Pennsylvania
savezna država Sjedinjenih Američkih Država From Wikipedia, the free encyclopedia
Pennsylvania (PA, ⓘ, zvanično Commonwealth of Pennsylvania) jeste američka savezna država na sjeveroistoku SAD, u području srednjeatlantske regije i regije Velikih jezera. Ona graniči sa saveznim državama Delaware (na jugoistoku), Maryland (na jugu), Zapadnom Virginijom (na jugozapadu), Ohiom (na zapadu), jezerom Erie i kanadskom provincijom Ontario (na jugozapadu), New Yorkom (na sjeveru) i New Jerseyem (na istoku). Kroz srednji dio države pružaju se Apalačke planine.
| Pennsylvania | |||
| Commonwealth of Pennsylvania (en) | |||
| Savezna država | |||
|
|||
| Uzrečica: Virtue, Liberty and Independence Vrlina, sloboda i nezavisnost | |||
| Nadimak: Coal State; Oil State; State of Independence; Quaker State Zemlja uglja, Zemlja nafte, Zemlja nezavisnosti, Zemlja kvekera | |||
| Država |  Sjedinjene Američke Države | ||
|---|---|---|---|
| Graniči sa | |||
| Glavni grad | Harrisburg | ||
| - Koordinate | 40°16′11″N 76°52′32″W | ||
| Najviša tačka | |||
| - Položaj | Mount Davis | ||
| - Nadmorska visina | 979 m | ||
| Najniža tačka | |||
| - Položaj | Rijeka Delaware na ušću u Atlantski okean | ||
| - Nadmorska visina | 0 m | ||
| Dužina | 255 km | ||
| Širina | 455 km | ||
| Površina | 119.283 km2 | ||
| - Voda | 2,7 | ||
| Stanovništvo | 12.773.801 (procjena 2013) | ||
| Gustoća | 110,0 /km2 | ||
| Osnovan | 2. savezna država | ||
| Datum | 12. decembar 1787. | ||
| Vlada | |||
| - Guverner | Tom Wolf (D) | ||
| Vremenska zona | UTC-5/-4 | ||
| Poštanski broj | PA | ||
| ISO 3166-2 | US-PA | ||
 Pennsylvania na karti Sjedinjenih Američkih Država
| |||
| Veb-sajt: www.pa.gov | |||
Pennsylvania je 33. po veličini savezna američka država[1], po broju stanovnika je na 6. mjestu, a po gustoći naseljenosti 9. najgušće naseljena među 50 saveznih američkih država. Četiri grada sa najviše stanovnika u Pennsylvaniji su Philadelphia, Pittsburgh, Allentown i Erie. Glavni grad joj je Harrisburg. Ona ima 82 km[2] dugu obalnu liniju na jezeru Erie te 92 km[3] dugu obalu duž estuarija rijeke Delaware. Pennsylvania je jedna od 13 prvobitnih engleskih kolonija koje su formirale današnje SAD.
Teritorija Pennsylvanije se prostire oko 274 km u smijeru sjever-jug te 455 km u smijeru istok-zapad.[4] Od ukupne površine države od 119.282 km2, 116.075 km2 je zemljište, na unutrašnje vode otpada 1.269 km2 dok 1.9402 pokriva voda jezera Erie.[5]
Granice države su Mason-Dixon linija (39° 43' S) na jugu, krug od 12 milja na granici sa Delawareom, rijeka Delaware na istoku, 80° 31' Z na zapadu te 42° S paralela na sjeveru, uz izuzetak kratkog segmenta na zapadnom kraju, gdje se trougao proširuje prema sjeveru do jezera Erie.
Pennsylvania ima granicu sa šest drugih država, New Yorkom na sjeveru, New Jerseyem na istoku, Delawareom na jugoistoku, Marylandom na jugu, Zapadnom Virginijom na jugozapadu i državom Ohio na zapadu. Pennsylvania također dijeli vodenu granicu sa kanadskom provincijom Ontario na sjeverozapadu preko jezera Erie. Među 13 historijskih prvobitnih američkih kolonija, Pennsylvania je jedina država koja nema izlaz na Atlantski okean.
U njoj se nalaze gradovi Philadelphia, Reading, Lebanon i Lancaster na jugoistoku države, te Pittsburgh na jugozapadu. U centralnom istočnom dijelu nalaze se tri grada Allentown, Bethlehem i Easton (poznato kao dolina Lehigh), te tri grada na sjeveroistoku Scranton, Wilkes-Barre i Hazleton. Na sjeverozapadu države nalazi se grad Erie. Williamsport služi kao čvor za centralni sjeverni dio države, povezujući York i glavni grad Harrisburg sa rijekom Susquehanna u centralnom dijelu države.
Država ima 5 regija i to: plato Allegheny, valovito gorje Apalača, Atlantska obalna nizija, Piedmont i zaravan Erie.
Klima
Različitost topografije Pennsylvanije također je utjecalo i na raznolikost klimatskih područja, mada cijela teritorija savezne države ima relativno hladne zime i vlažna, ali ne i pretjerano topla ljeta. Razdijeljena na dva velika područja, veći dio države, uz izuzetak jugoistočnog dijela, ima vlažnu kontitentalnu klimu (po Köppenovoj klasifikaciji: Dfa). Šire područje Philadelphije ima određene karakteristike vlažne suptropske klime (po Köppenu: Cfa), a koja pokriva i veće dijelove Delawarea i Marylanda na jugu.
