Isrofgarchilikni oldini olish menejmenti
From Wikipedia, the free encyclopedia
Isrofgarchilikni oldini olish menejmenti (yoki chiqindilarni yoʻq qilish) chiqindilarni paydo boʻlishidan to yakuniy utilizatsiyasigacha boshqarish uchun zarur boʻlgan jarayonlar va harakatlarni oʻz ichiga oladi. [1] Bunga chiqindilarni yigʻish, tashish, qayta ishlash va yoʻq qilish, shuningdek, chiqindilarni boshqarish jarayonini monitoring qilish va tartibga solish va chiqindilar bilan bogʻliq qonunlar, texnologiyalar, iqtisodiy mexanizmlar kiradi.
Chiqindilar qattiq, suyuq yoki gaz boʻlishi mumkin va har bir turdagi utilizatsiya va boshqarishning turli usullari mavjud. Chiqindilarni boshqarish barcha turdagi chiqindilar, shu jumladan sanoat, biologik, maishiy, kommunal, organik, biomedikal, radioaktiv chiqindilar bilan bogʻliq. Baʼzi hollarda chiqindilar inson salomatligiga tahdid solishi mumkin. [2] Sogʻliqni saqlash muammolari chiqindilarni boshqarishning butun jarayoni bilan bogʻliq. Sogʻliqni saqlash muammolari ham bilvosita yoki toʻgʻridan-toʻgʻri paydo boʻlishi mumkin. Toʻgʻridan-toʻgʻri, qattiq chiqindilarni qayta ishlash orqali va bilvosita suv, tuproq va oziq-ovqat isteʼmoli orqali. Chiqindilarni [3] inson faoliyati, masalan, xom ashyoni qazib olish va qayta ishlash natijasida hosil boʻladi. [4] Chiqindilarni boshqarish chiqindilarning inson salomatligiga, atrof- muhitga, sayyoraviy resurslarga va estetikaga salbiy taʼsirini kamaytirishga qaratilgan.
Chiqindilarni boshqarishning maqsadi bunday chiqindilarning atrof-muhit va inson salomatligiga xavfli taʼsirini kamaytirishdir. Chiqindilarni boshqarishning katta qismi sanoat, tijorat va maishiy faoliyat natijasida hosil boʻlgan qattiq maishiy chiqindilar bilan bogʻliq.
Chiqindilarni boshqarish amaliyoti mamlakatlar (rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar) oʻrtasida bir xil emas; hududlar (shahar va qishloq joylari), turar- joy va sanoat tarmoqlari har xil yondashuvlarni qoʻllashi mumkin. [5]
Chiqindilarni toʻgʻri boshqarish barqaror va yashashga yaroqli shaharlarni qurish uchun muhim ahamiyatga ega, ammo bu koʻplab rivojlanayotgan mamlakatlar va shaharlar uchun muammo boʻlib qolmoqda. Hisobot shuni koʻrsatdiki, chiqindilarni samarali boshqarish nisbatan qimmat boʻlib, odatda shahar byudjetlarining 20 % −50 % ni tashkil qiladi. Ushbu muhim shahar xizmatidan foydalanish samarali, barqaror va ijtimoiy qoʻllab-quvvatlanadigan integratsiyalashgan tizimlarni talab qiladi. [6] Chiqindilarni boshqarish amaliyotining katta qismi maishiy, sanoat va tijorat faoliyati natijasida hosil boʻladigan chiqindilarning asosiy qismi boʻlgan qattiq maishiy chiqindilar (MSW) bilan bogʻliq. [7] Iqlim oʻzgarishi boʻyicha hukumatlararo panel (IPCC) maʼlumotlariga koʻra, 2050-yilga kelib qattiq maishiy chiqindilar taxminan 3,4 Gt ga yetishi kutilmoqda; ammo, siyosat va qonunlar dunyoning turli hududlari va shaharlarida ishlab chiqarilgan chiqindilar miqdorini kamaytirishi mumkin. [8] Chiqindilarni boshqarish chora-tadbirlari aylanma iqtisodiyotning integratsiyalashgan texno-iqtisodiy mexanizmlari [9], samarali yoʻq qilish vositalari, eksport va import nazorati [10][11] va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning barqaror barqaror dizayni boʻyicha chora-tadbirlarni oʻz ichiga oladi.
Global chiqindilar, ularni boshqarish va inson salomatligi va hayotiga taʼsiri haqidagi ilmiy dalillarni birinchi tizimli koʻrib chiqishda mualliflar qattiq er usti chiqindilarining toʻrtdan bir qismi yigʻilmaydi, toʻrtdan bir qismi esa yigʻilgandan keyin notoʻgʻri boshqariladi, degan xulosaga kelishdi. ochiq va nazoratsiz yongʻinlarda yondiriladi — yoki birlashganda yiliga bir milliard tonnaga yaqin. Shuningdek, ular keng ustuvor yoʻnalishlarning har birida „yuqori sifatli tadqiqot bazasi“ yoʻqligini aniqladilar, bu qisman olimlar koʻpincha talab qiladigan "katta tadqiqot mablagʻlari " yoʻqligi bilan bogʻliq. [12][13] Elektron chiqindilarga (chiqindilarga) tashlab ketilgan kompyuter monitorlari, ana platalar, mobil telefonlar va zaryadlovchi qurilmalar, kompakt disklar (CD), naushniklar, televizorlar, konditsionerlar va muzlatgichlar kiradi. Global E-waste Monitor 2017 maʼlumotlariga koʻra, Hindiston har yili ~ 2 million tonna (Mte) elektron chiqindi ishlab chiqaradi va elektron chiqindilarni ishlab chiqaruvchi mamlakatlar orasida AQSh, Xitoy, Yaponiya va Germaniyadan keyin beshinchi oʻrinni egallaydi. [14]