'n Aansporing is iets wat 'n individu motiveer om 'n aksie uit te voer. Die studie van aansporingstrukture is sentraal tot die studie van alle ekonomiese aktiwiteite (sowel in terme van individuele besluitneming en in terme van samewerking en mededinging binne 'n groter institusionele struktuur). 'n Ekonomiese ontleding van die verskille tussen samelewings (en tussen die verskillende organisasies binne 'n samelewing) behels hoofsaaklik om die verskillende aansporingstrukture waarmee individue te doen kry te tipeer. Per slot van rekening is die doel met aansporings om waarde vir geld te bied en by te dra tot die sukses van die organisasie.[1] Dus is die ontwerp van aansporingstelsels 'n belangrike bestuursaktiwiteit.[2][3]
Aansporings kan geklassifiseer word volgens die verskillende maniere waarop hulle mense of organisasies motiveer om 'n spesifieke plan van aksie te volg. 'n Algemene en nuttige taksonomie verdeel aansporings in vier breë klasse:[4]
| Klas | Definisie |
|---|---|
| Belonende aansporings | bestaan waar iemand kan verwag om 'n vorm van materiële beloning – veral geld – te ontvang in ruil daarvoor om op 'n bepaalde manier op te tree. |
| Finansiële aansporings | |
| Morele aansporings | bestaan waar 'n spesifieke keuse algemeen beskou word as die regte ding om te doen, of as besonder prysenswaardig, of waar die versuim om op 'n sekere manier op te tree as onsedelik veroordeel word. Iemand wat volgens 'n morele aansporing optree, kan verwag om 'n gevoel van self-agting te kry, asook die goedkeuring of selfs bewondering van sy gemeenskap; 'n persoon wat in weerwil van 'n morele aansporing optree, kan verwag om 'n gevoel van skuld en veroordeling te kry en kan selfs uit die gemeenskap verban word. |
| Gedwonge aansporings | bestaan waar 'n persoon kan verwag dat die versuim om op 'n bepaalde manier op te tree sal lei tot fisiese geweld wat teen hulle (of hul geliefdes) gebruik word deur ander in die gemeenskap – byvoorbeeld deur pynvolle straf, gevangenisstraf of dat hul besittings gekonfiskeer of vernietig word. |
| Natuurlike aansporings | is dinge soos nuuskierigheid, geestelike of fisiese oefening, bewondering, vrees, woede, pyn, vreugde, die soeke na die waarheid, of die beheer oor dinge in die wêreld, mense of jouself.[5] |
| Intrinsieke motivering |
Daar is nog 'n algemene gebruik waar aansporing teenoor dwang gestel word, soos wanneer ekonomiese moraliste aansporing-gedrewe werk – soos entrepreneurskap, indiensneming, of vrywillige werk wat gemotiveer word deur belonende, morele of persoonlike aansporings – teenoor gedwonge werk stel – soos slawerny of onderdanigheid, waar die werk gemotiveer word deur dreigemente of die gebruik van geweld, pyn en/of ontneming. As dit in hierdie sin gebruik word, is dit nie 'n deel van die kategorie "gedwonge aansporings" nie.
Die kategorieë wat hierbo genoem word, is geensins elke moontlike vorm van aansporing wat 'n individu kan hê nie. Dit sluit baie ander vorme van aansporing nie in nie. Dié kan rofweg saam gegroepeer word onder die opskrif persoonlike aansporings – dinge wat 'n individuele persoon deur middel van sy/haar smaak, begeertes, pligsgevoel, trots, persoonlike gedrewenheid vir die skep van artistieke werke of om merkwaardige prestasies te bereik motiveer. Die rede dat hierdie vorme van aansporings buite rekening gelaat word, is nie omdat hulle minder belangrik is vir die verstaan van menslike aksie nie. Persoonlike aansporings word eerder apart van ander vorme van aansporing bestudeer omdat 'n begrip van en onderskeid tussen sosiale aansporingstrukture wat deur verskillende vorms van sosiale interaksie bepaal word, die doelwit is. Persoonlike aansporings is noodsaaklik om te verstaan waarom 'n spesifieke persoon optree op die manier wat hy/sy doen, maar sosiale analise moet die situasie wat enige individu in die gesig staar in 'n gegewe situasie binne 'n gegewe samelewing in gedagte hou – wat beteken dat die praktyke, reëls en norme wat op 'n sosiale eerder as persoonlike vlak gevestig is, hoofsaaklik ondersoek word.