Krećući se prema brdovitoj unutrašnjosti države, zimska klima postaje znatno hladnija, a broj oblačnih dana se povećava, kao i količina sniježnih padavina. Zapadna područja države, naročito područja u blizini jezera Erie, ponekad mogu dobiti preko 250 cm snijega godišnje, a cijela država dobija veliku količinu padavina tokom cijele godine. Ponekad se javljaju vremenske nepogode počev od proljeća do početka jeseni. Javljaju se i tornada, nerijetko i u većem broju, kao što je bio slučaj 2011. kada ih se pojavilo 30 tokom godine.[6]
Prije nego što su teritoriju današnjeg Commonwealtha Pennsylvania naselili Evropljani, ovo područje je bilo dom plemenima Delaware (također poznati i kao Lenni Lenape), Susquehannock, Irokezi, Eriez, Shawnee i drugim domorodačkim indijancima.[7] Holanđani (kao dio Nove Holandije) i Englezi (kao dio Virginia Company) isticali su pravo na obje strane rijeke Delaware, kao dio svojih kolonijalnih posjeda u Americi.[8][9][10] Holanđani su prvi uzeli teritoriju, što je odredilo i tok historije u Pennsylvaniji.[10]
Od 3. juna 1631. Holanđani su započeli naseljavanje poluostrva Delmarva osnivajući koloniju Zwaanendael na mjestu današnjeg grada Lewes.[11] Međutim, Švedska je dodatno pogoršala već zategnute odnose kada je 1638. osnovala koloniju Nova Švedska, sa centrom u utvrdi Fort Christina, gdje se danas nalazi grad Wilmington u Delawareu. Nova Švedska je imala pretenzije, i većim dijelom kontrolirala područje donjeg toka rijeke Delaware (dijelovi današnjih saveznih država Delaware, New Jersey i Pennsylvania). Međutim, vrlo malo naseljenika je došlo tu živjeti.[11][12]
Engleski kralj Karlo II dao je 12. marta 1664. Jakovu, tadašnjem vojvodi od Yorka dozvolu da priključi svu zemlju uključujući i prvobitnu Virginia Company kao i druge posjede. Ova dozvola je, ponovno, izazvala konflikt sa holandskim pretenzijama na Novu Holandiju, koja je zahvatala i dijelove današnje Pennsylvanije.[9] Vojvoda od Yorka je 24. juna 1664. prodao dio svog velikog posjeda, koji je uključivao i današnji New Jersey, Johnu Berkeleyu i Georgeu Carteretu za vlastitu koloniju. Međutim, ova zemlja tada još uvijek nije bila u britanskom posjedu, ali je prodaja zalazila i u dijelove teritorije Nove Holandije na zapadnoj strani rijeke Delaware. Britansko osvajanje Nove Holandije započelo je 29. augusta 1664. kada je Novi Amsterdam bio prisiljen da se preda, kada se suočio sa prijetnjom topova na britanskim brodovima u luci New Yorka.[9][10] Osvajanje Nove Holandije se nastavilo i dovršeno je u oktobru 1664, kada su Britanci osvojili utvrdu Fort Casimir, mjesto gdje se danas nalazi grad New Castle.
Mirom sklopljenim u Bredi 21. jula 1667.[13][14] između Engleske, Francuske i Holandije, potvrđeno je britansko osvajanje, mada je nakon toga dolazio do povremenih reverzija. Kao dio trećeg anglo-holandskog rata, 12. septembra 1672. Holanđani ponovno osvajaju koloniju New York/Novi Amsterdam, te osnivaju tri suda u okruzima, a kasnije su ti okruzi postali administrativni dijelovi današnjih saveznih država Delaware i Pennsylvania. Jedan od njih koji je kasnije prebaćen u okvire Pennsylvanije bio je i Upland.[15] Ovo je djelimično vraćeno u prvobitno stanje 9. februara 1674. kada je sporazumom u Westminsteru završen Treći anglo-holandski rat, kojim je vraćena cjelokupna politička situacija na predratno stanje. Britanci su zadržali holandske okruge sa njihovim holandskim imenima.[14] New York je ponovno preuzeo kontrolu nad okolnim kolonijama 11. juna 1674. uključujući i Upland, ali su počeli mijenjati njihova imena u britanska od 11. novembra 1674.[15] Upland je podijeljen 12. novembra 1674. dajući općenite konture današnje granice između Pennsylvanije i Delawarea.[16]
Dana 28. februara 1681. kralj Karlo II izdao je povelju o darovanju zemlje[17] Williamu Pennu na ime vraćanja duga od 16.000 funti[18] (u današnjoj vrijednosti od 2,1 milion funti, usklađeno za rast inflacije)[19] jer je dugovao Williamovom ocu, admiralu Williamu Pennu. Ovo je bila jedna od najvećih dodjela zemlje nekom pojedincu u historiji.[20] Zemlja je nazvana Pennsylvania. William Penn je želio da je nazove Novi Wales ili Sylvania, a bio je donekle posramljen zbog tog naziva, bojeći se da će ljudi misliti da je zemlju nazvao po sebi, ali kralj Karlo nije htio promijeniti naziv.[21] Penn je osnovao vladu sa dvije karakteristike koje su u znatnoj mjeri kasnije kopirane širom Amerika: okružne komisije i sloboda vjeroispovijesti.[20]
Dio koji je nekad pripadao Uplandu, postao je dio Pennsylvanije u blizini granice sa Delawareom, a preimenovan je u okrug Chester kada je Pennsylvania osnovala svoju kolonijalnu vladu 4. marta 1681.[9][16] Vođa kvekera William Penn potpisao je mirovni sporazum sa Tammanijem, poglavicom plemena Delawarea, otkada je započeo dug period mira i prijateljskih odnosa između kvekera i indijanaca.[22] Uslijedili su dodatni sporazumi između kvekera i drugih plemena. Sporazum Williama Penna nikad nije bio prekršen.[23]
18. vijek
