From Wikipedia, the free encyclopedia
Hierdie artikel handel oor die stad in Egipte. Vir die woonbuurt/township in Suid-Afrika, sien Alexandra. Die dorp Alexandria is in die Oos-Kaap.
|
Alexandrië | |
|---|---|
| Kaart | Wapen |
 | |
 | |
| Vlag | |
 | |
| Land |  Egipte |
| Goewernoraat |  Alexandrië |
| Koördinate | 31°12′N 29°55′O |
| Gestig in | 331 v.C. |
| Gestig deur | Alexander die Grote |
| Bevolking: | |
| - Totaal (Februarie 2013) | 4 546 231 |
| - Metropolitaanse gebied | 4 600 000 |
| Tydsone | UTC +2 (SAT) |
| - Somertyd | UTC +3 (SAST) |
| Goewerneur | Ahmed Khaled Hassan Said |
| Amptelike webwerf | Alexandrië |
Alexandrië (Grieks: Ἀλεξάνδρεια, [Alexándreia]; Latyn: Alexandria; Kopties: Ⲣⲁⲕⲟϯ, Rakotə of ⲁⲗⲉⲝⲁⲛⲇⲣⲓⲁ; Arabies: الإسكندرية, Al-ʼIskandariya; Egiptiese Arabies: Iskindireyya) is die tweede grootste stad van Egipte naas Kaïro en sy belangrikste seehawe aan die Middellandse See met sowat vyf miljoen inwoners. Die stad huisves onder meer die Bibliotheca Alexandrina of Nuwe Biblioteek van Alexandrië en het danksy die aardgas- en oliepypleidings (Sumed-pyplyn) vanuit Suez tot 'n beduidende nywerheidsentrum ontwikkel. Dit beskik naas Kaïro oor een van die besigste internasionale lughawens in Egipte wat deur die vlagdraer EgyptAir bedien word.
.jpg)
Die stad is die belangrikste van sowat driehonderd nedersettings wat die naam van Alexander die Grote dra en het danksy die invloedryke Ptolemeïese koningshuis tot een van die beduidendste metropole van die antieke wêreld en as hoofstad van Egipte tot die kulturele sentrum van die Hellenistiese wêreld ontwikkel.
Die stad se ekonomiese welvaart was veral aan die handel te danke; hier is invoere uit die ooste gehanteer en graan na Rome en later Konstantinopel verskeep. Sy kosmopolitiese bevolking het 'n belangrike Joodse gemeente ingesluit. Sy argitektuur en instellings, soos die Vuurtoring van Alexandrië (die eerste ter wêreld en een van die Sewe wonders van die wêreld) en die Biblioteek van Alexandrië, die grootste van die antieke wêreld, was van die beroemdstes van die Klassieke Oudheid.
| ||||
| r-ꜥ-qd(y)t (Alexandria)[1][2] in hiërogliewe |
|---|
Alexandrië is geleë op die plek van 'n vroeëre Egiptiese nedersetting, genoem Rhakotis (Grieks: Ῥακῶτις, Rhakôtis), die Gehelleniseerde vorm van die Egiptiese r-ꜥ-qd(y)t. As een van die vele nedersettings wat deur Alexander die Grote gestig is, is die stad wat hy op die plek van Rhakotis gestig het, Alexándreia hḗ kat' Aígypton (Ἀλεξάνδρεια ἡ κατ' Αἴγυπτον) genoem, wat sommige bronne vertaal as "Alexandrië by Egipte", aangesien die stad destyds buite van die eintlike Egipte geleë was (die gebied oorkant die Nylrivier).[3] Dele van die Alexandrynse en Griekse bevolkings, byvoorbeeld Hypsicles, het na die stad ook verwys as Alexándreia hḗ prós Aígypton (Ἀλεξάνδρεια ἡ πρός Αἴγυπτον, "Alexandrië naby Egipte").[4] Tydens die Romeinse bewind is die stadsnaam gelatiniseer asAlexandrēa ad Aegyptum.
Ná die verowering van Alexandrië deur die Rasjidoene in 641 is die naam gearabiseer: oorspronklik is Al- weer ontleed in die bepaalde artikel; die metatese het voorgekom op x, van [ks] tot [sk]; en die agtervoegsel -eia is geassimileer in die vroulike byvoeglike agtervoegsel -iyya (ـِيَّة).
