Galleg

Ar galleg (français, /fʁɑ̃.sɛ/ (selaou ) pe /fʁɑ̃ˈse/ (selaou )) zo ur yezh romanek gant ur substrat galianek hag ur superstrat frankek. Cheñchet en deus diouzh e du, diwar youl tolpadoù tud ouiziek (evel tud ar Pléiade) pe ensavadurioù (evel an Académie Française). E kerentiad ar yezhoù gallek-ha-romanek emañ ar galleg. Pa veze kaozeet ur bochad yezhoù eus a bep seurt familhoù er Vro-C'hall (hag a vez graet patois « trefoedaj » anezhe gant dismegañs, pe c'hoazh langues régionales « yezhoù rannvro », hag a c'haller dispartiañ etre div familh vras, yezhoù oïl en hanternoz, yezhoù ok er c'hreisteiz, hag a zo ul lodenn ag ar familh okitanek-ha-katalanek pe okitanek-ha-romanek), nend eo ar galleg, hag a oa yezh al Lez, nemet ur meskaj lennegel a lod anezhe, re oïl dreist-holl, hini Enez Frañs da gentañ penn.

• Adalek ar ger gallek e tegouezher amañ.
• Ur pennad all zo diwar-benn gallek (plant).

---

Galleg (Français)
Stadoù ma'z eo bet lakaet ar galleg da yezh ofisiel
Perzhioù
Komzet e :	Bro-C'hall Belgia  Suis Kanada
Rannved :	Europa
Komzet gant :	321 milion yezh vamm: 81 milion
Renkadur :	13
Familh-yezh :	Indez-europek Italeg Romaneg Romaneg ar c'hornôg Galleg-ha-romaneg Galleg-ha-reteg Yezhoù oïl Galleg
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e :	Bro-C'hall, Belgia, Suis, Kanada hag 21 vro arall
Akademiezh :	• Académie française • [[Délégation générale à la langue française et aux langues de France]] • Service de la langue française (Belgia) • Office québécois de la langue française • Conseils supérieurs de la langue française de France, de Belgique et du Québec
Kodoù ar yezh
ISO 639-1	fr
ISO 639-2	fra
ISO 639-3
Kod SIL	FRA
Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh.

Istor

D’al liesañ e vez lavaret eo ar c'hentañ testenn skrivet e kenc'halleg (pe romana lingua pe roman) Serments de Strasbourg (Toueadelloù Strasbourg) e 842. Mod arall e voe en taol kentañ ma oa bet kaoz hag ur c'henc'halleg e 813, da-geñver sinod Teurgn. En destenn lennegel kentañ er yezh-se a zo bet skrivet tro-dro da 880. Hennezh eo Séquence de sainte Eulalie, met gallout a reer lavarout eo bet skrivet an destenn-se e pikardeg kentoc'h evit e galleg e gwirionez. Ret eo lavarout ne servij ket da galz a dra gober un diforc'h etre "langaj" ha "parlant-bro" : n'e c'haller ket spazhiñ an traoù en ur feson krenn ha fur. Er bloaz 1539 e laka lezenn Villers-Cotterêts ar galleg da yezh ar Gwir hag ar velestradurezh.

Evit an istor e c'haller gwelout pemp stad en emdroadur ar yezh, ha cheñchet he deus a-dammigoù hag ur stumm d'unan arall (er skouerioù da-heul hor bo dalc'het skritur ar voullerion. Cheñchet eo bet un tammig a-gaoz bout aesoc'h da lenn). Tuioù arall zo da zispartiñ mareoù disheñval emdroadur ar yezh, ha nend eo ar re-se nemet fesonioù da lavarout e pe amzer ez eus bet skrivet un destenn e-keñver stad ar yezh. Ar feson da renkañ stadoù ar yezh dindan n'eo ket diazezet war ar yezhadur hepken, met war ar skritur ivez :

• kenc'halleg :
  • IX^vet kantved, Toueadelloù Strasbourg (842) :

Pro deo amur et pro christian poblo et nostro commun salvament, d’ist di in avant, in quant deus savir et podir me dunat, si salvarai eo cist meon fradre Karlo et in aiudha et in cadhuna cosa, si cum om per dreit son fradra salvar dist, in o quid il mi altresi fazet, et ab Ludher nul plaid nunquam prindrai, qui meon vol cist meon fradre Karle in damno sit,

