Litar

Litar je metrička jedinica za zapreminu tvari. Jedninica za zapreminu po SI sistemu je m³ (metar kubni). Jedinica litra se često koristi za zapreminu i njena skraćenica je 1 l. Oznaka za zapreminu je V (volumen). Zapreminu dobijemo kad pomnožimo dužinu, širinu i visinu određenog tijela. 1 l = 1 dm³ (jedan litar je jednak jednom decimetru kubnom koji je manji 1000 puta od jednog metra kubnog). Kubni decimetar (ili litar) zauzima zapreminu od 10 cm × 10 cm × 10 cm (vidi sliku) i stoga je jednak hiljaditom dijelu kubnog metra.

Litar
Jedan litar je zapremina kocke sa stranicama dugim 10 cm.
Sistem jedinica	SI sistem
Jedinica za	zapremina
Simbol	l ili L ili (ℓ)[1]
Nazvana po	litronu
1 l u ...	... jednako je ...
osnovnim SI jedinicama	2986718281828459050♠10−3 m3
Mjerne jedinice u SAD-u	≈ 7002264000000000000♠0,264 galona

Originalni francuski metrički sistem koristio je litar kao osnovnu jedinicu. Riječ litar je izvedena od starije francuske jedinice, litrona, čije ime dolazi iz bizantijskog grčkog – gde je to bila jedinica za težinu, a ne zapreminu^[2] – preko kasnosrednjovekovnog latinskog, i koja je iznosila otprilike 0,831 litara.

Litar je također korišten u nekoliko narednih verzija metričkog sistema i prihvaćen je za upotrebu sa SI,^[3] iako nije SI jedinica – SI jedinica zapremine je kubni metar (m³).

Jedan litar tekuće vode ima masu od skoro tačno jednog kilograma, jer je kilogram prvobitno definisan 1795. godine kao masa jednog kubnog decimetra vode na temperaturi topljenja leda (0 °C).^[3] Naknadne redefinicije metra i kilograma su dovele do toga da ovaj odnos više nije tačan.^[4]

Definicija

Litar je kubni decimetar, što je zapremina kocke 10 centimetara × 10 centimetara × 10 centimetara (1 L ≡ 1 dm³ ≡ 1000 cm³). Dakle 1 L ≡ 0,001 m³ ≡ 1000 cm³; a 1 m³ (tj. kubni metar, što je SI jedinica za zapreminu) je tačno 1000 L.

Od 1901. do 1964. litar je bio definisan kao zapremina jednog kilograma čiste vode pri maksimalnoj gustoći (+4 °C) i standardnom pritisku. Kilogram je zauzvrat definisan kao masa međunarodnog prototipa kilograma (specifičnog cilindra od platine/iridija) i trebalo je da bude iste mase kao 1 litar vode koji je gore pomenut. Kasnije je otkriveno da je cilindar bio oko 28 dijelova na milion prevelik i da je za to vrijeme litar bio oko 1,000028 dm³. Dodatno, odnos masa-volumen vode (kao i kod bilo koje tečnosti) zavisi od temperature, pritiska, čistoće i izotopske uniformnosti. Godine 1964. definicija koja se odnosi na litar i masu zamijenjena je sadašnjom. Iako litar nije SI jedinica, prihvaćen je od strane Generalne konferencije za tegove i mjere (standardno tijelo koje definira SI) za upotrebu u SI sistemu. Generalna konferencija za tegove i mjeredefiniše litar i njegove prihvatljive simbole.

Litar je po zapremini jednak milisteru, zastarjeloj ne-SI metričkoj jedinici koja se prethodno uobičajeno koristila za suhu mjeru.

Objašnjenje

Litri se najčešće koriste za predmete (kao što su tekućine i čvrste tvari koje se mogu sipati) koje se mjere kapacitetom ili veličinom njihove posude, dok se kubni metri (i izvedene jedinice) najčešće koriste za predmete mjerene ili po njihovim dimenzijama ili njihovom pomeranju. Litar se često koristi i u nekim izračunatim mjerenjima, kao što je gustoća (kg/L), što omogućava lako poređenje sa gustoćom vode.