Alexandrië is geleë langs die suidelike kus van die Middellandse See in die uiterste westelike deel van die Nyldelta. Volgens Köppen het die 'n halfdroë (BSh) tot warm woestynklimaat (BWh).
| Weergegewens vir Alexandrië (El Nouzha Lughawe) 1991–2020, uiterstes 1957–hede | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Maand | Jan | Feb | Mar | Apr | Mei | Jun | Jul | Aug | Sep | Okt | Nov | Des | Jaar |
| Hoogste maksimum (°C) | 29,6 | 33,0 | 40,0 | 40,8 | 45,0 | 43,9 | 40,7 | 39,8 | 39,0 | 38,3 | 35,7 | 31,0 | 45,0 |
| Gemiddelde maksimum (°C) | 18,4 | 19,0 | 21,1 | 24,1 | 26,9 | 29,1 | 30,5 | 31,0 | 30,2 | 27,8 | 24,0 | 20,1 | 25,2 |
| Gemiddelde temperatuur (°C) | 14,0 | 14,4 | 16,4 | 19,0 | 22,2 | 25,2 | 27,1 | 27,8 | 26,4 | 23,6 | 19,6 | 15,6 | 20,9 |
| Gemiddelde minimum (°C) | 9,5 | 9,7 | 11,8 | 14,3 | 17,8 | 21,7 | 23,9 | 24,4 | 22,5 | 19,3 | 15,1 | 11,1 | 16,8 |
| Laagste minimum (°C) | 1,2 | 1,2 | 2,3 | 3,6 | 8,5 | 11,6 | 17,0 | 17,8 | 14,0 | 10,7 | 4,6 | 1,2 | 1,2 |
| Neerslag (mm) | 61,4 | 35,2 | 12,8 | 2,6 | 1,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,8 | 8,3 | 36,8 | 52,7 | 211,6 |
| Sonskynure (u/d) | 6,2 | 7,5 | 8,0 | 9,1 | 10,2 | 11,8 | 11,7 | 11,1 | 9,9 | 9,1 | 7,5 | 6,3 | 9 |
| Reëndae (d) | 8,2 | 5,4 | 2,8 | 1,2 | 1,4 | 0,5 | 0,4 | 0,4 | 0,2 | 1,2 | 3,5 | 5,9 | 31,1 |
| Watertemperatuur (°C) | 18 | 17 | 17 | 18 | 20 | 23 | 25 | 26 | 26 | 25 | 22 | 20 | 21,4 |
| Humiditeit (%) | 69 | 67 | 67 | 65 | 66 | 68 | 71 | 71 | 67 | 68 | 68 | 68 | 67,9 |
| Bron: NOAA (humiditeit 1961–1990),[5][6] | |||||||||||||
Volgens argeologiese ontledings dateer die oudste nedersettings in die gebied van die Alexandrië uit die periode tussen 2700 en 2200 v.C., terwyl die stad tussen 1000 en 800 v.C. sy eerste bloeitydperk beleef het. In die 4de eeu v.C. was dit 'n onbeduidende Egiptiese visserdorp met die naam Rhakotis.
In 331 v.C. het die Grieks-Masedoniese koning, Alexander die Grote, die Persiese besetters uit Egipte verdryf. Volgens historiese oorlewerings het hy besoeke aan die destydse Egiptiese hoofstad Memphis en die Orakel van Zeus Ammon in die oase van Siwa afgelê, wat sy goddelike afkoms onthul het. Die stigting van Alexandrië was die ingewing van die digter Homeros se gees, wat tydens die reis in 'n droom aan Alexander verskyn het. Die bekende argitek Dinokrates van Rhodos het die opdrag gekry om net by die plek teenoor die eiland Pharos, waar Alexander na bewering geslaap het, 'n stad te beplan wat die koning se naam sou dra.
Dinokrates se stadsontwerp was een van die mees gesofistikeerdes in die Hellenistiese wêreld. Alhoewel daar tot driehonderd stede tydens Alexander se veldtog gestig en na hom Alexandrië vernoem is, was die Egiptiese Alexandrië verreweg die belangrikste. Alexandrië sou onder meer die stad Naucratis as die belangrikste Griekse nedersetting in Egipte vervang en is daarnaas ook as 'n strategiese sentrum tussen Griekeland en die ryk Nylvallei beplan.
Nogtans het Alexander die stad self nooit meer gesien nie. Hy het onmiddellik vertrek op sy verdere veldtogte in die ooste en is uiteindelik in 323 v.C. in Babilon (die huidige Irak) oorlede. Alexander se lyk is deur koning Ptolemeüs gesteel en in Alexandrië in 'n praalgraf ter ruste gelê. Alexander se visekoning Kleomenes het met die bou en uitbreiding van die stad voortgegaan.