Između 1730. pa sve dok engleski parlament nije donio Zakon o valuti 1764. kolonija Pennsylvanija je štampala svoj vlastiti papirni novac zbog nedostatka pravog srebrenog i zlatnog. Taj papirni novac zvao se kolonijalni skrip (Colonial Scrip). Kolonija je izdavala takozvane kreditne račune, koji su se koristili isto kao zlatni i srebreni novčići zbog svog pravnog statusa sredstva razmjene. Pošto je taj novac izdavala vlada a ne bankarska institucija, bio je beskamatni prijedlog, najvećim dijelom pokrivao troškove vlade kao i poreza stanovnika. Također je podržavao opću zaposlenost i razvoj privrede, pošto ga je vlada diskretno izdavala i ne u toliko velikim količinama koje bi pobudile rasta inflacije. Benjamin Franklin je među zaslužnim osobama koje su kreirale ovu valutu, za koju je rekao da joj korisnost nikad nije bila upitna, a istu je i uslovno odobrio ekonomista Adam Smith.[24]
Nakon Prvog kolonijalnog kongresa 1765, delegat John Dickinson iz Philadelphije napisao je deklaraciju prava i nepravde. Kongres je bio prvo zasijedanje predstavnika Trinaest kolonija, na zahtjev skupštine Massachusettsa, ali je samo 9 kolonija poslalo delegate.[25] Zatim je Dickinson napisao Pismo od farmera iz Pennsylvanije, stanovnicima britanskih kolonija, koje je objavljeno u Pennsylvania Chronicle između 2. decembra 1767. i 15. februara 1768. godine.[26] Kada su se očevi američke nacije sastali u Philadelphiji 1774., dvanaest kolonija je tada poslalo predstavnike na Prvi kontinentalni kongres.[25]
Na Drugom kontinentalnom kongresu također održanom u Philadelphiji (u maju 1775.), napisana je i usvojena "Američka deklaracija o nezavisnosti",[27] ali kada je taj grad osvojila britanska vojska, učesnici kongresa su pobjegli zapadno od Philadelphije te se sastali u sudnici grada Lancaster u subotu 27. septembra 1777. a poslije toga u Yorku. Tamo su oni zajedno sa prvobitnim autorom deklaracije, Johnom Dickinsonom, napisali Članove konfederacije kojima je osnovano 13 nezavisnih kolonija povezanih u jedinstvenu novu državu. Kasnije, napisan je i Ustav SAD, a ponovno je Philadelphia odabrana kao kolijevka nove američke nacije.[28] Pennsylvania je postala druga država koja je ratificirala Ustav SAD 12. decembra 1787. godine[29] pet dana nakon što je to prvi uradio Delaware.
Koledž Dickinson (Dickinson College) u gradu Carlisle bio je prvi koledž osnovan u SAD-u. Osnovan 1773, koledž je ratificiran pet dana nakon Pariskog sporazuma 9. septembra 1783. godine. Školuje osnovao Benjamin Rush, a dao joj je ime po Johnu Dickinsonu.
Pola vijeka, generalna zakonodavna skupština Commonwealtha Pennsylvania je održavala sjednice na raznim mjestima u širem području Philadelphije, prije nego što se počela redovno sastajati u Holu nezavisnosti u Philadelphiji naredne 63 godine.[30] Međutim trebalo im je mnogo bolje, centralno mjesto, kao naprimjer nakon masakra nad indijancima 1763. nakon čega su bande zaprijetile čak i Philadelphiji. Tako se generalna skupština preselila 1799. u sudnicu u Lancaster[30] a nakon toga 1812. u Harrisburg.[31] Skupština je održavala sjednice u staroj sudnici okruga Dauphin do decembra 1821. kada je izgrađen Hills Capitol (Hilov kapitol, dobio ime po svom graditelju Stephenu Hillu, arhitekti iz Lancastera). Kapitol je izgrađen u stilu federalnog kapitola na vrhu brda na površini od četiri akre, u svrhu sjedišta državne vlade.[32] Hillov kapitol je zapaljen 2. februara 1897. tokom jake sniježne oluje, a smatra se da je uzrok požara bio oštećen dimnjak.[31]
Sve dok novi kapitol nije sagrađen, generalna skupština se sastajala u metodističkoj crkvi u ulici State (koja i danas postoji). Nakon što je završen izbor za arhitektonsko rješenje, za koji su mnogi sumnjali da je namješten, čikaški arhitekt Henry Ives Cobb je ovlašten za dizajn i izgradnju zamjenske zgrade, međutim, vlada je imala malo novčanih sredstava za taj projekat, pa je projekat ugrubo, donekle industrijskog izgleda (Cobbov kapitol). Međutim, generalna skupština je odbila da se useli u novu zgradu. Zbog političkog i javnog ogorčenja, tender je ponovno raspisan 1901. ali je ograničio izbor arhitekte na građane Pennsylvanije. Izabran je Joseph Miller Huston iz Philadelphije da dizajnira današnji Kapitol države Pennsylvanije, koji je uključio raniju Cobbovu zgradu u novu, veličanstvenu zgradu završenu i otvorenu 1907. godine.[30]
Pennsylvanija ima oko 9% ukupnih šumskih površina u SAD. Predsjednik Calvin Coolidge osnovao je 1923. nacionalnu šumu Allegheny pod zaštitom Zakona o zaštiti donesenog 1911, a zaštićeno je područje u okruzima Elk, Forest, McKean i Warren u svrhu proizvodnje drveta i zaštite vode u slivu rijeke Allegheny. Allegheny je jedina nacionalna zaštićena šuma u Pennsylvaniji. James Buchanan iz okruga Franklin, jedini bachelor među predsjednicima SAD-a,[33] je jedini američki predsjednik rođen u Pennsylvaniji. Bitka kod Gettysburga, jedna od prekretnica Američkog građanskog rata, odigrala se u blizini Gettysburga u Pennsylvaniji. Oko 350.000 Pensilvanaca je služilo u vojci Unije zajedno sa 8.600 afroameričkih dobrovoljaca.
