From Wikipedia, the free encyclopedia
Andorra is 'n klein ingeslote land in suidwestelike Europa, geleë in die oostelike Pireneë-gebergte en begrens deur Spanje en Frankryk. Met 'n oppervlakte van 468 km² is dit die kleinste land in Europa maar ook die grootste van die Europese dwergstate.
| ||
| Kontinent | Europa | |
| Substreek | Suidwes Europa | |
| Geografiese koördinate | 42°30′N 1°30′O | |
| Oppervlakte - Totale - Water |
Rang 193ste 468 km² 121,4 ha[1] | |
| Kuslyn | 0 km (Ingeslote) | |
| Landsgrense | 120,3 km | |
| Lande begrens | Spanje 63,7 km Frankryk 56,6 km | |
| Hoogste punt | Coma Pedrosa, 2 942 m | |
| Laagste punt | Riu Runer, 840 m | |
| Langste rivier | Gran Valira | |
| Grootste binnelandse watermassa | Juclar-meer (23 ha)[1] | |
| Grondgebruik - Bewerkbare grond - Permanente gewasse - Ander |
2,13 % 0 % 97,87 % (2005 raming) | |
| Besproeide grond | ||
| Klimaat : | gematig | |
| Terrein : | ongelyke berge en nou valleie | |
| Natuurlike hulpbronne | hidro-elektrisiteit, minerale water, hout, ystererts, lood | |
| Natuurlike gevare | sneeustortings, grondverskuiwings | |
| Omgewingskwessies | ontbossing, oorbeweiding van weivelde, lugbesoedeling, afvalverwydering | |
Andorra is hoofsaaklik bergagtig, waarvan die hoogste die Coma Pedrosa is teen 2 942 meter (9 652 vt), en die gemiddelde hoogte van Andorra is 1 996 meter (6 549 vt).[2] Die land word deursny deur drie nou valleie in 'n Y-vorm wat ineen vloei by die hoofstroom, die Gran Valira-rivier en die land verlaat vir Spanje (by Andorra se laagste punt van 840 m of 2 756 vt).
Andorra se klimaat is soortgelyk aan die van sy bure se gematigde klimate, maar die hoër ligging beteken daar is gemiddeld meer sneeu in die winter, laer humiditeit, en dit is effens koeler in die somer. Daar is gemiddeld 300 dae per jaar sonskyn.
Fitogeografies behoort Andorra tot die Atlanties-Europese provinsie van die Sirkum-boreale streek binne die Boreale koninkryk. Volgens die WWF behoort die streek aan die Pirenese gemengde en naaldwoude eko-streek.
Grondverskuiwings en sneeustortings is die mees prominente natuurlike gevare. Daar is gereelde aardskuddings van onder 2 op die Richterskaal. Daar is geen historiese aantekeninge van enige skadelike aardskuddings in Andorra nie, maar die Andorrese regering het die moontlikheid van een in die toekoms ondersoek.[3]
Die hele Andorra is bergland en daar is 65 bergspitse in totaal.[4]
Die hoogste berg is Coma Pedrosa wat tot 2 942 m (9 652 vt) strek, in die noordweste van Andorra naby die Franse en Spaanse grense.
Langs die grens met Frankryk, van wes na oos, is die hoogste berge Pic de Médécourbe (2 914 m of 9 560 vt), wat die westelike drieledige internasionale grens is van Andorra, Spanje en Frankryk, Pic de Cataperdis (2 805 m of 9 203 vt) en Pic de Tristaina (2 878 m of 9 442 vt), Pic de Font Blanca (2 903 m of 9 524 vt) in die noordweste; Pic de Siguer (2 903 m of 9 524 vt), Pic de la Serrera (2 914 m of 9 560 vt) en Pic d'Anrodat (2 730 m of 8 957 vt) in die noorde; en Pic de Noé (2 737 m of 8 980 vt), Pic de la Cabaneta (2 818 m of 9 245 vt) en Roc Mélé (2 811 m of 9 222 vt) in die ooste.
Langs die grens met Spanje, van wes na oos, is die hoogste berge Pic de Médécourbe (2 914 m of 9 560 vt), Pic de Coma Pedrosa (2 942 m of 9 652 vt), Port de Cabús (2 301 m of 7 549 vt) en Pic dels Llacs (2 692 m of 8 832 vt) in die weste; Pic Negre (2 665 m of 8 743 vt), Torre dels Soldats (2 761 m of 9 058 vt), en Pic de la Portelleta (2 905 m of 9 531 vt) in die suide.
In die ooste, naby aan waar die grense van die drie lande ontmoet, lê Pic d’Envalira (2 825 m of 9 268 vt) en Pic dels Pessons (2 865 m of 9 400 vt). 'n Meer, Estany de l'Estanyó, en 'n berg, Pic de l’Estanyó (2 915 m of 9 564 vt) lê net oos van El Serrat en kan net bereik word met 'n staproete.