• henc'halleg Xvet kantved -XIII^vet kantved) :
  • Xvet kantved Buhez Sant Léger (tro-dro da 980) :

Domine Deu devemps lauder / Et a sos sancz honor porter. / In su’amor cantomps dels sanz / Quœ por lui augrent granz aanz,

• • XII^vet kantved, Sonenn Roland (tro-dro de 1170) :

Seignurs baruns, a Carlemagnes irez ; / Il est al siege a Cordres la citet. / Branches d’olives en voz mains porterez, / Ço senefiet pais e humilitet,

• • XIIvet kantved, Alexandre de Bernay, Roman d'Alexandre (tro-dro da 1185) :

Li mengiers est tous pres, que li quieu l’ont hasté, /Puis sont li siege fait et li tapit geté. / Li chevalier s’assieent qant il orent lavé / Et on lor a le vin en hanas aporté,

• • XII–XIIIvet kantved, Jehan Bodel, Brunain la vache au prestre (fabliau ; etre 1165 ha 1210) :

Nus hom mouteploier ne puet / Sanz grant eür, c’est or del mains. / Par grant eür ot li vilains / Deus vaches, et li prestres nule. / Tels cuide avancier qui recule,

• krennc'halleg (XIV^vet kantved-XVvet/XVI^vet kantved) :
  • XIVvet kantved, les Enseignemenz (levr sekredoù kegin, etre 1304 ha 1314) :

Por blanc mengier — Se vos volez fere blanc mengier, prenez les eles e les piez de gelines e metez cuire en eve, e prenez un poi de ris e le destrempez de cele eve, puis le fetes cuire a petit feu, e puis charpez la char bien menu eschevelee e la metez cuire ovec un poi de chucre,

• • XVvet kantved, François Villon, ar Lais ou le Petit Testament (e-tro 1456) :

Le regart de celle m’a prins / Qui m’a esté felonne et dure ; / Sans ce qu’en riens j’aye mesprins, / Veult et ordonne que j’endure / La mort, et que plus je ne dure,

• galleg raknevez (XVI–XVIIvet/XVIII^vet kantved) ;
  • XVIvet kantved Louïze Labé, Sonnets (etre 1545 ha 1555) :

Je vis, je meurs : je me brule et me noye. / J’ay chaut estreme en endurant froidure : / La vie m’est et trop molle et trop dure. / J’ay grans ennuis entremeslez de joye,

• • XVII^vet kantved, Charles Perrault, Peau d’Âne (1694) :

Il était une fois un Roi, / Le plus grand qui fût sur la Terre, / Aimable en Paix, terrible en Guerre, / Seul enfin comparable à soi : / Ses voisins le craignaient, ses États étaient calmes.

• galleg a-vremañ (adal an XVIIIvet kantved).

Lennegezh

E-mesk ar c'hentañ oberennoù pouezus :

• La Chanson de Roland (Roland, Charlemagne, Olivier, Ganelon)
• Le roman de Renart (Goupil, Ysengrin)
• Romantoù Chrétien de Troyes
• Gargantua get François Rabelais
• Défense et illustration de la langue française

Galleg a-vremañ

Hiziv eo ar galleg ar yezh ofisiel nemeti en e-leizh a vroioù, ha graet e vez gantañ e meur a hini arall. Lod ag ar broadoù hag a implij ar yezh-se zo en Aozadur Etrebroadel ar c'hallegeriezh (Organisation internationale de la Francophonie). A-vepred emañ bet skrivet ar galleg get al lizherenneg latin. A-c'houde ar XVIvet kanted e vez implijet arouezennoù bihan hag a vo reolennoù dindane adal an XVIIIvet kantved.

Ar galleg eo yezh ofisiel emglev ar Metr, hag a laka unanennoù diazez er sistem etrebroadel|enanennoù muzuliañ ar fizik. Hennezh zo unan a ugent yezh ofisiel Unaniezh Europa.

