Santano, twee swart luiperds”, “Koning Leeu in die Nasionale Dieretuin”, “Kubiek, die krokodil”, “Mierie, die meerkatjie”, “Sigapo, die seekoei”, “Die storie van Benga”, “Oupa Kondor”, “Die Langnek-reus”, “Pikkewyn, die koddige watervoël” en “Zuluana, die wit renoster”. “Ruskamp-stories” bevat ook mooi foto’s en die verhale het eweneens ten doel om feite oor diere in storievorm oor te dra. Sy lewer ook baie bydraes vir C.F. Albertyn se stel boeke “Kinders van die wêreld”.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1925	Chrissie en Joey
1929	Vier vriendinne
1935	Beter as geld
1941	’n Mooi konsert
1945	Joey en haar dogters
1946	Chrissie se kinders
	Ruskamp-stories
1947	Soos ons ook vergewe
1950	Alleen op pad
1952	Antjie Somers
1958	Rachel, die koppige meisiekind
1961	En die winde het gewaai
1962	Paaiboelie van Hangklip
	Boeke in die Dieretuinstories-reeks:
1941	Babu, die beer
	Congoline Nazimbali: die storie van die Afrikaanse olifant
	Joseph, die liefling van die kinders
	Josie en Santano, twee swart luiperds
	Koning Leeu in die Nasionale Dieretuin
	Kubiek, die krokodil
	Mierie, die meerkatjie
	Sigapo, die seekoei
	Die storie van Benga
	Oupa Kondor
1943	Die Langnek-reus
1949	Pikkewyn, die koddige watervoël
	Zuluana, die wit renoster

Bronnelys 

Boeke

• Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede”. Nasou Beperk. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk. 1964.
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1”. Academica, Pretoria en Kaapstad. Tweede druk. 1984.
• Nienaber, P.J. “Die Hertzogprys Vyftig Jaar” Nasionale Boekhandel. Kaapstad. Eerste uitgawe. 1965.
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe. 1969.
• Schoonees, P.C. “Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging” J.H. de Bussy, Pretoria / H.A.U.M. v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad. Derde Druk. 1939.
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe. 1998.
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe. 1999.
• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) “Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom” Lapa-Uitgewers. Eerste uitgawe. Tweede druk. 2005.

Tydskrifte en koerante

• Anoniem “Skryfster van stad word 100 jaar oud” Die Transvaler. 19 Februarie 1985
• Bosman, Suzette “Armoede het haar na pen gedwing” Die Transvaler. 14 Mei 1986

Internet

• Digitale bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=cill004
• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Cillie,_Hettie
• Storiewerf: http://storiewerf.co.za/cv's/cv_hettiecillie_ph.htm
• Worldcat: http://www.worldcat.org/identities/lccn-no00091988/

Ongepubliseerde dokumente

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein “Cillié, Hettie – Biografie”
• Van der Walt, Ena “Hettie Cillié – Afrikaanse kinderboekskrywer van formaat” NALN-Nuusbrief no. 17