Հայաստանի ռազմական պատմություն
From Wikipedia, the free encyclopedia
Հայաստանի ռազմական վաղ պատմությունը սահմանվում է Հայկական լեռնաշխարհում տեղի ունեցած իրադարձությունների հետ՝ Հելլենիստական նահանգների միջև, ավելի ուշ Բյուզանդական կայսրության՝ արևմտյան և Պարսկական կայսրության՝ արևելյան շրջանների հետ։ Հայկական թագավորությունները շատ հաճախ ազատության և անկախության համար պայքար են մղել են Պարսկասատնի և Հռոմի դեմ, որոնց հետևել է այս երկու հզոր տերությունների կողմից Հայաստանի նվաճումը։ 7-րդ դարի մուսուլմանական արշավանքներից սկսած մինչև 15-րդ դարը նշվում է, որ Հայաստանը եղել է այլ կայսրությունների գերիշխանության ներքո, ինչպիսիք են՝ Արաբական խալիֆայությունը, Սելջուկյան սուլթանությունը, Մոնղոլական Իլխանությունը, Ակ-Կոյունլուները, Կարա-Կոյունլուները և այլն։ Սակայն եղել են որոշակի ժամանակաշրջաններ, երբ Հայաստանն ընդմիջումներով ունեցել է ռազմական անկախություն. դրանք Բագրատունյաց հարստության և Հայկական լեռնաշխարհի սահմաններից դուրս գտնվող Կիլիկյան արքայատոհմերի կառավարման ժամանակներն են։
Նախապատմություն Մ.թ.ա. 2800 - մ.թ.ա. 590 | |
---|---|
Արատտա Մ.թ.ա. 2800~16-րդ | |
Հայասա Մ.թ.ա. 16-13-րդ | |
Վանի թագավորություն Մ.թ.ա. 9-6-րդ | |
Հին շրջան Մ.թ.ա. 590 - մ.թ. 428 | |
Երվանդունիների թագավորություն | |
Մեծ Հայք, Փոքր Հայք, Ծոփք և Կոմմագենե | |
Արտաշեսյանների թագավորություն | |
Արշակունիների թագավորություն | |
Քրիստոնեության ընդունում | |
Ավատատիրության հաստատում | |
Գրերի գյուտ | |
Միջնադար 428 - 1375 | |
Պարսկա-Բյուզանդական տիրապետություն | |
Արաբական տիրապետություն | |
Բագրատունիների թագավորություն | |
Վասպուրական | |
Վանանդ, Լոռի և Սյունիք | |
Կիլիկիայի հայկական թագավորություն | |
Զաքարյան իշխանապետություն | |
Օտար տիրապետություն 1375 - 1918 | |
Խաչենի իշխանություն | |
Կարա-Կոյունլուներ և Ակ-Կոյունլուներ | |
Թուրք-պարսկական տիրապետություն | |
Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանի կազմում | |
Հայոց ցեղասպանություն | |
Հայկական սփյուռք | |
Ժամանակակից պատմություն 1918 - ներկա | |
Հայաստանի առաջին հանրապետություն | |
Լեռնահայաստան | |
Խորհրդային Հայաստան | |
Արցախյան ազատամարտ | |
Հայաստան | |
Արցախի Հանրապետություն | |
Հայաստանի պորտալ |
16-րդ դարի սկզբից Արևելյան Հայաստանը ընկավ Իրանում իշխանության անցած հզոր դինաստիաներից մեկի՝ Սեֆյանների գերիշխանության տակ, որոնք իշխանության էին եկել Աֆշարիդներից և Ղաջարներից հետո։ 16-րդ դարի ընթացքում և արդեն վերջնական Հայաստանի չորրորդ բաժանմամբ՝ 1639 թվականին, Արևմտյան Հայաստանն անցավ Օսմանյան կայսրությանը։ 16-17-րդ դարերում, այնուամենայնիվ, Հայաստանը շարունակեց մնալ թուրք-պարսկական պատերազմների թատերաբեմ։ Սրանցից յուրաքանչյուրը փորձում էր Հայաստանի հաշվին ընդարձակել իր տարածքները։ Բազմաթիվ հայեր դարեր շարունակ մարտական ծառայություն են իրականցրել օսմանյան և պարսկակական բանակներում։
Ղաջարյան Իրանը, պարտվելով 1826-1828 թվականների ռուս-պարսկական պատերազմում, 1828 թվականի փետրվարի 10-ին Թուրքմենչայի պայմանագրով մի շարք այլ տարածքների հետ Ռուսական կայսրությանն է հանձնում նաև Արևելյան Հայաստանը։ Այսպիսով 1828 թվականից ի վեր պատմական Հայաստանն արդեն կռվախնձոր էր երկու հզոր կայսրությունների՝ Թուրքիայի և Ռուսաստանի միջև։ Հայոց ցեղասպանության և ընդհանրապես հայկական ջարդերի ընթացքում հայ ժողովուրդը ապստամբում էր և զենք վերցնում՝ պայքարելով թուրքական կառավարության և խաժամուժի դեմ։
1991 թվականին ԽՍՀՄ փլուզումից հետո հիմնադրվեց Հայաստանի Երրորդ Հանրապետությունը։ Վերջինս առ այսօր թշնամական հարաբերություններ ունի հարևան Ադրբեջանի հետ՝ հատկապես Լեռնային Ղարաբաղի խնդրով։ Այժմ Արցախյան գոյամարտը և Արցախի պաշտպանությունը համարվում է Հայաստանի զինված ուժերի գերագույն և գլխավոր խնդիրը։