Pennsylvania je također i mjesto prve komercijalne naftne bušotine u SAD. U blizini Titusvillea 1859. Edwin Drake je uspješno načinio prvu bušotinu nafte, što je dovelo do prve velike naftne groznice u historiji SAD.
Prema podacima američkog Biroa za popis stanovništa, procjenjuje se da broj stanovnika Pennsylvanije iznosi 12.773.801 na dan 1. jula 2013, što predstavlja porast od 0,6% u odnosu na podatke sa popisa iz 2010. godine. Prema istoj procjeni, stanovništvo ove savezne države sastojalo se iz 78,8% bijelaca (nešpanskog porijekla), 11,4% crnaca ili afroamerikanaca, 0,3% potomaka indijanaca. 3% azijata, 0,1% havajaca i drugih pacifičkih naroda, 1,7% mješanaca dvije i više rasa i 6,1% latinoamerikanaca.[34]
Od svih osoba koje žive u Pennsylvaniji, njih 74,5% je rođeno na teritoriji države, 18,4% ih je rođeno u nekoj drugoj saveznoj državi, 1,5% rođenih na Portoriku, ostrvskim teritorijama SAD ili negdje drugdje (ali u američkoj porodici), dok ih je 5,6% bilo rođeno izvan SAD.[35] Podaci po zvaničnom popisu iz 2010., 81,9% stanovništva su bijeli (od čega su 79,2% nešpanskog porijekla), 11,3% su crnci ili afroamerikanci, 0,3% indijanci, 2,9% azijati, 1,9% mješanci (dvije ili više rasa), dok je 5,9% ukupnog stanovništva latinoameričkog porijekla (bilo koje rase).[36]
Po podacima iz 2011. godine, oko 32,1% stanovništva Pennsylvanije mlađeg od godinu dana su pripadnici manjina.[37]
Latinoameričko stanovništvo u državi naraslo je za oko 82,6% u periodu od 2000. do 2010. što je najveći porast latinoameričkog stanovništva u historiji Pennsylvanije. Značajan rast ove populacije se desio zbog useljavanja u Pennsylvaniju uglavnom iz Portorika, koji je američka teritorija, a nešto manje iz država poput Dominikanske Republike, Meksika i raznih država Srednje i Južne Amerike. Osim useljavanja, veliki val Latinoamerikanaca napustio je New York i New Jersey u potrazi za sigurnijim domom i pristupačnijim standardom. Azijska populacija je također porasla za oko 60%, uglavnom zbog useljavanja Indijaca, Vijetnamaca i Kineza, ali i mnogi azijata koji su se doselili sa područja New Yorka. Veliki rast ove zajednice doprinijeo je da Pennsylvanija postane država sa jednom od najvećih azijatskih zajednica u SAD. Crnačka i afroamerička populacija narasla je za 13% u istom periodu, što je najveći porast te zajednice među saveznim državama sa najvećim crnačkim udjelom (New York, New Jersey, Ohio, Illinois i Michigan). Broj bijelaca je opao za 0,7%, što je početak trenda opadanja njihovog broja. Dvanaest drugih saveznih država su također zabilježile opadanje broja bjelačke populacije.[38]
Centar populacije Pennsylvanije nalazi se u okrugu Perry, u naselju Duncannon.[39]
Prema procjenama iz 2013. Pennsylvania ima 12.773.801 stanovnika, što je porast uza 10.265 stanovnika u odnosu na 2012. i porast od 71.422 stanovnika u odnosu na 2010. godinu. Neto migracije u druge savezne države rezultirale su smanjenjem od 27.718 stanovnika dok je useljavanjem taj broj porastao za 127.007 stanovnika. Neto migracije unutar Pennsylvanije iznosile su 98.289 stanovnika. Migracije rođenih Pensilvanaca rezultirale su smanjenjem od oko 100.000 osoba. U periodu od 2008. do 2012. oko 5,8% stanovništva države bilo je rođeno u inostranstvu.[36] Procijenjena stopa siromaštva u saveznoj državi u 2005. godini iznosila je oko 12%.[40] Prema istim procjenama iz 2005, ona također ima i treći najviši udio starih osoba (iznad 65 godina) u stanovništvu.[40] Pensilvanci rođeni u inostranstvu najvećim dijelom su porijeklom iz Azije (36%), Evrope (35,9%), Latinske Amerike (30,6%), Afrike (5%), Sjeverne Amerike (3,1%) i Okeanije (0,4%).
