Uganda
From Wikipedia, the free encyclopedia
Uganda (Yuganda ni awọn ede Ugandan), ti ijọba olominira ti Uganda (Swahili: Jamhuri ya Uganda[11]), jẹ orilẹ-ede ti ko ni ilẹ ni Ila-oorun Afirika. Orilẹ-ede naa ni bode si ila-oorun nipasẹ Kenya, si ariwa nipasẹ South Sudan, si iwọ-oorun nipasẹ Democratic Republic of Congo, si guusu-iwọ-oorun nipasẹ Rwanda, ati si guusu nipasẹ Tanzania. Apa gusu ti orilẹ-ede pẹlu ipin idaran ti adagun Victoria, ti o pin pẹlu Kenya ati Tanzania. Uganda wa ni agbegbe Awọn Adagun Nla Afirika. Uganda tun wa laarin agbada Nile ati pe o ni oriṣiriṣi ṣugbọn gbogbo oju-ọjọ equatorial ti a yipada. O ni olugbe ti o to miliọnu 46, eyiti 8.5 milionu ngbe ni olu-ilu ati ilu nla ti Kampala.
Olómìnira ilẹ̀ Ùgándà Republic of Uganda Jamhuri ya Uganda | |
---|---|
Motto: "For God and My Country" | |
Orin ìyìn: Oh Uganda, Land of Beauty | |
Olùìlú àti ìlú tótóbijùlọ | Kampala |
Àwọn èdè ìṣẹ́ọba | English,[1] Swahili[2] |
Vernacular languages | Luganda, Luo, Runyankore, Ateso, Lusoga |
Orúkọ aráàlú | Ugandan |
Ìjọba | Democratic Republic |
• President | Yoweri Museveni |
• Vice President | Jessica Alupo |
• Prime Minister | Robinah Nabbanja |
Independence from the United Kingdom | |
• Republic | October 9, 1962 |
Ìtóbi | |
• Total | 236,040 km2 (91,140 sq mi) (81st) |
• Omi (%) | 15.39 |
Alábùgbé | |
• 2009 estimate | 32,710,000[3] (35th) |
• 2014 census | 34,634,650 |
• Ìdìmọ́ra | 143.7/km2 (372.2/sq mi) (82nd1) |
GDP (PPP) | 2008 estimate |
• Total | $36.745 billion[4] |
• Per capita | $1,146[4] |
GDP (nominal) | 2008 estimate |
• Total | $14.565 billion[4] |
• Per capita | $454[4] |
Gini (1998) | 43 medium |
HDI (2008) | ▲ 0.514 Error: Invalid HDI value · 157th |
Owóníná | Ugandan shilling (UGX) |
Ibi àkókò | UTC+3 (EAT) |
• Ìgbà oru (DST) | UTC+3 (not observed) |
Ojúọ̀nà ọkọ́ | left |
Àmì tẹlifóònù | +2562 |
ISO 3166 code | UG |
Internet TLD | .ug |
Uganda ni orukọ lẹhin ijọba Buganda, eyiti o ni ipin nla ti guusu ti orilẹ-ede naa, pẹlu Kampala olu-ilu ati ti ede Luganda rẹ ti sọ jakejado orilẹ-ede naa.
Bibẹrẹ ni ọdun 1894, agbegbe naa ni ijọba bi aabo nipasẹ United Kingdom, eyiti o ṣeto ofin iṣakoso ni gbogbo agbegbe naa. Uganda gba ominira lati UK ni 9 Oṣu Kẹwa Ọdun 1962. Akoko lati igba naa ni a ti samisi nipasẹ awọn rogbodiyan iwa-ipa, pẹlu ijọba ijọba oloogun ti ọdun mẹjọ ti Idi Amin mu.
Ede osise jẹ Gẹẹsi, botilẹjẹpe ofin ti sọ pe “eyikeyi ede miiran le ṣee lo bi alabọde itọnisọna ni awọn ile-iwe tabi awọn ile-ẹkọ eto-ẹkọ miiran tabi fun isofin, iṣakoso tabi awọn idi idajọ bi o ti le paṣẹ nipasẹ ofin.”[2][1] ] Luganda, ede ti o da ni agbegbe aarin, jẹ eyiti a sọ ni gbogbo agbegbe Central ati South Eastern ti orilẹ-ede naa, ati pe ọpọlọpọ awọn ede miiran tun sọ, pẹlu Ateso, Lango, Acholi, Runyoro, Runyankole, Rukiga, Luo, [4] Rutooro, Samia, Jopadhola, ati Lusoga. Ni ọdun 2005 Swahili, ti o jẹ ajeji ati pe a wo bi ẹni ti kii ṣe didoju, ni a dabaa gẹgẹbi ede ijọba keji ti Uganda. Ṣugbọn eyi ko tii fọwọsi nipasẹ ile asofin.[12] Sibẹsibẹ, ni kutukutu 2022 Uganda ti pinnu lati jẹ ki Swahili jẹ koko-ọrọ ti o jẹ dandan ninu iwe-ẹkọ ile-iwe.[13]
Alakoso Uganda lọwọlọwọ ni Yoweri Kaguta Museveni, ẹniti o gba agbara ni Oṣu Kini ọdun 1986 lẹhin ogun ija ọlọdun mẹfa ti pẹ. Ni atẹle awọn atunṣe t’olofin ti o yọ awọn opin akoko kuro fun aarẹ, o ni anfani lati duro ati pe o di aarẹ Uganda ni ọdun 2011, 2016 ati ni awọn idibo gbogbogbo 2021.[14]