Индонезия теле (үзатамасы Bahasa Indonesia — бахаса индонесиа) — Индонезия Җөмһүриятенең рәсми теле (1945 елдан) һәм илнең милләтара аралашу теле. Көнчыгыш Тиморның эшче телләренең берсе (матбугат теле). Әлеге телдә ~200 миллионнан артык (2010, бәяләмә) кеше теге яки бу дәрәҗәдә сөйләшә ала, шул исәптән 43 млн кеше гаиләдә-көнкүрештә куллана, 156 млн кеше индонезия телен икенче тел буларак куллана.
| Индонезия теле | |
| Үзисем: |
Bahasa Indonesia |
|---|---|
| Илләр: | |
| Рәсми халәт: |
|
| Күзәтүдә тора: |
Pusat Bahasa |
| Сөйләшүчеләр саны: |
~200 млн (2010, бәяләмә) |
| Классификация | |
| Төркем: |
Австронезия телләре
|
| Язу: |
латиница (Индонезия-Малайзия әлифбасы) |
| Тел кодлары | |
| ГОСТ 7.75–97: |
инд 210 |
| ISO 639-1: | |
| ISO 639-2: | |
| ISO 639-3: | |
Индонезия теле — малай теленең Индонезиядә дәвам итүе һәм үстерелеше нәтиҗәсендә барлыкка килгән. Малай теленең фонологик, грамматик төзелеше һәм лексикасы индонезия теленең нигезен тәшкил итә. Кабул ителгән классификация буенча, индонезия теле Австронезия телләренең көнбатыш малай-полинезия тармагына карый; көнбатыш индонезия телләренә кертеп карала. Индонезия теле (этник) диалектларга бүленми. Җирле сөйләшләре һәм социаль катламнар сөйләшләре бар.
Индонезия теле Суматра һәм Ява утрауларында малай теленең язма-әдәби тел һәм гади сөйләм формалары конвергенциясе (convergo — якынаю) нәтиҗәсендә барлыкка килгән. Европа телләренең рәсми жанрлар һәм публицистика аша йогынтысы шулай ук зур булган. 1928 елда Индонезия яшьләре конгрессында кабул ителгән «индонезия теле» термины (1945 елда индонезия теле илнең рәсми теле дип игълан ителгәч, бигрәк тә) «малай теле» атамасын кысрыклап чыгара.
Индонезия теленең орфоэпик нормалары билгеләнмәгән. Үзара кабул ителгән узус (лат. usus — гадәт, кагыйдә) буенча, гади сөйләм малай теле эталоннарыннан Җакарта сөйләменә юнәлтелгән. Җакарта сөйләме нәтиҗәсендә: малай диалектларындагы R урынына шаулы апикаль r әйтелә; Ява алынмаларындагы кебек, басым астында ә; малай диалектларындагы aḽ, aự урынына нейтраль вариантларда ɛḽ, әự дифтонглары кулланыла. Индонезия теле үзләштергән алынмаларда малай теле кушиҗеге фонетик төзелешенең кайбер кагыйдәләре үтәлми: ə, ɛ сузыклары соңгы иҗектә дә очрыйлар; ɛḽ, әự дифтонглары соңгы иҗектә генә түгел, соңгы иҗектән алдагы иҗектә дә очрыйлар; кушиҗекнең башында һәм уртасында ике тартык янәшә килү очраклары күбәя (телнең үз сүзләрендә әлеге икетартыклар морфема чикләрендә генә очрый); өч тартык янәшә килгән очраклар да бар.
Индонезия теленең грамматик һәм лексик нормалары 1960 елларның ахырына формалашып бетә. Төзелеше буенча индонезия теле — агглютинатив тел (префикслар өстенлек итә). Телдә сүзне икеләйтеп әйтү алымы киң кулланыла. Сүзнең тамыры күп очракта ике иҗектән тора һәм мөстәкыйль сүз булып та хезмәт итә. Грамматикада синтетик һәм аналитик ысуллар бер-берсен тулыландыра.
Исемнәр грамматик яктан төрләнми, яңа сүзләр ясау өчен хезмәт итә. Күчемле һәм күчемсез фигыльләр, шулай ук сыйфат сүзләр хәбәр буларак кулланыла. Фигыльнең ике төп морфологик төркеме (категориясе) бар: актив һәм пасив юнәлешләре, күчемлелек.
Гади җөмләдә сүз тәртибе «ия + хәбәр + тәмамлык» тәртибендә була. Җөмләнең иярчен кисәкләре булган аергыч һәм тәмамлыкның баш кисәкләрдән соң (артта) килү кагыйдәсе яши. Хәлләр җөмләнең теләсә кайсы урынында килә ала. Ярдәмлек сүзләр, гадәттә, төп сүздән алда килә.
Грамматикада килешләр, бәйлекләрнең саны, аергыч иярчен җөмлә һәм хәл иярчен җөмлә кергән катлаулы синтаксик конструкцияләр саны арта.
Индонезия теле лексикасына гарәп, нидерланд, инглиз телләреннән сүзләр һәм гыйбарәләр алынган. Ява теленнән, сундан теленнән, җакарта теленнән (диалект) алынмалар керү дәвам итә. Яңа сүзләр (бигрәк тә заманча фәнни терминнар) ясау киң таралган.
Индонезия телендә югары һәм урта мәктәпләр эшли, бай тарихлы матур әдәбияты бар. Рәсми, мәдәни һәм эшлекле даирәләрдә индонезия теле Индонезиянең башка милләтләре телләрен кысрыклый бара.
Индонезия теле XX гасыр башыннан латин әлифбасын куллана. 1972 елда индонезия теле һәм малай теленең Малайзия варианты өчен уртак һәм кулай булган латин транскрипциясе системасы кабул ителгән. Индонезия телендә 30 аваз. Алфавитта 26 хәреф:
Aa, Bb, Cc, Dd, Ee, Ff, Gg, Hh, Ii, Jj, Kk, Ll, Mm, Nn, Oo, Pp, Qq, Rr, Ss, Tt, Uu, Vv, Ww, Xx, Yy, Zz.
- Большая российская энциклопедия. В 35 томах . Том 11 (Изл-Исл). М.: НИ БРЭ, 2008. ISBN 978-5-85270-342-2
- Bahasa Indonesia. Deskripsi dan Teori. Yogyakarta, 1991.
- Kamus Besar Bahasa Indonesia. 3 tj. Jakarta, 2001.
- Демидюк Л. Н., Погадаев В. А. Русско-индонезийский словарь. М., 2004.
- Погадаев В. А. Индонезия. Краткий справочник. Русско-индонезийский разговорник. М.: «Ключ-С», 2013. ISBN 978-5-93136-203-8.
- Малайский язык. Учебник 2016 елның 16 февраль көнендә архивланган.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
