Porox imperiyalari
From Wikipedia, the free encyclopedia
Porox imperiyalari yoki islom porox imperiyalari — uchta turk-fors musulmon imperiyalariga ishora qiluvchi umumiy atama hisoblanadi. Ushbu davlatlar Usmonlilar, Safaviylar va Boburiylar imperiyasidir, ular XVI—XVIII asrlarda asosan gullab-yashnagan. Bu uchta imperiya oʻz davrining eng kuchli va barqaror iqtisodlari edi. Ushbu davlatlar savdo kengayishiga va madaniyatning yuksalishiga katta hissa qoʻshdi, shu bilan birga ularning siyosiy va huquqiy institutlari markazlashuvning ortib borishi bilan mustahkamlandi. Imperiyalarda aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan daromadlar va aholi soni sezilarli darajada oʻsdi, texnologik innovatsiyalarning barqaror surʼati kuzatildi. Ular gʻarbda Markaziy Yevropa va Shimoliy Afrikagacha, sharqda Bengaliya va Arakangacha choʻzilgan. Imperiyalar yangi ixtiro qilingan oʻqotar qurollarni qoʻllash va rivojlantirish orqali katta hajmdagi hududlar zabt etdi. Yevropada boʻlgani kabi, poroxli qurollarning joriy etilishi markazlashgan monarxiyalarning yuksalishiga olib keldi. G. S. Xodjsonning soʻzlariga koʻra, porox imperiyalarida bu oʻzgarishlar harbiy tashkilot doirasidan tashqariga chiqdi[1]. Hindiston yarimorolida joylashgan Temuriylarning davomchisi Boburiylar qisman Temuriylar Uygʻonish davrini meros qilib oldilar va oʻzlarining dabdabali arxitekturasi va Bengaliyada baʼzilar proto-industrializatsiya deb taʼriflagan davrni eʼtirof etgani uchun tan olingan. Safaviylar Eron uchun samarali va zamonaviy davlat boshqaruvini yaratdilar va tasviriy sanʼatning yirik rivojlanishiga homiylik qildilar. Qaysar-i Rum nomi bilan ham mashhur boʻlgan Konstantinopolda joylashgan Usmonli xalifaligining sultonlari Ikki Muqaddas Masjidning qoʻriqchisi va shuning uchun Islom olamining rahbarlari edi. Ularning kuchlari, boyligi, meʼmorchiligi va turli hissalari Osiyo va Yevropa tarixining borishiga sezilarli taʼsir koʻrsatdi.