Demokritos

Demokritos (Grieks: Δημόκριτος, Dēmókritos; c. 460 – c. 370 v.C.) was 'n invloedryke antieke Griekse geleerde, voor-Sokratiese filosoof, astronoom en reisiger. Hy word hoofsaaklik onthou vir sy formulering van 'n atomiese teorie van die heelal,^[1] en staan algemeen bekend as die "laggende filosoof". Volgens atomisme het die kosmos bestaan uit leegheid (die niebestaande) en liggame (atome, die bestaande) in 'n oneindige ruimte. Daardie liggame is ewig en kan beweeg. Demokritos het baie geskryf: sestig titels is bekend. Dit het gegaan oor etiek, natuurfilosofie, wiskunde, musiek, poësie en tegniese temas. Hiervan is hoofsaaklik enkele etiese stellings oorgelewer.

Demokritos
'n Portret van Demokritos
Gebore	ca. 460 v.C. Abdera, Thrakië
Oorlede	ca. 370 v.C.
Nasionaliteit	Antieke Griekeland
Vakgebied	metafisika, wiskunde, sterrekunde
Beïnvloed deur	Leukippos, Melissos van Samos
Invloed op	Epikuur, Pyrrho, Lucretius, Aristoteles, Montaigne, Severino, Baruch Spinoza, George Santayana, Friedrich Nietzsche, Michel Onfray

Demokritos is om en by 460 v.C. in Abdera, Thrakië gebore.^[2] Sy presiese bydraes is kwalik onderskeibaar van dié van sy mentor Leukippos, aangesien hulle in tekste dikwels oor dieselfde kam geskeer is. Spekulasie oor atome, wat aan Leukippos ontleen is, openbaar in sommige se oordeel 'n vlietende ooreenkoms met die negentiende-eeuse begrip van atomiese struktuur, sodat Demokritos beskou word as meer van 'n wetenskaplike as ander Griekse filosowe. Die begrippe van hierdie twee denkgroepe het egter op wyd-uiteenlopende grondslae berus.^[3] Demokritos is grootliks verontagsaam in antieke Athene, maar was nietemin goed bekend by die ander noordgebore filosoof, Aristoteles. Daar is vertel dat Plato sodanige afkeur in Demokritos gehad het dat hy gewens het om al sy boeke te verbrand.^[4] Deur baie word Demokritos egter geag as die "vader van moderne wetenskap".^[5]

Egipte

Na 459 v.C. hy het sowat vyf jaar in Egipte deurgebring waar hy baie oor die land en sterrekunde geleer het. Van die meerderheid van sy boeke is net die titel bekend, soos die Toer van die Oseaan. Baie van sy werke het nie die Middeleeue oorleef nie, maar kan gedeeltelik gerekonstrueer word uit verwysings. Ons weet byvoorbeeld dat hy ook oor Frigië en die inwoners van Meroë geskryf het, hoewel dit nie duidelik is of hy werklik die stad langs die Nyl besoek het nie.

Babilon

In 449 v.C. die Vrede van Callias is onderteken tussen die Attiese Bond en die Persiese Ryk, en het burgers van Abdera ('n lid van die Bond) toegelaat om vryelik na Babilon te reis. Demokritos het Egipte verlaat en sterrekunde in Babilon gestudeer.

Die stad ken sedert 747 v.C. — die dae van Nabu-nasir — die siklus van negentien jaar (siklus van Meton), wat die oënskynlike bewegings van son en maan geharmoniseer het. Demokritos het probeer om hierdie kennis na Athene te bring, maar daar was die agterdog teen alles wat met die mededinger Persië verband hou, sterker as die belangstelling in die wetenskap. Ook Meton sou later ervaar dat die kennis van die negentienjaar-siklus nie baie welkom was nie.

Astronomie

Demokritos het nietemin baie astronomiese kennis na Griekeland gebring. Hy beskryf byvoorbeeld die sterrebeelde in sy Uranografie en - dit was nuut - verdeel die lugruim in noordelike en suidelike halfrondes. Hy verduidelik ook hoekom sekere sterre soos Canopus in Egipte gesien kan word, maar in Griekeland onder die horison bly. Dit het logieserwys tot die gevolgtrekking gelei dat daar benewens 'n noordpool ook 'n suidpool moet wees.

Wiskunde

Sommige van sy bydraes tot Griekse wiskunde het moontlik uit Egipte gekom en sommige van Babilon. Hy het oor raaklyne en vlakke aan sirkels en sfere geskryf en 'n formule gegee vir die volume van 'n keël.

Atoomteorie

Demokritos (José de Ribera, 1630)

Op hierdie gebied het hy waarskynlik baie by sy leermeester Leucippus geleen, maar Aristoteles skryf die atoomteorie (atomisme) aan Demokritos self toe. Hy het probeer om onderskeid te maak tussen leë ruimte aan die een kant en die 'niks' daarteenoor. Hy het dus die leerstellings van Parmenides teëgestaan en was die eerste om die konsep van 'ruimte' of 'leegheid' bekend te stel. Volgens hom het niks bloot gebeur nie, maar alles het 'n oorsaak gehad. Dit word 'n oorsaaklike verband genoem.