Een spesifieke situasie kan in sy verskillende aspekte aansporings bevat wat in verskeie kategorieë val. In die moderne Amerikaanse samelewing, byvoorbeeld, is ekonomiese welvaart en maatskaplike selfbeeld dikwels nou verweef. Wanneer mense in 'n sekere kultuur geneig is om diegene te bewonder wat ekonomies suksesvolle is, of diegene wat nie is nie met 'n sekere mate van minagting te bejeën, het die vooruitsig om byvoorbeeld 'n werk te verloor of 'n werk te kry nie net die voor die hand liggende finansiële aansporing nie, maar ook aansienlike morele aansporing (soos die eer en respek van ander vir diegene wat 'n bestendige werk het, teenoor die afkeuring of selfs vernederende houding teenoor iemand wat nie werk het nie.
Die studie van die ekonomie in moderne samelewings is meestal gemoeid met belonende aansporings eerder as morele of dwingende aansporings – nie omdat laasgenoemde twee onbelangrik is nie, maar eerder omdat belonende aansporings die belangrikste vorm van aansporing is wat in die sakewêreld gebruik word, terwyl morele en dwingende aansporings meer kenmerkend is van die soort besluite wat in die politieke wetenskap en sosiologie bestudeer word. 'n Klassieke voorbeeld van die ekonomiese ontleding van aansporingstrukture is die vraag-en-antwoord-kurwes van die bekende Walrasian-grafiek: Ekonomiese teorie voorspel dat die mark geneig sal wees om in die rigting van die ewewigprys te beweeg, want almal in die mark het 'n belonende aansporing om dit te doen: deur 'n prys te verlaag wat voorheen bokant die ewewig was, kan 'n maatskappy meer klante lok en meer geld maak; deur die prys te verhoog wat voorheen laer as die ewewig was, sal dit die klant meer in staat stel om die goedere of dienste wat hy/sy wil hê te verkry in die hoeveelhede wat hy/sy wil hê.
In gevalle met asimmetriese, oftewel ongelykmatige, inligting waar een gebruiker 'n paar relevante feite oor die ander weet, is die prinsipaal-agent-teorie die leidende raamwerk vir die suksesvolle aansporing van keuse. Die klassieke voorbeeld van 'n situasie van ongelykmatige inligting is 'n bestuurder en 'n werker waar die bestuurder 'n sekere vlak van uitset van die werker wil hê. Die bestuurder weet nie wat die vermoëns van die werker is nie, so om die beste uitkoms te verseker, sal 'n optimale skema van aansporing gekies word wat die werker sal motiveer om sy/haar beste te gee.
'n Optimale aansporing is die een wat die bepaalde doelwit bereik. As die doelwit is om wins tot die maksimum te verhoor, sal 'n optimale aansporing een wees wat werkers aanmoedig om eerder goed te presteer in die taak wat hulle opgelê is, as om die risiko van vergelding te loop met swak prestasie.
Aansporing-gebaseerde regulering kan gedefinieer word as die doelbewuste gebruik van belonings en strawwe om goeie prestasie in die nutsbedryf aan te moedig.
Aansporings kan in verskeie kontekste gebruik word. Byvoorbeeld, beleidmakers in die Verenigde State van Amerika het 'n teenprestasie-aansporing gebruik toe sommige van die VSA se destydse plaaslike telefoonmaatskappye toegelaat is om langafstandmarkte te betree slegs indien hulle eers hulle kant bring deur hul plaaslike markte vir mededinging oop te stel.
Aansporingregulering word dikwels gebruik om die algehele prysvlak van nutsdienste te reguleer. Daar is vier vername benaderings tot die regulering van die algehele prysvlak: regulering volgens die opbrengskoers (of die koste van die diens); regulering wat die maksimum prys bepaal; regulering wat die maksimum inkomste bepaal; en maatstafregulering.
Met byvoorbeeld maatstafregulering word die operateur se prestasie vergelyk met ander operateurs s'n en boetes of toekennings word gebaseer op die operateur se relatiewe prestasie. Die reguleerder kan byvoorbeeld 'n aantal soortgelyke operateurs identifiseer en hul kostedoeltreffendheid vergelyk. Die doeltreffendste operateurs sal beloon word met ekstra wins en die mins doeltreffende operateurs sal gepenaliseer word. Omdat die operateurs eintlik in verskillende markte is, is dit belangrik om seker te maak dat die operateurs se situasies eenders is, sodat die vergelyking redelik is, en om statistiektegnieke te gebruik om aanpassings te maak vir enige kwantifiseerbare verskille waaroor die operateurs nie beheer het nie.
Oor die algemeen gebruik reguleerders 'n kombinasie van hierdie basiese soorte regulering. Britse reguleerders kombineer byvoorbeeld elemente van die regulering van die opbrengskoers en die van die maksimum prys om hul vorm van RPI-X-regulering te verkry.
