Elektron

Die elektron (simbool e- of β-) is ’n elementêre subatomiese deeltjie waarvan die elektrirse lading negatief een elementêre lading is.^[7] Elektrone behoort tot die eerste generasie van die lepton-familie^[8] en word as elementêre deeltjies beskou omdat hulle geen bekende komponente of substrukture het nie.^[1] Die elektron het ’n massa van sowat 1/1836 van dié van die proton.^[9] Die ontdekking van die elektron in 1897 word toegeskryf aan Joseph John Thomson.

Elektron
Waterstofatoombane teen verskillende energievlakke.
Samestelling	Elementêre deeltjie[1]
Statistiek	Fermionies
Groep	Lepton
Generasie	Eerste
Wisselwerking	Swaartekrag, elektromagneties, swak
Simbool	e-, β-
Antideeltjie	Positron (of anti-elektron)
Geteoretiseer	Richard Laming (1838-1851),[2] George Johnstone Stoney (1874) en ander.[3][4]
Ontdek	J.J. Thomson (1897)[5]
Massa	9,10938356(11)×10−31 kg[6] 5,48579909070(16)×10−4 u[6] [1 822,8884845(14)]-1 u 0,5109989461(31) MeV/c2[6]
Elektriese lading	−1 e −1,6021766208(98)×10−19 C[6]
Spin	1/2
Swak isospin	LH: -1/2, RH: 0
Swak hiperlading	LH: -1, RH: -2

Elektrone omring die kern van protone en neutrone in ’n elektronskikking. Die Engelse woord electron is in 1894 van electric afgelei, waarvan die oorsprong die Griekse woord 'ηλεκτρον is, wat "barnsteen" beteken. Elektrostatiese lading kan verwek word deur barnsteen teen die pels van ’n dier, byvoorbeeld ’n kat, te vryf. Die laaste deel, -on, wat deur die meeste subatomiese partikels gedeel word, is van die woord ioon afgelei.

Die antideeltjie van ’n elektron is ’n anti-elektron of positron.

Eienskappe

Elektrone speel ’n belangrike rol in verskeie fisikaverskynsels, soos elektrisiteit, magnetisme, chemie en termiese geleiding, en is ook betrokke by swaartekrag-, elektromagnetiese en swak wisselwerkings.^[10]

Die elektron se plek in die Standaardmodel (onder leptone).

Omdat ’n elektron ’n lading het, het dit ’n omringende elektriese veld, en as daardie elektron relatief tot ’n waarnemer beweeg, sal dit ’n magneetveld genereer. Elektromagnetiese velde wat van ander bronne af kom, sal die beweging van ’n elektron beïnvloed volgens die Lorentz-kragwet.

Elektrone straal energie uit of absorbeer dit in die vorm van fotone as hulle versnel word. Laboratoriuminstrumente kan individuele elektrone sowel as elektronplasma vasvang deur die gebruik van elektromagnetiese velde. Elektrone is ook betrokke by baie toepassings soos elektronika, sweiswerk, elektronmikroskope, bestralingsterapie, lasers en deeltjieversnellers.

Wisselwerkings tussen elektrone en ander subatomiese deeltjies is belangrik op terreine soos chemie en kernfisika. Die Coulomb-kragwisselwerkings tussen die positiewe protone in ’n atoomkern en die negatiewe elektrone daarbuite laat die samestelling van die twee toe wat as atome bekend is. Ionisasie of verskille in die proporsies van negatiewe elektrone teenoor positiewe kerns verander die bindingsenergie van ’n atoomstelsel. Die uitruil of deel van elektrone tussen twee of meer atome is die hoofoorsaak van chemiese binding.^[11]

Elektrone is ook betrokke in kernreaksies, soos nukleosintese in sterre, waar hulle bekend is as betadeeltjies. Elektrone kan geskep word deur die betaverval van radioaktiewe isotope en in hoë-energiebotsings, soos wanneer kosmiese strale die atmosfeer binnekom.

Verwysings

1. Eichten, E.J.; Peskin, M.E.; Peskin, M. (1983). "New Tests for Quark and Lepton Substructure". Physical Review Letters. 50 (11): 811–814. Bibcode:1983PhRvL..50..811E. doi:10.1103/PhysRevLett.50.811.
2. Farrar, W.V. (1969). "Richard Laming and the Coal-Gas Industry, with His Views on the Structure of Matter". Annals of Science. 25 (3): 243–254. doi:10.1080/00033796900200141.
3. Arabatzis, T. (2006). Representing Electrons: A Biographical Approach to Theoretical Entities. University of Chicago Press. pp. 70–74. ISBN 978-0-226-02421-9.
4. Buchwald, J.Z.; Warwick, A. (2001). Histories of the Electron: The Birth of Microphysics. MIT Press. pp. 195–203. ISBN 978-0-262-52424-7.
5. Thomson, J.J. (1897). "Cathode Rays". Philosophical Magazine. 44 (269): 293–316. doi:10.1080/14786449708621070.
6. P.J. Mohr, B.N. Taylor, D.B. Newell, "The 2014 CODATA Recommended Values of the Fundamental Physical Constants". Hierdie databasis is ontwikkel deur J. Baker, M. Douma en S. Kotochigova. Beskikbaar: . National Institute of Standards and Technology, Gaithersburg, MD 20899.
7. Coff, Jerry (10 September 2010). "What Is An Electron". Besoek op 10 September 2010.
8. Curtis, L.J. (2003). Atomic Structure and Lifetimes: A Conceptual Approach. Cambridge University Press. p. 74. ISBN 978-0-521-53635-6.
9. "CODATA value: proton-electron mass ratio". 2006 CODATA recommended values (in Engels). National Institute of Standards and Technology. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 April 2020. Besoek op 18 Julie 2009.
10. Anastopoulos, C. (2008). Particle Or Wave: The Evolution of the Concept of Matter in Modern Physics. Princeton University Press. pp. 236–237. ISBN 978-0-691-13512-0.
11. Pauling, L.C. (1960). The Nature of the Chemical Bond and the Structure of Molecules and Crystals: an introduction to modern structural chemistry (3de uitg.). Cornell University Press. pp. 4–10. ISBN 978-0-8014-0333-0.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Elektron.
• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir elektron.
• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir positron.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia