تنخ
قانون شرع کتاب مقدس عبری، بیشتر به زبان عبری یا برخی آرامی نوشتهشده / From Wikipedia, the free encyclopedia
تَنَخ یا تَناخ[1] (به عبری: תָּנָ"ךְ) که کتاب مقدس عبرانی و در عبری میقرا (به عبری: מִקְרָא، قرائت کردن) نیز نامیده میشود، مجموعهٔ متون مقدس عبری شامل تورات، نوییم و کتوویم است. شاخههای مختلف یهودیت و سامریت نسخههای متفاوتی از این مجموعه را معتبر میدانند، از جمله هفتادگانیِ یونانی قرن سوم قم در یهودیت معبد دوم، پشیطای سریانی، تورات سامری، طومارهای دریای مرده و در نهایت متن مازورتی قرن دهم میلادی که توسط گروهی از کاتبان نهایی شده و در حال حاضر در یهودیت ربانی مورد استفاده است.[2] اصطلاح «کتاب مقدس عبری» اغلب با متن مازورتی یکسان گرفته میشود؛ با این حال، این نسخهای قرون وسطایی و یکی از چندین متنی است که در طول تاریخ توسط شاخههای مختلف یهودیت معتبر دانسته شده است.[2] نسخهٔ فعلی متن مازورتی عمدتاً به عبری توراتی و بخشهای متاخرتری نیز به زبان آرامی توراتی (در کتابهای دانیال و عزرا؛ ۱۰:۱۱ در کتاب ارمیا) است.[3]
نسخهٔ معتبر فعلی تنخ — مورد استناد در یهودیت ربانی — متن مازورتی (قرن هفتم تا دهم میلادی) است که حاوی ۲۴ کتاب است. این کتب نیز هر کدام به فصلها و آیاتی تقسیم میشوند. تنخ در دوران معبد دوم تدوین و تثبیت (حدوداً ۵۲۰ قبل از میلاد تا ۷۰ میلادی) شده است؛ این عهدی است که یهودیان بر سر اینکه کدام بخشها از متونشان منشأ الهی دارد، بحث کرده و به اجماع رسیدند و با استفاده از متون قدیمیتر آنچه امروزه «تورات» نامیده میشود را شکل دادند. متن مازورتی توسط کاتبان و دانشمندان یهودی اوایل قرون وسطی نهایی شده است.[2] یهودیان یونانیزبان اسکندریه ترجمهای یونانی از تنخ، به نام «هفتادگانی» تدوین کردند. هفتادگانی شامل برخی از کتابهایی که بعدها اپوکریفا/اسفار مشکوک نامیده شدند هم میشود. سامریان نسخهٔ خودشان از تورات را دارند. هر دوی این نسخههای باستانیِ تنخ بهطور قابل توجهی با متن مازورتی قرون وسطی متفاوت هستند.[2]
پژوهشگران معاصر به منظور درک تاریخ تنخ علاوه بر متن مازورتی از منابع متعددی استفاده میکنند.[4] از جملهٔ این منابع، هفتادگانی یونانی، پشیطای سریانی، تورات سامری، مجموعه طومارهای دریای مرده و فرازهایی از نسخ خطی ربانی هستند. این منابع در برخی موارد قدیمیتر از متن مازورتی بوده و اغلب با آن تفاوت دارند.[5] این تفاوتها منجر به نظریهای شده است مبنی بر اینکه نسخهای اولیه از تنخ وجود داشته که منشأ نسخههای موجود امروز بوده است.[6] با این حال، چنین متن اولیهای هرگز یافت نشده و در این زمینه که کدام یک از سه نسخهٔ معروف (هفتادگانی، متن مازورتی و تورات سامری) به متن اولیه نزدیکتر است، اختلاف وجود دارد.[7]
مشترکات زیادی میان تنخ عبری و عهد عتیق مسیحی وجود دارد. عهد عتیق پروتستانها همان کتابهای تنخ را دارد، اما به ترتیب متفاوتی چیده شدهاند. عهد عتیقِ کلیساهای کاتولیک، ارتدکس شرقی و ارتدکس مشرقی شامل کتابهای قانونی ثانی نیز شامل میشوند که در تنخ وجود ندارند.[8]