कृष्णा नदी
कृष्णा / From Wikipedia, the free encyclopedia
कृष्णा नदी (मराठी: कृष्णा नदी; कन्नड: ಕೃಷ್ಣಾ ನದಿ ; तेलुगू: కృష్ణా నది ;) ही दक्षिणी भारतातून वाहणारी एक प्रमुख नदी आहे. ही नदी महाराष्ट्रातील महाबळेश्वरजवळ उगम पावून सुमारे १,४०० कि.मी. अंतर पार करत आंध्र प्रदेशातील राजमहेंद्री येथे बंगालच्या उपसागराला मिळते. वाटेमध्ये ती वाई, भुईंज, चिंधवली, लिंब गोवे, उडतरे, माहुली(सातारा) कऱ्हाड, औदुंबर, सांगली,मिरज नरसोबाच्या वाडीवरून कर्नाटक राज्यात प्रवेश करते. महाराष्ट्र राज्यातील कृष्णा नदीचा प्रवास २८२ कि.मी.चा आहे.
कृष्णा | |
---|---|
श्री शैल्यम, आंध्र प्रदेश येथील कृष्णा नदीने तासलेल्या घळीतून नदीपात्राचे दृश्य | |
उगम | सह्याद्रीमध्ये महाबळेश्वर येथील पंचगंगेश्वर या मंदिरातून. |
पाणलोट क्षेत्रामधील देश | महाराष्ट्र, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश, तेलंगणा |
लांबी | १,४०० किमी (८७० मैल) |
उगम स्थान उंची | १,१३६ मी (३,७२७ फूट) |
पाणलोट क्षेत्राचे क्षेत्रफळ | २.९५ लाख |
उपनद्या | कुडाळी(कृष्णा नदीला मिळणारी पहिली उपनदी उडतारे ता. वाई, वेण्णा माहुली , कोयनाकराड, वारणा, पंचगंगा, तुंगभद्रा, घटप्रभा, भीमा |
धरणे | धोम, अल्लमट्टी, श्रीशैलम, नागर्जुनसागर |
महाराष्ट्रातून कर्नाटकात गेलेली कृष्णा नदी पुढे पूर्वेकडे आंध्र प्रदेशात जाते. कर्नाटकात कृष्णेला दक्षिणेकडून येणारी घटप्रभा नदी मिळते. आंध्र प्रदेश व कर्नाटकच्या सीमेवर महाराष्ट्रातून येणारी भीमा नदी व कृष्णा यांचा संगम होतो. कृष्णा नदी आंध्र प्रदेशातल्या मच्छलीपट्टणमच्या दक्षिणेस बंगालच्या उपसागराला मिळते. मुखाजवळ तिचा प्रवाह ३ शाखांत विभागला जातो व त्रिभुजप्रदेश निर्माण होतात. कृष्णा नदीच्या खोऱ्याचा आंध्र प्रदेशांतील भाग अधिक विस्तृत व सुपीक आहे. तिच्या उगमाकडील भागात पावसाचा पाणीपुरवठा कमी असल्याने उगमाकडे उन्हाळ्यात पाणी खूप कमी असते.
आंध्र प्रदेशातील नागार्जुन सागर हे कृष्णा नदीवरील मोठे धरण आहे. तुंगभद्रा नदीवरील तुंगभद्रा धरण व कोयना धरण ही तिच्या उपनद्यांवरील मुख्य धरणे आहेत. कृष्णा व गोदावरी यांचे त्रिभुजप्रदेश कालव्यांनी जोडले आहेत.
कृष्णा नदी आता बंगालच्या उपसागराला मिळत नाही कारण आता त्या नदीच पाणी धरणाच्या साह्याने अडवून प्रत्येक राज्य स्वतःच्या संपूर्ण राज्यात पाणी फिरवण्याचे काम करत आहेत. त्यामुळे दुष्काळी भागात पाणी पोहचवण्याचे काम होत आहे.[1]
इ.स. सन १२१५ मध्ये यादव राजांनी बांधलेल्या महाबळेश्वराच्या हेमांडपंथी शिवमंदिराजवळ चंद्रराव मोरे यांनी पंचगंगा मंदिर बांधले. त्या देवळाच्या जवळपास कृष्णा, कोयना, वेण्णा, सावित्री, गायत्री या पाच नद्यांचा उगम आहे, असा सर्वसामान्य भाविकांचा समज असतो.[2]
दक्षिण भारतातील इतर काही ठिकाणांप्रमाणेच कृष्णेच्या खोऱ्यातही अश्मयुगीन अवशेष आढळून आले आहेत.[ संदर्भ हवा ]