Andorra word bykans algeheel gedreineer deur 'n enkele kom wie se belangrikste rivier die Gran Valira is, en die land verlaat in die suide naby die Spaans-Andorrese pad-grenskruising. Daar is twee belangrike sytakke en ses kleiner oop komme. Die komme het die naam voorsien waarvoor die streek tradisioneel bekend is, Die Valleie (Les Valls).
Die Valira del Nord is die noordwestelike sytak, en vloei naby aan El Serrat deur die nedersttings van Les Salines, Arans, La Cortinada, Sornàs, Ordino, en La Massana — waar dit ontmoet met die Tristaina River — en uiteindelik deur Les Escaldes waar dit die Valira d'Orient ontmoet en die Gran Valira vorm.
Die Valira d'Orient is die noordelike sytak, wat naby aan Grau Roig verby vloei deur Soldeu, Canillo, Encamp, en Les Escaldes waar dit die Madriu-rivier ontmoet en dan die Valira del Nord, vanwaar dit die Gran Valira word.
Daar is ook heelwat kleiner dreineringskomme wat oor Andorra se grense met Spanje en Frankryk span. Die vernaamste hiervan is die Pic de Maià-kom wie se belangrikste rivier, die Sant Josep, oostelik vloei uit die land uit in Frankryk in, en is 'n sytak van die Ariège-rivier.
Andorra het 172 mere, waarvan die grootste die Estanys de Juclar (23 hektaar of 56,8 akker)[1] is naby Pic de Noé in die noordooste.
Die klimaat in Andorra wissel grootliks met hoogte. Die valleie het 'n klimaat wat soortgelyk is aan die gematigde klimaat van sy bure, maar as gevolg van die hoër ligging, is die winters geneig om feller te wees, die humiditeit laer en die somers effens koeler. Streke bo die Alpe se boomgrens tussen ongeveer 2 100–2 400 m (6 890–7 874 vt) het 'n Alpynse klimaat en Alpynse toendra. Sneeu bedek die noordelike valleie in geheel vir etlike maande. Daar is gemiddeld 300 dae per jaar sonskyn. Gemiddelde daaglikse piek sonbestraling wissel vanaf 150 W/m2 in Junie tot 280 W/m2 in Desember.[5][6]
Die gemiddelde jaarlikse temperature wissel van 11 °C (52 °F) in Sant Julià de Lòria in die suide, tot 8 °C (46 °F) in La Massana in die middel, en tot 2 °C (36 °F) in Arcalis in die noorde.[6] Die gemiddelde daaglikse maksimum en minimum temperature in Escaldes-Engordany is, respektiewelik, 28 °C (82 °F) en 15 °C (59 °F) in Julie, en 11 °C (52 °F) en −2 °C (28 °F) in Januarie.[5]
Gemiddelde jaarlikse neerslag is 1 071,9 mm (42,2 dm) vir die hele land,[4] maar dit wissel regoor die land. Dit vermeerder met hoogte en van suid na noord. Die droogste gemeente is Sant Julià de Lòria (800 mm of 31,5 dm per jaar) in die suide, en die natste is Canillo (1 100 mm of 43,3 dm per jaar) in die noorde. Die jaarlikse neerslag kan 1 220 mm (48 dm) oorskry op die hoogste berge. Die droogste maande is geneig om Januarie en Februarie te wees, en die natste Mei, Junie en November. Gedurende die somermaande is daar baie min reëndae, maar die reënval kan baie swaar wees aangesien dit gepaard gaan met donderstorms.[6]
Ertslae van yster, lood, aluin, en bouklip is van die hulpbronne wat ontgin word in Andorra, alhoewel die ekonomie op 'n baie groter mate steun op toerisme. Andorra se bergagtige terrein lok jaarliks ongeveer 13 miljoen toeriste, primêr vir skisport en voetslaan. Die grootste aantal besoekers kom van Spanje en Frankryk – 10 743 201 en 3 723 869 onderskeidelik in 2007.[4] Dit is ook 'n gewilde bestemming vir Britse toeriste, verantwoordelik vir een uit sewe van alle Britse pakketvakansies — meer as vir Switserland, Kanada en Amerika gesamentlik.[7]
Daar is 'n risiko van sneeustortings van die middel van die winter tot vroeg somer. Sneeustortingbeheermetodes soos sneeuverwydering deur beheerde ontploffings, sneeunette, sneeuheinings, deflekters, vaste versperrings en sneeukompaksie word gebruik om gevaarlike sneeustortings te voorkom.[8][9]