Pennsylvania posljednjih nekoliko godina ima značaj porast latinoameričke populacije, naročito među bijelcima, havajćanima i azijatima.[41] Hispansko stanovništvo je najbrojnije u gradovima Allentown, Lancaster, Reading, Hazleton i oko Philadelphije, gdje je preko 20% hispansko stanovništvo. Nije sasvim jasno koliko se ove promjene reflektiraju na promjene u stanovništvu i koliko se odnose na povećanu želju manjina o samoizjašnjavanju. Prema podacima iz 2010. procjenjuje se da oko 85% ukupnog hispanskog stanovništva u Pennsylvaniji živi u krugu od 150 milja (241 km) od Philadelphije, a oko 20% njih živi u samom gradu Philadelphiji.
Prema podacima o starosnoj dobi, od ukupnog stanovnika Pennsylivanije djece do 5 godina ima 5,9%, osoba mlađih od 18 godina je 23,8% dok je starih osoba iznad 65 godina 15,6% od ukupnog stanovništva. Žene čine oko 52% stanovništva.[42]
Najveće grupe po porijeklu su prikazane ispod, iskazane kao postotak od ukupnog stanovništva koje je odgovorilo na provedeni popis o porijeklu u periodu 2006-2008.:[43]
|
Religija
Među svim britanskim kolonijama, samo je Rhode Island imao tolike vjerske slobode zagarantovane kao što je to imala Pennsylvania, a kao rezultat toga došlo se do raznovrsnog, mulireligijskog društva, koje je i danas prisutno.
Stanovništvo Pennsylvanije u 2010. brojalo je 12.702.379 stanovnika. Za njih, 6.838.440 ili 53,8%, procjenjuje se da pripadaju nekoj od religijskih uvjerenja. Prema podacima ARDA-e (Udruženje arhiva religijskih podataka) pri Univerzitetu države Pennsylvanije, najbrojnija religija u Pennsylvaniji su pripadnici Rimokatoličke crkve sa 3.503.028 vjernika, slijede vjernici Ujedinjene metodističke crkve sa 591.734 pripadnika i Evangelističke luteranske crkve sa 501.974 pripadnika. Ostale religije su prezbiterijanci sa oko 250.000 vjernika i 1.011 zajednice, Ujedinjena crkva Krista sa 180.000 članova i 627 zajednica. Pennsylvania je i središte njemačke reformističke denominacije.[45] Ona također ima i znatnu zajednicu Amiša.[46] Iako Pennsylvania duguje svoje postojanje kvekerima, a i mnoga starija obilježja Commonwealtha su u temeljima učenja Religijskog društva prijatelja (kako su zvanično poznati), kvekeri koji prakticiraju svoje običaje su danas veoma malobrojni.
Religijska pripadnost stanovnika Pennsylvanije je sljedeća:[47]
- kršćanstvo – 80%
- protestantizam – 51%
- protestanti osnovnog usmjerenja – 25%
- evangelistički protestanti – 18%
- crni protestanti – 7%
- Jehovini svjedoci – 1%
- rimokatoličanstvo – 29%
- pravoslavci – 1%
- protestantizam – 51%
- ateisti/agnostici – 13%
- judaizam – 2%
- druge religije – 1%
- nepoznato/ nisu se izjasnili – 1%
Prema istraživanju Gallupovog instituta, oko 40% Pensilvanaca je veoma religiozno, 28% ih je umjereno religiozno, dok ih je 32% nereligiozno.[48]
Ukupni bruto domaći proizvod (tačnije bruto državni proizvod, GSP) Pennsylvanije u 2013. godini iznosio je 644 milijarde US$, što je šesti najveći među svim saveznim državama.[49] Kada bi Pennsylvania bila nezavisna država, ona bi ekonomski bila 18. najveća ekonomija svijeta. Na osnovu BDP-a po glavi stanovnika, Pennsylvania ima BDP po glavi stanovnika 47.274 dolara (po vrijednosti dolara iz 2009.), što je svrstava na 26. mjesto među 50 američkih saveznih država.[49]
Philadelphia u jugoistočnom uglu, Pittsburgh u jugozapadnom, Erie na sjeverozapadnom, te Scranton-Wilkes-Barre na sjeveroistočnom i Allentown-Bethlehem-Easton u istočnom središnjem regionu su glavni gradski proizvodni centri države. Veliki dio Commonwealtha je ruralan. Ova dihotomija utječe na državnu politiku kao i na njenu ekonomiju.[50] Philadelphia je sjedište šest kompanija koje se nalaze među 500 najvećih po magazinu Fortune,[51] uz još mnoge druge koje se nalaze u njenim predgrađima poput naselja King of Prussia, gdje se nalazi jedan od najvećih trgovačkih centara u SAD. U Erieu nalazi se sjedište kompanije GE Transportation Systems, koja je najveći proizvođač željezničkih lokomotiva u SAD.