Demokritos het die oorheersing van rasionele kennis betwis. Hy het verklaar dat daar sowel die syn (d.w.s. eksistensie, konkrete of stoflike) as die nie-syn is. Die syn bestaan uit 'n oneindige aantal ondeelbare deeltjies (atome) wat ewig en onveranderlik is. Hulle verskil nie in aard of kwaliteit nie (apoia). Hulle kom wel in verskillende vorme, rangskikkings en liggings voor, maar kan nie deur mense waargeneem word nie. Syn beweeg ewig en reglynig in nie-syn. In die botsings tussen die atome gaan die swaar atome na die middel, en die ligte na buite. Dit is hoe 'n wêreld geskep word. Die interpretasies van sintuiglike indrukke is dus verkeerd (die kleur swart word geskep deur atome wat baie hoekig is en baie skadu wys). Die atome kan 'n aantal kombinasies vorm.

Invloed

Demokritos het nie 'n skool van sy eie gestig nie, maar het 'n aantal volgelinge gehad, insluitend Metrodoros van Chios en Anaxarchos. In die daaropvolgende geslagte kon hy hoofsaaklik staatmaak op die waardering van skeptici en sinici (bv. Pyrrho van Elis, Timon van Flious, Galenus, Sextos Empeirikos). Die idealis Plato het nooit sy naam genoem nie, alhoewel die Timaios, onder andere, blykbaar spore van sy denke bevat. Daar is gesê dat Plato al sy boeke wou verbrand.^[6] Aristoteles het Demokritos hoog geag, veral as natuurfilosoof. Hy het hom die eerste genoem wat naby gekom het om die essensie van dinge te definieer, opgespoor deur die feite self. Epikurus het al sy denke op die leringe van Demokritos gebaseer, alhoewel met belangrike wysigings. Hy het 'n belangrike invloed gebly by latere Epikureërs (Lucretius, Philodemos van Gadara). In die eerste eeu v.C. hy is deur Cicero geprys: "Wie kan ons met hom vergelyk, nie net vir sy grootsheid van verstand nie, maar ook vir sy grootheid van siel?"^[7] Seneca het hom steeds "die subtielste van al die ou mense" genoem.^[8] Sy denke is egter met agterdog bejeën. In die laat oudheid was daar geen verwante denkrigtings nie en sy boeke is al hoe minder gekopieer. Ook opsommings deur Aristoteles en Plutarchus het nie oorleef nie. Om sy idees te rekonstrueer, is daar slegs brokkies van ander skrywers.

In Duitsland het Christoph Martin Wieland 'n satiries-filosofiese roman oor Demokritos geskryf, Geschichte der Abderiten (1774-80). Die jong Karl Marx en Friedrich Nietzsche het groot belangstelling in die Abderiet getoon. Marx het 'n tesis aan Demokritos se natuurfilosofie gewy en waarin hy sodanige byval laat blyk dat die atomiste veral in kommunistiese lande gewild was.^[9] Verder is Nietzsche se deeglike studienotas van 1867-69 bekend waarin hy Demokritos "die vader van alle verligtingsgesinde, rasionalistiese tendense" noem, en benewens as die eerste wat 'n "wetenskaplike karakter" verkry het. Hewig gekant teen "Gegenaufklärer" soos Sokrates, Plato en die Christendom, is ons "baie doodsoffers verskuldig" aan Demokritos.

Verwysings

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Demokritos.

1. Barnes (1987).
2. Russell, pp. 64–65.
3. Stephen Toulmin en June Goodfield, The Architecture of Matter (Chicago: University of Chicago Press, 1962), 56.
4. Diogenes Laërtius, Lewens en Opinies van Vooraanstaande Filosowe, Boek IX, Hoofstuk 7 (40): "Aristoxenos in sy Historiese Notas bevestig dat Plato gehoop het om al die geskrifte van Demokritos te verbrand waarop hy sy hande kon lê".
5. Pamela Gossin, Encyclopedia of Literature and Science, 2002
6. Vermeld deur Diogenes Laërtios met as bron die Historiese kennisgewings van Aristoxenos: sien Lewens en Menings van Vooraanstaande Filosowe, boek IX, 40.
7. Academica priora, II, 23, 73
8. Naturales quaestiones, VII, 3, 2d
9. Differenz der demokritischen und epikureischen Naturphilosophie, 1841

Bronne

• Barnes, Jonathan (1987). Early Greek Philosophy (in Engels). Penguin Books. ISBN 978-0-14-044461-2. Besoek op 8 September 2022.
• Burnet, John (1892). Early Greek Philosophy (in English). A. and C. Black. Besoek op 8 September 2022.{{cite book}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
• Couprie, Dirk L. (23 Maart 2011). Heaven and Earth in Ancient Greek Cosmology: From Thales to Heraclides Ponticus (in Engels). Springer Science & Business Media. ISBN 978-1-4419-8116-5. Besoek op 8 September 2022.
• Heath, Thomas (1913). Aristarchus of Samos, the Ancient Copernicus: A History of Greek Astronomy to Aristarchus, Together with Aristarchus's Treatise on the Sizes and Distances of the Sun and Moon (in Engels). Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-06233-6.
• Popper, Karl R. (1945). The Open Society and its Enemies. Vol I.: The Spell of Plato. London: George Routledge & Sons.
• Russell, Bertrand (1972). A History of Western Philosophy (in Engels). Simon and Schuster. ISBN 978-0-671-31400-2. Besoek op 8 September 2022.
• Tatarkiewicz, Wladyslaw (2006). J. Harrell; C. Barrett; D. Petsch (reds.). History of Aesthetics. A&C Black. p. 89. ISBN 0826488552. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 April 2022. Besoek op 6 Mei 2015.
• Taylor, C.C.W. (1999). The Atomists, Leucippus and Democritus: Fragments : a Text and Translation with a Commentary (in Engels). University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-4390-0. Besoek op 9 September 2022.