Implij ar galleg er bed

Ar gallegañ er bed

██ Yezh vamm

██ Yezh ar velestradurezh

██ Yezh sevenadur

██ Minorelezhioù galleger

Ar galleg eo yezh ofisiel ar broioù-mañ : Bro Kaozeerion (yezh-vamm) Poblañs Stank. pob. Gorread (Dre vras) (Studi Gourhelen 2003) (/km²) (km²) Bro-C'hall (douar-bras) 60 000 000 60 180 600 105 547 030 Republik demokratel Kongo 55 225 478 24 2 345 410 Kanada 6 700 000 32 207 000 3 9 976 140 (Kebek) 5 700 000 Madagaskar 16979 900 - 587 040 Aod an Olifant 16 962 500 - 322 460 Kameroun 15 746 200 - 422 277 Burkina Faso 13 228 500 - 274 200 Mali 11 626 300 - 1 240 000 Senegal 10 580 400 - 196 190 Belgia 4 000 000 10 290 000 - 30 510 Rwanda 7 810 100 - 26 338 Haiti 7 527 800 - 27 750 Suis 1 484 411 7 318 638 - 41 290 Burundi 6 096 156 - 27 830 Togo 5 429 300 - 56 785 Republik Kreizafrikan 3 683 600 - 622 984 Kongo 2 954 300 - 342 000 Gabon 1 321 500 - 267 667 Komorez 632 948 - 2 170 Djibouti 457 130 - 23 000 Luksembourg 454 157 - 2 586 Gwadeloup 442 200 - 1 780 Martinik 390 200 - 1 100 Vanuatu 200 000 - 12 200 Sechelez 80 469 - 455

Ar galleg eo an eil yezh, er broioù-mañ : Bro Poblañs Stank. pob. Gorread (Studi Gourhelen 2003) (/km²) (km²) Aljeria 32 810 500 - 2 381 440 Tunizia 9 924 800 - 163 610 Maouritania 1 210 500 - 2 040 Maroko 31 689 600 - 446 550

Ouzhpenn evit kement-se ez eus paot-mat a c'hallegerion c'hoazh en Egipt, en India (Pondichery), en Italia (Traoñienn Aosta), e Laos, e Maouritania, er Rouantelezh-Unanet (Inizi Angl-ha-Normand), Stadoù-Unanet Amerika dreist-holl e (Louisiana ha Bro-Saoz Nevez) hag e Viêt Nam.

Ar C'hallegeriezh a zo un aozadur etrebroadel a vroioù hag a c'houarnamantoù e men e vez kaozeet galleg.

E-keñver an istor emañ bet ar galleg yezh ar pennoù-bras hag ar genwerzhourien e Bro-Saoz e-pad tro-dro 300 vloaz, adal gounit an Normanted betek 1362, m'en deus ar saozneg kemeret lec'h ar galleg evit mat.

Broioù ma emañ ar galleg ar yezh ofisiel nemeti

Bro-C'hall Benin Burkina Faso Republik demokratel Kongo Kongo

Aod an Olifant Gabon Ginea Mali Monako

Niger Kebek Senegal Togo

Broioù ma emañ ar galleg unan ag ar yezhoù ofisiel

Belgia (Wallonia, Brusel) Burundi Kameroun Kanada (Kebek, Brunswick Nevez)

Republik Kreizafrikan Komorez Djibouti Haiti

Louisiana[n 1] Luksembourg Madagaskar Rwanda

Sechelez Suis (Suis roman) Tchad Vanuatu

1. Er Stadoù-Unanet n'eus ket a yezh ofisiel met ar galleg zo anavezet a-renk get ar saozneg du-se a-c'houde 1968, ma voe savet ar COFIDIL.

Broioù ma vez implijet ar galleg alies

Aljeria Andorra Maroko Tunizia Liban Gerioù Ul levr gallek a zo ul levr skrivet e galleg. Gallekaat a zo lakaat gallekoc'h, pe lakaat e galleg. Gallegañ, da lavarout eo komz galleg, a ra ar c'hallegerien. Yezh ar sinoù Ar re vouzar a ra gant Yezh ar Sinoù Gallek. Liammoù diavaez Trésor de la Langue Française informatisé Cette horrible langue française... — Le Monde, 2 Kzu 2010