Philadelphia je jedan od lidera u finansijskoj[52] i osiguravajućoj industriji. Gledajući na nivou cijele SAD i većine saveznih država, najveći privatni poslodavac u Pennsylvaniji je Wal-Mart, nakon kojeg slijedi Univerzitet Pennsylvanije.[53] Prema podacima iz juna 2014. stopa nezaposlenosti u saveznoj državi iznosila je 5,6%.[54]
Poljoprivreda
Pennsylvania je 19. po ukupnoj poljoprivrednoj proizvodnji među američkim saveznim državama.[55] Najveća oblast poljoprivredne proizvodnje u Pennsylvaniji je uzgajanje gljiva, druga po obimu je proizvodnja jabuka, slijede uzgoj koka nosilja i proizvodnja jaja, božićnih jelki, rasadnička proizvodnja, mlijeko, kukuruz za silažu i grožđe. U uzgoju domaćih životinja, ona se ističe uzgojem konja. Pennsylvanija je 8. savezna država po proizvodnju vina.[56]
Kockanje
Kockanje u kasinu je legalizirano 2004. godine. Trenutno, postoji devet kasina širom Pennsylvanije, a daljnja tri su u fazi izgradnje ili su planirana. Do 2004. u Pennsylvaniji bila su legalna samo klađenja na konjske trke, slot mašine i elektronske igre, mada je zakon o legalizaciji kockarskih igara bio u proceduri u jesen 2009.[57]
Igre na stolu poput pokera, ruleta, black jacka (ajnca) i slično odobrene su u državnom zakonodavstvu u januaru 2010. a proglasio ih je guverner 7. januara. Međutim sportsko klađenje je i dalje zabranjeno. Bivši guverner Ed Rendell je 2009. godine razmatrao legaliziranje elektronskih poker mašina u barovima i privatnim klubovima, jer je ranije procijenjeno da širom savezne države postoji oko 17.000 nelegalnih kockarskih aparata.[58] Ovim planom, bilo koje pravno lice ili organizacija koja posjeduje licencu za prodaju alkoholnih pića može imati do 5 mašina za kockanje. Sve mašine bi trebale biti povezane na državni računarski sistem, slično kao i komercijalna kasina. Bio bi uveden porez od 50% na neto prihode od kockanja, nakon što se igraču isplati dobitak, a ostalih 50% prihoda bi išlo vlasniku pravnog lica.
| Godina | Republikanci | Demokrate |
|---|---|---|
| 2016. | 48,40% 2.921.707 | 47,31% 2.856.017 |
| 2012. | 46,58% 2.680.434 | 51,97% 2.990.274 |
| 2008. | 44,15% 2.655.885 | 54,47% 3.276.363 |
| 2004. | 48,42% 2.793.847 | 50,92% 2.938.095 |
| 2000. | 46,43% 2.281.127 | 50,60% 2.485.967 |
| 1996. | 39,97% 1.801.169 | 49,17% 2.215.819 |
| 1992. | 36,13% 1.791.841 | 45,15% 2.239.164 |
| 1988. | 50,70% 2.300.087 | 48,39% 2.194.944 |
| 1984. | 53,34% 2.584.323 | 45,99% 2.228.131 |
| 1980. | 49,59% 2.261.872 | 42,48% 1.937.540 |
| 1976. | 47,73% 2.205.604 | 50,40% 2.328.677 |
| 1972. | 59,11% 2.714.521 | 39,13% 1.796.951 |
| 1968. | 44,02% 2.090.017 | 47,59% 2.259.405 |
| 1964. | 34,70% 1.673.657 | 64,92% 3.130.954 |
| 1960. | 48,74% 2.439.956 | 51,06% 2.556.282 |
Pennsylvania je kroz svoju historiju kao savezna američka država imala pet Ustava:[60] 1776, 1790, 1838, 1874. i 1968. godine. Prije toga, provincijom Pennsylvania vijekovima se upravljalo u Okvirima vlade (Frame of Government), od kojih su postojale četiri verzije: 1682, 1683, 1696 i 1701.[60] Glavni grad Pennsylvanije, Harrisburg, sjedište je zakonodavnog tijela koje zasijeda u državnom Kapitolu.
Od 1992. Pennsylvania ima trend glasanja za demokratske kandidate na predsjedničkim izborima (mada su glasači sa metro područja Pittburgha glasali više za republikance na predsjedničkim izborima 2008). Tako su građani Pennsylvanije glasali za Billa Clintona dva puta uz ogromnu razliku prema republikanskim kandidatima, kao i za Al Gora 2000. godine. Na predsjedničkim izborima 2004. senator John Kerry pobijedio je predsjednika Busha u Pennsylvaniji sa 2.938.095 glasova (50,92%) naspram 2.793.847 (48,2%). Na izborima 2008. demokratski kandidat Barack Obama pobijedio je republikanca McCaina u Pennsylvaniji sa 3.184.778 glasova (54%) prema 2.584.088 (44%). Država učestvuje sa 20 elektorskih glasova na izborima za predsjednika SAD.[40]
Iako je na svim predsjedničkim izborima od 1992. do 2012. Pennsylvania glasala za demokratske kandidate, ona ima dugu historiju glasanja za republikanske senatore. Od 2009. do 2011. državu su predstavljala dva demokratska senatora po prvi put od 1947. godine. Na izborima 2010. republikanci su preuzeli mjesta u Senatu SAD kao i većinu mandata u kongresu savezne države, te kontroliraju oba doma zakonodavne skupštine Pennsylvanije i guvernersku poziciju. Demokratski politički savjetnik James Carville je jednom prilikom pejorativno opisao Pennsyvaniju kao Philadelphiju na istoku, Pittsburgh na zapadu i Alabamu u sredini.
Zakonodavstvo
Pennsylvania ima dvodomnu zakonodavnu skupštinu, zasnovanu na ustavu Commonwealtha iz 1790. godine. Prvobitni okvir vlade koji je proglasio William Penn propisivao je jednodomnu skupštinu. Skupština uključuje 50 članova Senata[61] i 203 člana Predstavničkog doma.[62] Trenutni predsjednik državnog Senata je Joe Scarnati, vođa većine u Senatu je Dominic Pileggi, a Jay Costa vođa manjine. Predsjednik Predstavničkog doma je Sam Smith, dok su Mike Turzai i Frank Dermody vođe većine i manjine, respektivno. Nakon izbora 2012. Republikanci imaju većinu u Senatu i Predstavničkom domu zakonodavne skupštine Pennsylvanije.