Die Ptolemeïese dinastie het sy heerskappy oor Egipte gevestig en Alexandrië as sy hoofstad bevorder en uitgebou. Vanweë die groot bevolkingsdigte van Egipte, veral in die Nylvallei, het die Griekse heersers dit onnodig geag om 'n groter aantal stede met Griekse karakter te stig. Naas klein militêre kolonies was die bestaande stad Naukratis in die Nyldelta en die nuutgestigte Ptolemaïs in Bo-Egipte die enigste Griekse stigtings.
Nogtans het Alexandrië vinnig tot een van die beduidendste stede in die Hellenistiese wêreld gegroei. Brucheion was die belangrikste van sy vyf stadswyke; hier was onder meer die koninklike paleis geleë.
Die Pharos (Vuurtoring) van Alexandrië, wat in die tydperk tussen 300 en 279 v.C. deur Sostratos van Knidos gebou is, was een van die Sewe Wonders van die Klassieke Oudheid, terwyl die Biblioteek van Alexandrië met sowat 700 000 skrifrolle die grootste ter wêreld was. Twee seehawens het Alexandrië met die Mediterreense lande verbind, terwyl die binnehawe aan die Mareotis-meer die handel met die res van Egipte en die Ooste gehanteer het.
Onder koningin Cleopatra VII, die laaste maar nogtans een van die mees ambisieuse Ptolemeïes-Lagidiese heersers, was Egipte al 'n vasalstaat van die Romeinse Ryk. Haar pogings om Gaius Julius Caesar, Marcus Antonius en Octavianus (die latere keiser Augustus) as bondgenote vir die stigting van 'n Romeins-Hellenistiese monargie te werf, was uiteindelik tevergeefs. Die presiese planne van Caesar en Cleopatra bly nog steeds raaiselagtig; hulle was 'n liefdespaar en Cleopatra was die moeder van Caesar se enigste seun, Kaisarion (Latyns Caesarion, "Klein-Caesar"). Die Romeinse geskiedskrywer, Suetonius, beweer dat hulle van plan was om met spesiale vergunning te trou en 'n tweeledige ryk met die hoofstede Rome en Alexandrië te stig. In Caesar se testament word Kaisarion egter nie genoem nie.
Ná die dood van haar minnaars Caesar, wat in 44 v.C. vermoor is, en Marcus Antonius, wat 30 v.C. selfmoord gepleeg het, het Octavianus, die oorwinnaar in die Romeinse Burgeroorloë, oorlog teen die welvarende land verklaar en dit in die jaar 30 v.C. verower. Cleopatra VII het selfmoord gepleeg, nadat Octavianus Alexandrië in 'n triomftog beset het. Octavianus het Alexandrië, net soos die res van die land, wat as keiserlike provinsie by die Romeinse Ryk ingelyf is, as 'n persoonlike besitting beskou. Die land is geïsoleer en Romeinse senatore is toegang geweier. Die vrugbare Nylvallei het met sy ongekende rykdom tot die Romeinse staatskas bygedra. Alhoewel die Alexandryne van hulle historiese stadsraad, die bule, ontneem is, het Octavianus die Ptolemeïese grondwetlike bepaling, dat Alexandrië amptelik nie deel uitgemaak het van Egipte nie, steeds behou: ook die Romeine het verwys na Alexandria ad Aegyptum ("Alexandrië by Egipte") en titels soos "prefek van Alexandrië en Egipte" gebruik.
Alexandrië het na Rome 'n tyd lank die tweede grootste en belangrikste stad van die Romeinse Ryk gebly en sy naam aan die Alexandrynse Tydperk verleen. Sy bevolkingsdigtheid was ongekend in die Klassieke Oudheid: Diodoros het die aantal vrye burgers in die Laat-Hellenistiese tydperk op sowat 300 000 beraam. Volgens moderne skattings het die bevolking in die Laat-Romeinse periode selfs 500 000 beloop, waaronder sowat 180 000 Joodse burgers. Die stadsbuurte was volgens etniese en godsdienstige lyne verdeel, met woonkwartiere vir Griekse, Joodse en Koptiese burgers. Die Joods-Helleense filosoof, Philo van Alexandrië (omtrent 15/10 v.C. – 40 n.C.), het na sy geboortestad dan ook met die treffende Griekse term polypolis verwys – dit was vir hom 'n soort inhomogene stad, wat uit baie etniese buurte met uiteenlopende kulturele agtergronde bestaan het. Baie Egiptiese boere het hulle in Alexandrië gevestig om aan die knellende armoede en drukkende belasting te ontkom. Die Grieke het hierdie migrante "Anachorete" genoem.
