Katafrakt

Katafrakt (gr. κατάφρακτος kataphraktos – pokryty, osłonięty, opancerzony) – ciężki kawalerzysta w czasach starożytnych i w średniowieczu. Znany m.in. w wojskach Sarmatów, Partów, Seleukidów, Sasanidów, Arabów z Palmyry^{[potrzebny przypis]}, Ormian, Rzymian i Bizantyńczyków.

Sasanidzki katafrakt: jeździec nosi kolczugę, a koń okryty jest zbroją łuskową

Katafrakt imperium Sasanidów (z rzeźby w Iranie)

Katafrakt w pełnej zbroi łuskowej

Uzbrojenie

Według Tytusa Liwiusza katafrakci stanęli po obu stronach falangi, a po prawej tuż obok agemy Antiocha III Wielkiego w bitwie pod Magnezją^[1]. Zazwyczaj byli uzbrojeni w długą na 4-4,5 m włócznię (kontos), miecz oraz łuk.

W wojskach partyjskich wyróżnili się szczególnie w bitwie pod Nisibis w 217 r.^[2]

Sposoby przeciwdziałania

Słonie bojowe dzięki swojej masie potrafiły przewracać konie i tratować jeźdźców wywołując panikę, przed czym opancerzenie nie zabezpieczało.

W walce z katafraktami stosowano następujące środki:

• Ustawiano ciasno rzędy pali stanowiących skuteczną zaporę dla koni i zmuszających jeźdźca do walki pieszej, co obniżało jego skuteczność.
• Na polu walki umieszczano kolce raniące konie w nieosłonięte zbroją kopyta.
• Używano słoni bojowych płoszących wierzchowce.
• Katafraktów jako bardzo ciężką jazdę cechowała niewielka skuteczność w rejonach leśnych i podmokłych. Umieszczanie na ich drodze zamaskowanych dołów lub rowów skutecznie mieszało ich szyki, gdyż tak obciążone konie łatwo się przewracały.

Zalety i wady

Zalety

• Pełna zbroja jeźdźca i wierzchowca sprawiała, że stanowili jednostkę bojową o dużej skuteczności.

Wady

• Koszt wyposażenia był tak wysoki, że władcy często używali ich jedynie jako gwardii przybocznej.

Problemy

• Jeździec po utracie konia lub wielbłąda tracił praktycznie całą siłę bojową, a ciężka zbroja utrudniała walkę pieszo.
• Wierzchowiec był łatwy do przewrócenia ze względu na wagę własnej zbroi i jeźdźca.
• Pozbawienie jeźdźca kontroli nad koniem również powodowało utratę siły bojowej, dokonywano tego urywając bądź przecinając wodze.

Wizerunek katafrakta z epoki

Na rysunku ściennym (grafitto) z II w. n.e., odkrytym w Dura Europos w Mezopotamii, jeździec nosi hełm szpiczasty, który często zdobiono małą chorągiewką (tzw. jałowiec), zbroję karacenową z watowanymi osłonami ramion, w prawej ręce trzyma włócznię, a u lewego boku ma łuk refleksyjny. Konia okrywa kropierz z naszytymi płytkami^[3].

Zobacz też

• Hetajrowie
• Jazda rzymska
• Klibanariusze

Przypisy

1. Liwusz, Dzieje Rzymu, XXXVII 40 Liwiusz 1981 ↓, s. 161, 162.
2. K.Farrokh: Shadows in the Desert. Ancient Persia at War. Osprey, ISBN 978-1-84603-108-3, str. 168
3. Cataphracts and Clibanarii of the Ancient World (ang.)

Katafrakci na koniach w pełnej zbroi łuskowej

Bibliografia

• Tytus Liwiusz: Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księgi XXXV-XL. Przełożył Mieczysław Brożek. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich i Wydawnictwo PAN, 1981. ISBN 83-04-00748-7.
• Mariusz Mielczarek: Cataphracti and Clibanari. Łódź: Oficyna Naukowa MS, 1993, seria: Studies on the History of the Ancient & Mediaeval Art of Warfare. ISBN 83-85874-00-3. Brak numerów stron w książce
• Józef Wolski: Dzieje i upadek imperium Seleucydów. Kraków: The Enigma Press, 1999, s. 198-208. ISBN 83-86110-37-6.
• Zdzisław Żygulski jun.: Broń wschodnia. Turcja, Persja, Indie, Japonia. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983. Brak numerów stron w książce

Encyklopedie internetowe (zawód historyczny):

• Britannica: topic/cataphract
• БРЭ: 2052373