Sudstvo
Pennsylvania je podijeljena na 60 sudskih distrikta,[63] a većina od njih (uz izuzetak okruga Philadelphia) imaju na čelu glavne okružne sudije, koji učestvuju uglavnom na preliminarnim saslušanjima u predmetima krivičnih i prekršajnih djela, svih manjih kriminalnih dijela i manjih građanskih parnica.[63] Većina kriminalnih i građanskih parnica započinje na sudovima zajedničkih poslova, koji ujedno služe i kao apelacijski sudovi distriktnim sudijama i za lokalne agencijske odluke.[63] Viši sud Pennsylvanije zaprima sve žalbe sa sudova zajedničkih poslova koje nisu decidno naslovljene na Sud Commonwealtha Pennsylvanije ili Vrhovni sud. On također ima i osnovnu jurisdikciju da izdaje naloge za prisluškivanje.[63] Sud Commonwealtha je ograničen na žalbe na konačne odluka kod određenih slučajevima u vezi državnih agencija i nekih specifičnih slučajevima sa sudova zajedničkih poslova.[63] Vrhovni sud Pennsylvanije je konačni sud za žalbe. Sve sudije u Pennsylvaniji se biraju; dok se predsjednik suda bira po starosti.[63]
Porezi
Pennsylvania je 10. savezna država po visini poreznih opterećenja u SAD.[64] Procjenjuje se da građani godišnje uplate 83,7 milijarde dolara državnih i lokalnih poreza odnosno 6.640 dolara po glavi stanovnika. Na stanovništvo otpada oko 76% ukupnih poreskih opterećenja. Mnogi pensilvanski političari pokušavali su da povećaju udio poreza koji se uplaćuju izvan okvira državnih izvora. Predloženi izvori prihoda uključivali su oporezivanje bušenja prirodnog gasa jer je Pennsylvania jedina savezna država bez poreza na bušenje gasa.[65] Ostali prijedlozi za prikupljanje javnih prihoda uključivali su pokušaje da se postave naplatne rampe na međudržavnim autoputevima; naročito na autoputu Interstate 80 koji koriste prevoznici većinom za tranzit a njegovo održavanje iziskuje visoke troškove.[66]
Porez na promet donosi oko 39% ukupnih javnih prihoda Pennsylvanije, porez na dohodak oko 34%, te porez na motorna vozila oko 12% i porez na cigarete i alkoholna pića oko 5%.[67] Porez ma dohodak građana iznosi 3,07% i ubire se nezavisno od visine prihoda. Oporezivi prihod svakog stanovnika je zasnovan na sljedećih osam vrsta prihoda: plaća, kamate, dividende, neto profit od poslovnih aktivnosti, zanimanja ili farme, neto zarada ili prihod od izdavanja nekretnina, neto zarada ili prihod od rente, patenata, autorskih i intelektualnih prava, prihodi derivirani kroz nekretnine ili fondove, te prihodi od kockanja i igara na sreću (osim prihoda od Pensilvanijske lutrije).[68]
Pennsylvania je podijeljena na 67 okruga.[69] Dalje, okruzi su podijeljeni na općine koje su organizirane kao gradovi, boroughs (doslovno: varoš) ili townships (dosl. gradske općine).[69] Jedan okrug, Philadelphia, podudara se sa istoimenim gradom, nakon što je usvojen Zakon o konsolidaciji 1854. godine. Najveći okrug u Pennsylvaniji je Philadelphia, dok je najmanji Cameron (5.085 stanovnika). U državi postoji ukupno 56 gradova, koji su, u zavisnosti od broja stanovnika, klasificirani kao gradovi prve, druge ili treće klase.[69] Philadelphia, kao najveći grad Pennsylvanije, ima 1.526.006 stanovnika i jedini je grad prve klase.[69] Pittsburgh (305.704 stanovnika) i Scranton (76.089) su gradovi druge klase, s tim što je Scranton grad druge klase sa oznakom A.[69]
Svi ostali gradovi, poput trećeg i četvrtog po broju stanovnika: Allentowna (118.032) i Eriea (101.786), pa sve do najmanjeg Parkera sa samo 840 stanovnika, gradovi su treće klase.[70] Na čelu gradova prve i druge klase nalaze se izvršni organi koje čine gradska vijeća i gradonačelnici, dok gradovima treće klase upravlja gradsko vijeće i upravnik (menadžer).[69] Varoši odnosno boroughs su općenito manji od gradova, a većina gradova u Pennsylvaniji su bila organizirana u boroughe prije nego što su dobili status grada.[69] Postoji 958 borougha u Pennsylvaniji, kojima upravljaju izvršni organi sastavljeni iz vijeća i gradonačelnika.[69] Najveći borough je State College sa 42.034 stanovnika, a najmanji Centralia (10 stanovnika).
Townships (općinske zajednice) su treća vrsta općina u Pennsylvaniji i klasificirani su u dvije klase townshipa: prvu i drugu. Postoji 1.454 općinskih zajednica druge klase i 93 prve klase.[69] Townships druge klase mogu postati prve klase ako njihova gustoća naseljenosti pređe 300 stanovnika po kvadratnoj milji (120/km2) te se na referendumu izraze svoju podršku takvoj promjeni.[69] Najveći township je Upper Darby Township (82.795 stanovnika), dok je najmanji East Keating Township (11 stanovnika).