Jedan litar vode ima masu od skoro tačno jednog kilograma kada se mjeri pri svojoj maksimalnoj gustoći, koja se javlja na oko 4 °C. Iz toga slijedi da 1000-ti litar, poznat kao jedan mililitar (1 mL), vode ima masu od oko 1 g; 1000 litara vode ima masu od oko 1000 kg (1 tona ili megagram). Ovaj odnos vrijedi jer je gram prvobitno definiran kao masa 1 mL vode; međutim, ova definicija je napuštena 1799. jer se gustoćaa vode mijenja s temperaturom i s pritiskom.

Sada je poznato da gustoća vode zavisi i od izotopskih odnosa atoma kisika i vodika u određenom uzorku. Savremena mjerenja bečke standardne srednje vode okeana, koja je čista destilovana voda sa izotopskim sastavom reprezentativnim za prosjek svjetskih okeana, pokazuju da ima gustoću od 0,999975±0,000001 kg/L na svojoj tački maksimalne gustoće (3,984 °C ) pod jednom standardnom atmosferom (101,325 kPa) pritiska.^[5]

SI prefiksi primijenjeni na litar

Litar, iako nije službena SI jedinica, može se koristiti sa SI prefiksima. Najčešće korištena izvedena jedinica je mililitar, definisana kao hiljaditi dio litre, a često se naziva i nazivom jedinice izvedene iz SI "kubni centimetar". To je uobičajena mjera, posebno u medicini, kuhanju i automobilskoj tehnici. Ostale jedinice se mogu naći u tabeli ispod, gdje su najčešće korišteni izrazi podebljani. Međutim, neki autoriteti savjetuju da se ne koriste neke od njih; na primjer, u Sjedinjenim Državama, NIST zagovara korištenje mililitra ili litre umjesto centilitra.^[6] Postoje dva međunarodna standardna simbola za litar: L i l. U Sjedinjenim Državama preferira se prvo zbog rizika da (u nekim fontovima) slovo l i broj 1 mogu biti zamjenjeni.^[7]

Multiple	Name	Symbols		Equivalent volume
10−12 L	pikolitar	pl	pL	103 μm3	hiljada kubnih mikrometara
10−9 L	nanolitar	nl	nL	106 μm3	million kubnih mikrometara
10−6 L	mikrolitar	μl	μL	mm3	kubni millimetar
10−3 L	millilitar	ml	mL	cm3	kubni centimetar
10−2 L	centilitar	cl	cL	101 cm3	deset kubnih centimetara
10−1 L	decilitar	dl	dL	102 cm3	sto kubnih centimetara
100 L	litar	l	L	dm3	kubni decimetar
101 L	dekalitar	dal	daL	101 dm3	deset kubnih decimetara
102 L	hektolitar	hl	hL	102 dm3	sto kubnih decimetara
103 L	kilolitar	kl	kL	m3	kubni metar
106 L	megalitar	Ml	ML	dam3	kubni dekametar, 1 milion litara
109 L	gigalitar	Gl	GL	hm3	kubni hektometar

Također pogledajte

• Kubni metar
• Galon
• Kilogram

Reference

1. International Bureau of Weights and Measures (2006), The International System of Units (SI) (PDF) (8th izd.), str. 124, ISBN 92-822-2213-6, arhivirano (PDF) s originala, 2017-08-14.
2. Collins English Dictionary
3. Bureau International des Poids et Mesures, 2006, str. 124. ("Days" and "hours" are examples of other non-SI units that SI accepts.)
4. "NIST, 2000". Ts.nist.gov. Arhivirano s originala, 10. 12. 2011. Pristupljeno 26. 4. 2012.
5. Isotopic composition and temperature per London South Bank University's "List of physicochemical data concerning water", density and uncertainty per NIST Standard Reference Database Number 69 (Pristupljeno: 5. 4. 2010).
6. Kenneth Butcher, Linda Crown, Elizabeth J. Gentry (2006), The International System of Units (SI) – Conversion Factors for General Use. Arhivirano 27. 5. 2010. na Wayback Machine, NIST Special Publication 1038.
7. A. Thompson; B. N. Taylor (4. 3. 2020) [Prvo izdanje 2. 7. 2009]. "Table 6. Non-SI units accepted for use with the SI by the CIPM and this Guide". Nist. National Institute of Standards and Technology. Pristupljeno 30. 3. 2020..

Nedovršeni članak Litar koji govori o fizici treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.