Die bevolking van Alexandrië was nogtans merendeels van Griekse afkoms, alhoewel in die Ptolemeïese periode net Griekse burgers met 'n Alexandrynse vader en 'n Alexandrynse moeder volwaardige burgers was. Gemengde huwelike het die aantal Alexandrynse burgers dus waarskynlik geleidelik verminder.
Onder die heerskappy van die Ptolemeïes-Lagidiese dinastie is Joodse burgers in Egipte steeds by die Hellene gereken – die bevoorregte Griekssprekende bevolking. Die Romeine het hierdie status drasties afgeskaal, en net 'n baie klein groep van hulle het later Romeinse burgerskap gekry. Gevolglik is daar gewoonlik na hulle nie as Alexandryne verwys nie, maar as die "Jode van Alexandrië". Die Christelike godsdiens is volgens historiese oorlewerings in 61 deur die evangelis Markus ingevoer en het hier net soos elders in Noord-Afrika vinnig uitgebrei. In Alexandrië het baie Griekse burgers die nuwe geloof aangeneem. Ander historiese bronne beweer dat die eerste Christene in Alexandrië uit die Joodse bevolking gekom het soos Apollos en die eerste Christelike gemeenskappe dus moontlik reeds in die jaar 50 bestaan het.
Antieke bronne verwys na die prikkelbaarheid van sy inwoners en die groot aantal onluste en opstande wat daaruit voortgespruit het. Veral die Joodse burgers het onder die heerskappy van die keisers Claudius, Nero, Titus en Trajanus verskeie kere in opstand teen die Romeine gekom en volgens historiese bronne is tienduisende tydens die onluste gedood. Ná die laaste rebellie teen die begin van die 2de eeu het baie Joodse burgers na die Fezzan-gebied in die noordelike Sahara gevlug. Gedurende die 3de eeu is die Romeinse gesag steeds meer ondermyn; tydens die onluste van 274 het selfs 'n Romeinse papiervervaardiger aanspraak op die titel Augustus gemaak. Die opstand is deur keiser Diocletianus later met brute geweld neergeslaan.
In die laat-antieke tydperk het Alexandrië as 'n belangrike kulturele en Christelik-teologiese sentrum bekend gestaan. Anders as die universiteit van Athene was Alexandrië se akademiese instelling oop teenoor die Christelike godsdiens. In die Bisantynse Ryk was Alexandrië naas Konstantinopel en Antiogië aan die Orontes die beduidendste stad. In 619 is Egipte deur die Islamitiese Sassaniete verower, maar het na die jaar 628 weer Bisantyns geword. Veertien jaar later was die stad egter vir die Bisantynse Ryk vir goed verlore en is dit deur die Arabiere ingeneem.
Die agteruitgang van Alexandrië het al voor die Islamitiese verowering begin; onder die Arabiese heerskappy het baie inwoners die stad verlaat. Ondanks die vestiging van Moslems het die bevolking sterk afgeneem. Alhoewel Alexandrië nog steeds as 'n handelsentrum en kulturele smeltkroes tussen die Hellenisties-Christelike en die Islamitiese wêreld gedien het, het die verskuiwing van die land se administratiewe setel na Foestat sy politieke en die stigting van Italiaanse kolonies in Akko sy ekonomiese belangrikheid verminder.
Alexandrië was in die Middeleeue steeds 'n belangrike hawe, alhoewel dit sy politieke funksies en rol as kulturele sentrum met die groei van Konstaninopolis en Kaïro volledig kwytgeraak het. Die beroemde vuurtoring is deur 'n reeks aardbewings in die 14de eeu verniel en teen omtrent 1700 was Alexandrië 'n dorpie tussen bouvalle.
Eers met die industrialisering gedurende die 19de eeu het Alexandrië weer van 'n onbenullige visserdorpie tot 'n beduidende metropool ontwikkel. Sy geografiese ligging naby die strategies belangrike Suez-verbinding na Indië het vinnig die belangstelling van Europese moondhede gewek.