Međutim, postoji jedan izuzetak među općinama u Pennsylvaniji. Grad Bloomsburg je inkorporiran kao town (grad) 1870. godine, te je zvanično jedini grad sa tim statusom u državi.[69] Godine 1975. gradska zajednica McCandless u okrugu Allegheny usvojio je na lokalnom nivou povelju kojom se naziva Town of McCandless (grad McCandless), međutim, zvanično, i dalje je općinska zajednica prve klase.[71]
Sveukupno postoji 2.562 općine, od čega je 56 gradova (city), 958 borougha, 93 townshipa prve klase, 1.454 druge klase i 1 grad (town) Bloomsburg.
Ministarstvo saobraćaja Pennsylvanije (PennDOT) upravlja i održava 64.150 km od ukupno 195.970 km puteva u saveznoj državi, koji čine peti po veličini državni sistem autoputeva u SAD.[72] Zatvoreni sistem autoputeva Turnpike dug je 861 km, čija se osnovna dionica proteže od Ohia do Philadelphije i New Jerseyja.[72] Njim upravlja Pensylvanijska Turnpike komisija. Drugi najznačajniji put u smijeru istok-zapad je Interstate 80, koji prolazi najvećim dijelom kroz sjeverne krajeve Pennsylvanije od Ohia prema New Jerseyju do kanjona rijeke Delaware. Interstate 90 jednim kratkim dijelom presijeca Pennsylvaniju u krajnjem sjeverozapadnom dijelu države kroz okrug Erie, a pruža se od Ohia prema New Yorku.
Osnovni autoputevi u pravcu sjever-jug su Interstate 79 od svog početka u Erie kroz Pittsburgh prema Zapadnoj Virginiji, zatim Interstate 81 od New Yorka kroz Scranton, okrug Lackawanna i Harrisburg prema Marylandu i Interstate 476 koji počinje 11 km sjeverno od granice sa Delawareom u Chesteru, okrug Delaware a pruža se 212 km do Clarks Summita, okrug Lackawanna gdje se spaja sa I-81. Cjelokupna ruta I-476 osim 32 km puta je sjeveroistočni produžetak Pennsylvania Turnpike sistema autoputeva, dok se autoput južno od glavne rute Turnpike autoputa zvanično naziva Autoput sjećanja na veterane, a lokalno stanovništvo ga obično naziva plava ruta.
Jugoistočna Pennsylvanijska saobraćajna agencija (SEPTA) je šesta najveća prevoznička agencija u SAD a upravlja gradskim željezničkim saobraćajem, uslugama robnog i putničkog željezničkog saobraćaja i mrežom gradskih autobusa u metropolskom području Philadelphije. Lučka uprava okruga Allegheny je 25. najveća prevoznička agencija i nudi usluge gradskih autobusa i putničkog gradskog željezničkog saobraćaja u i oko Pittsburgha.[72]
Međugradski željeznički putnički saobraćaj omogućava Amtrak, uz najveći dio saobraćaja na brzom koridoru Keystone između Harrisburga i Philadelphijine stanice na 30. ulici, prije nego što okrene sjeverno prema New York Cityju. Dnevni voz Pennsylvanian (također u sistemu Amtrak) slijedi istu rutu od New Yorka do Harrisburga, ali uz produžetak do Pittburgha. Amtrak linija Capitol Limited također prolazi kroz Pittburgh, kao i kroz Connellsville, na svom putu od Chicaga do Washingtona, D.C..[72] Putnici koji putuju između Chicaga i New York Cityja dnevnim vozom Lake Shore Limited, na svom putu prolaze kroz Erie.[72] Postoji 67 kratkih linija teretnog željezničkog saobraćaja u Pennsylvaniji, što je najveći broj od svih američkih saveznih država.[72]
Pennsylvania ima sedam većih aerodroma: Međunarodni aerodrom Philadelphia, Međunarodni aerodrom Pittsburgh, Međunarodni aerodrom Lehigh Valley, Harrisburg, Erie, aerodrom University Park i Wilkes-Barre/Scranton. Ukupno ima 134 manjih javnih aerodroma u državi.[72] Luka u Pittburgh je druga najveća riječna luka u SAD i 18. najveća među svim lukama u SAD, dok je luka u Philadelphiji 24. najveća luka u SAD.[73] Jedina luka Pennsylvanije na Velikim jezerima nalazi se u Erie.
Pennsylvania je dom mnogih profesionalnih sportskih klubova: timovi Pittsburgh Steelersa i Philadelphia Eaglesa koji igraju u NFL ligi (američki nogomet), bejzbolski klubovi Philadelphia Phillies i Pittsburgh Pirates u MLB ligi, Philadelphia 76ers u košarkaškoj NBA ligi, Philadelphia Flyers i Pittsburgh Penguins u NHL ligi (hokej), te Philadelphia Union u nogometnoj Major League Soccer.
Ovi klubovi, svaki u svom sportu, su osvojili brojne trofeje, između ostalog 7 prvenstava World Series (Pirates 5, Phillies 2), 16 bejzbolskih prvenstava Nacionalne lige (Pirates 9, Phillies 7), 3 NFL prvenstva prije ere Super Bowla (Eagles), 6 Super Bowl prvenstava (Steelers), 2 NBA prvenstva (76ers) i 5 Stanley kupova (Penguins 3, Flyers 2).
|
|
|
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
