Скульптура
сәнғәттең бер төрө / From Wikipedia, the free encyclopedia
Скульпту́ра (лат. sculptura, от sculpo — киҫеп алам, сүкеп алам) — йәбештереп, сүкеп, киҫеп йәки ҡойоп, күләмле һүрәттәр (статуя, бюст, барельеф һ.б.) тыуҙыра торған сәнғәт төрө һәм шул сәнғәттең әҫәре[1]; һынлы сәнғәт төрө, әүәләп, ҡойоп, юнып, сүкеп һын эшләү сәнғәте[2] ; соҡоп, уйып, ҡойоп төрлө һындар яһай торған сәнғәт төрө, шул сәнғәттең әҫәрҙәре[3]; балауыҙ, таш, балсыҡ, мәрмәр һ.б. материалдар ҡулланып, йәбештереп, сүкеп, киҫеп йәки ҡойоп, күләмле һүрәттәр тыуҙыра торған сәнғәт төрө[4]; һынлы сәнғәт төрө, әҫәрҙәре өс үлсәмле формала һәм ҡаты материалдарҙан семәрләү, артыҡ таш йәки башҡа блокты башланғыс массанан сығарыу (формалаштырыу ысулы) ярҙамында эшләнә. Йомшаҡ материалдарҙан моделләштереү (греч. παυττⓢ — моделләштереү) ҡапма-ҡаршы формалашыу ысулына нигеҙләнгән, сөнки был сәнғәт төрө оҫтаһы каркасҡа пластик материал өҫтәй. Сәнғәтте уҡытыу теорияһында һәм методикаһында был ысулдар, ҡағиҙә булараҡ, скульптура сәнғәтенә һәм пластик сәнғәтенә бүленә.
Айырым рәссамдар ижадында улар айырым урын алып тора, әммә башҡалары уларҙы берләштерә: мәҫәлән, балсыҡ, гипс йәки балауыҙ моделен һынландыралар, ә һуңынан уны ҡаты материалға күсерәләр йәки бронза йәки фарфорға һалалар (тимәк, терминдар: бронза пластик, ваҡ фарфор пластика, һығылмалылыҡ)[5]. Шуға күрә скульптура — балсыҡтан, балауыҙҙан, таштан, металлдан, ағастан, һөйәктән һәм башҡа материалдарҙан яһалған сәнғәт.
Үҙен скульптура сәнғәтенә бағышлаған рәссамды скульптор йәки һынсы тип атайҙар. Уның төп бурысы — кеше фигураһын реаль йә идеаллаштырылған формала еткереү, скульптурала хайуандарҙың һүрәттәре икенсел роль уйнай (хайуандар скульпторҙарының эшен иҫәпкә алмағанда), йәғни ярҙамсы ҡиммәткә эйә. Скульптура сәнғәте тедиаллек, физик, ауырлыҡ һәм матди форма сифаттары принцибына нигеҙләнгән. Шуға күрә скульптор арауыҡты ситләтеп кенә, «һөйләүсе» атрибуттар аша йәки айырым компоциаль ситуацияларҙа (күп фигуралы арауыҡ композицияһы) һүрәтләй ала. Бындай скульптура сәнғәтен рельеф тип айырым әйтәләр.
Скульптура һүҙе сәнғәт төрөнән башҡа, шул сәнғәттең айырым бер әҫәрен аңлата.[6]