Aansporingstariewe word ook algemeen in die nutsbedryf gebruik. Aansporingstariewe is 'n manier om groot kommersiële of nywerheidskliënte aan te spoor om 'n nutsfasiliteit te begin of aan te hou gebruik. Die aansporing is in die vorm van 'n afslag op die standaardtariewe, of beter bepalings en voorwaardes. In die VSA is dit 'n algemene deel van die strategie van pogings om die ekonomiese ontwikkeling van 'n bepaalde geografiese streek of politieke entiteit te ondersteun.
Aansporingstrukture is egter veel moeiliker as wat die mense wat dit opstel aanvanklik dink. Aansporings verhoog nie net die motivering nie, dit verhoog ook die risiko dat sommige individue 'n ander keuse maak, omdat verskillende mense tot verskillende aansporingskemas aangetrokke voel, afhangend van hul houding teenoor risiko, onsekerheid en mededingendheid. Mense is nie altyd voorspelbaar nie, en net so is diegene wat die aansporings bied nie altyd in staat om te voorspel hoe mense daarop sal reageer nie. Dus kan onopsetlike gevolge aansporings dikwels veel meer kompleks maak as wat aanvanklik verwag is, en kan lei tot onverwagte meevallers of uiters negatiewe reaksies.
Besluitnemers van winsgerigte maatskappye moet byvoorbeeld besluit wat se aansporings hulle aan werknemers en bestuurders sal bied om hulle aan te moedig om dit te doen wat voordelig vir die maatskappy is. Maar baie korporatiewe beleide – veral in die geval van "uiterste aansporings" wat in die 1990's gewild was – wat daarop gemik was om produktiwiteit te verhoog, het in sommige gevalle misluk weens onbedoelde gevolge. Aandele-opsies is byvoorbeeld bedoel om die produktiwiteit van die uitvoerende hoof te bevorder deur aan hom/haar lonende aansporings (soos wins vanweë stygende aandeelpryse) te bied. Maar uitvoerende hoofde kan wins kry van stygende aandeelpryse deur óf die neem van goeie besluite en belonings deur die styging van die prys op lang termyn, óf deur rekeningkundige inligting te versin om die illusie van ekonomiese sukses te skep, en munt te slaan uit die korttermynstyging van die prys deur sy/haar aandele te verkoop voor die waarheid uitkom en die prys weer daal. Laasgenoemde was dikwels die oorsaak van vervalste verdiensteverslae in die laat 1990's en vroeë 2000's.
Daar is ook die gevaar van korttermynwins ten koste van langtermynwins en dit kan selfs die langtermynoorlewing van die maatskappy bedreig. Dit is maklik om die bates van 'n voorheen suksesvolle maatskappy te plunder en skouspelagtige korttermynwins te wys, met die onderneming wat ineenstort nadat die verantwoordelike mense hul aansporings gekry het en die maatskappy verlaat het. Hoewel langtermynaansporings deel kan wees van die aansporingstelsel, het hulle die afgelope 20 jaar in onguns verval.
Nie alle maatskappye met 'n winsmotief gebruik korttermyn- finansiële aansporings vir mense onder die vlak van die president of topbestuurders nie. Die tendens om finansiële aansporings ook laer af in die hiërargie toe te pas, het in die 1980's begin as 'n manier om wat beskou is as lae produktiwiteit te verbeter. Voor dit het aansporings meer betrekking gehad op kliënttevredenheid en die lewer van hoëgehalteprodukte. Finansiële aansporings wat al hoe laer af in die korporatiewe ketting gegeld het, het die onbedoelde gevolg gehad dat interne prosesse ontwrig is om korttermynkoste te verminder, wat dikwels gelei het tot die verlaging van gehalte. Sommige van hierdie kwessies word in die Britse dokumentêr The Trap ondersoek. Die idee van finansiële aansporings wat geld op die vlak van die grootste gemene deler, het gelei tot 'n nuwe maatskappystruktuur of organisatoriese ekologie waar alles 'n selfstandige winssentrum is met die enigste aansporings korttermyn- finansiële aansporings.
'n Moontlike oplossing vir die kritiek dat bestuurders in tye van voorspoed te veel betaal word en te min betaal word in 'n resessie, is om bonusteikens aan 'n bedryfsindeks te koppel. Deur dit te doen kan eksterne faktore (ekonomiese siklusse) uit berekening gelaat word vir die meet van prestasie. Dit maak aansporingbesoldiging regverdiger en minder seker aangesien bonusse bepaal word volgens prestasie relatief tot ander soortgelyke maatskappye.
Hoewel dit lyk of 'n regverdige stelsel een is waar almal oor dieselfde kam geskeer word, sal diegene wat ver geklop word geringgeskat voel deur hierdie benadering. Dus is 'n stelsel wat gegrond is op die prestasie van die maatskappy en nie die individue nie, die standaard.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