In 1798 het Napoleon Bonaparte met sy ekspedisie naby Alexandrië geland en 'n oorwinning teen die Arabiese Mammelukke behaal, maar is later naby die stad Aboekir deur die Britte verslaan. Mohammed Ali, die Turkse goewerneur van Egipte, het omtrent 1810 met die heropbou van Alexandrië begin en teen die middel van die 19de eeu was dit weer 'n belangrike stad. Frankryk se politieke invloed is teen die einde van die 19de eeu deur die koloniale heerskappy van Groot-Brittanje vervang, en die Britte het ook die Suezkanaal beheer. Die stad is twee keer deur bomaanvalle getref: In Julie 1882 het die Britse Vloot Alexandrië gebombardeer en beset; in Julie 1954 is die stad deur Israeliese bomme getref.
Vandag hanteer Alexandrië se seehawe sowat driekwart van die Egiptiese uitvoere. Met sy tekstielnywerhede, motorvervaardiging, chemiese nywerhede, voedselverwerking en oliesuiweringsaanleg is Alexandrië tans die tweede grootste nywerheidstad in Egipte. Die huidige stadsgebied bestaan uit die ou stadskern tussen die twee hawebekkens met sy tipiese nou straatjies en basaars en die nuwe stadswyke op die vasteland met sy oorwegend moderne en Westerse karakter.
Die Nuwe Biblioteek van Alexandrië, die Bibliotheca Alexandrina, wat deur die Verenigde Nasies gefinansieer en in April 2002 ingewy is, volg die tradisie van die stad as 'n kulturele sentrum.
Die Groot Biblioteek van Alexandrië was die grootste van sy soort in die antieke wêreld met moontlik sowat 700 000 skrifrolle en word as die historiese voorloper van die huidige nasionale biblioteke beskou. Die moderne navorsing oor hierdie biblioteek word deur 'n gebrek aan argeologiese vondse en teenstrydige historiese bronne belemmer; die presiese stigtingsdatum, sy argitektuur, sy organisasie, die aantal skrifrolle waaroor dit beskik het en die presiese omstandighede van sy vernieling is nog steeds nie duidelik nie. Dit is nogtans die eerste bekende instelling van sy soort wat katalogusse van sy boeke saamgestel het.
Die Groot Biblioteek is volgens 'n aantal antieke bronne per ongeluk deur 'n brand vernietig, toe Caesar se troepe in 47 v.C. die Ptolemeïese vloot in die hawe aan die brand gesteek het. Nogtans steun net ses van sestien destydse bronne uit Alexandrië hierdie hipotese en die eerste van die ses dokumente het sowat 100 jaar ná die beweerde brand ontstaan. Luciano Canfora beweer in sy boek The Vanished Library dat die brand waarskynlik net stoorhuise met graan en onbeskrewe papirusrolle, wat uitgevoer sou word, geraak het.
Die historiese bronne verskil ook ten opsigte van die aantal skrifrolle wat verlore gegaan het: dit word beraam op tussen 40 000 en 700 000 (of die hele biblioteek, volgens Aulus Gellius). Die laaste bron, geskryf deur die kerkhistorikus Orosius, verwys na 40 000 verlore boeke.
Die Museion, of Tempel van die Muses, wat deel uitgemaak het van die antieke kompleks, het ook ná die brandramp bestaan, aangesien die name van 'n aantal direkteurs van die museum uit die Christelike tydperk oorlewer is en Plutarg na 'n geskenk van sowat 200 000 boekrolle verwys wat van die biblioteek in Pergamon gekom het. Die laaste bekende direkteur was Theon van Alexandrië (omtrent 335-405).
Ná 'n reeks onluste in 391, wat hy moontlik self aangestook het, is alle heidense tempels deur die Christelike patriarg, Teofilos van Alexandrië, verniel. Volgens oorlewerings is 'n aantal Christene, wat hulle in die beroemde Serapis-heiligdom verskans het, deur heidense burgers gekruisig. Keiser Teodosios I het amnestie aan die moordenaars toegestaan, maar nogtans die bevel gegee dat alle heidense tempels afgebreek moes word. Dit is nie duidelik of die Museion en moontlik ook die biblioteek deur hierdie maatreël geraak is nie. Die gebou is egter in dié tyd verwoes. By die verowering van Alexandrië deur Arabiese troepe in 642 is die biblioteek nog eens deur 'n brand beskadig.
Die Nuwe Biblioteek van Alexandrië is deur die Noorse argitekte Snøhetta en Hamsa Associates ontwerp en in samewerking met die UNESCO teen 'n koste van VSA-$ 250 miljoen opgerig. Die kompleks, wat in 2002 voltooi is, kan sowat agt miljoen boeke huisves en dien daarnaas as 'n argief van Internet-webwerwe.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