Die Arinsal sneeustorting van 1996 was 'n uitsonderlike kragtige poeiersneeu sneeustorting wat gevolg na 'n hele aantal dae van baie swaar sneeuval en sterk winde.[10] Om 19:00 op 8 Februarie 1996, tref die sneeustorting die dorpie van Arinsal en vernietig of beskadig baie karre, geboue en hotelle ernstig, insluitend die Crest-hotel, die Rocky Mountain-kroeg en woonstelle bo-op, die Asterics-kroeg, met geringe skade aan drie woonstelblokke onder konstruksie deur 'n Russiese maatskappy, wat nog steeds onder konstruksie is; ontruiming van die inwoners en toeriste in die dorpie is 'n uur en 'n half voor die storting afgehandel, met die gevolg dat geen lewens geëis is nie, maar materiële en ekonomiese skade was groot.[10][11] Na die tyd het die regering die oprig van 'n sneeudam gelas regoor die Arinsal-vallei om toekomstige sneeustortings te voorkom. Die Arinsal-sneeudam, wat 16 m (52,5 vt) hoog en 320 m (1 050 vt) wyd is, het 52 miljoen frank gekos het en 115 000 m3 (150 414 jt3) grond en 11 000 m3 (14 387 jt3) klip is gebruik.[8]
Die 1970 Pas de la Casa sneeustorting was 'n poeiersneeustorting wat plaasgevind het na 'n hewige sneeustorm 2 meter (6,6 vt) vars sneeu agter gelos het bo-op die bestaande sneeubedekking op die berghange bo Pas de la Casa. Die sneeustorting het begin teen 'n hoogte van 2 640 m (8 661 vt) op die boonste hange van die Pic d'Envalira (2 825 m of 9 268 vt), afwaarts versnel teen die 35° helling en gespoel oor ses van die draaie van die ou CG-2 pad wat teen die berg af kronkel na die dorpie van Pas de la Casa toe, wat lê op 'n hoogte van 2 100 m (6 890 vt). Daarna tref dit die dorpie en beskadig verskeie geboue, insluitend 'n reseptuurafdeling waar dit die lewe van 'n verpleegster eis.[11] In 1970 het Pas de la Casa heelwat minder geboue gehad as deesdae, so die skade was redelik beperk. Later jare soos die ontwikkeling van die ski-oord voort gegaan het, is planne bestudeer vir sneeustortingbeheer, maar dit was eers in 1985 dat sterk beskermingstrukture soos 250 m (820 vt) windbrekers en 500 m (1 640 vt) sneeuheinings opgerig is.[11] Die nuwe CG-2 loop deur die Envalira-tonnel, en vermy sodoende Pas de la Casa en die moontlikheid van sneeustortings.
Grondverskuiwings kom gereeld voor in Andorra; hulle is geneig om te volg na periodes van hewige reënval.[12]
'n Grondverskuiwing gedurende spitsverkeer die aand van 25 Januarie 2008 stort 4 000 m3 (5 232 jt3) los grond en klip bo vanaf die berghange af tot op die CG-3 hoofpad (Avinguda del Través de la Massana) tussen La Massana en Ordino, en versper dit vir drie dae, en bedek ook heeltemal 'n opelug parkade en heelwat karre. Die enigste skade was aan eiendom, niemand is beseer nie, maar die inwoners van 'n woonstelblok langs die grondverskuiwing moes ontruim word aangesien die gebou onveilig verklaar is. Die gebou staan steeds leeg. Die oorsaak van die grondverskuiwing is vasgestel as sakking van die aarde as gevolg van onvoldoende grondversterking met die uitgrawe en oprig van die parkade 30 jaar gelede.[13][14]
Op 7 Julie 2009, val 'n rotsstorting 200 m (656 vt) tot op die CG-3 hoofpad tussen La Massana en Andorra La Vella, en versper die pad naby die ingang van die Pont Pla-tonnel vir drie ure. Skermnette op die berghange keer meeste van die rotsstorting, maar 4 m3 (5,23 jt3) spoel oor die nette en val op die pad en sypaadjie.[15]
Die Pireneë en Katalonië het gereelde en soms vernietigende aardbewings — die grootste tot nog toe aangeteken is die Katalaanse aardbewing van 1428 met 'n geskatte grootte van IX op die MSK-skaal, ekwivalent tot 6.0-6.5 op die Richterskaal.[16][17] Nogtans is aardbewings met 'n episentrum binne Andorra geneig om kleiner as 2 te wees.[17][18] 'n Aardbewing van grootte 4.2 op 5 Oktober 1999 in nabygeleë Bagnères-de-Luchon (Frankryk) is regoor Andorra gevoel en het openbare opskudding veroorsaak.[19] Die Andorrese regering het die moontlikheid van skadelike aardbewings in Andorra bestudeer.[3]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
