קראי

א קראי איז איינער וואס גלייבט אז מען דארף די תורה אויסטייטשן לויטן פשוט'ן פשט - די פשט וואס, לויט זיי, וואלטן פארשטאנען די אידן וואס האבן געלעבט ווען די תורה איז געגעבן געווארן. זייערע פשטים זענען אפט נישט די זעלבע פשטים וואס די חז"ל האבן געלערנט אין די פסוקים, און וואס לויט חז"ל איז געווען די פארשטענדעניש פון די אידן אין יענע צייט. זיי נעמען אויך נישט אן די "מצות דרבנן" וואס ווערן דערמאנט אין חז"ל אבער נישט אין די תנ"ך. כאטש זיי האבן אויך אייגענע מנהגים און סייגים, האלטן זיי אבער אז די מנהגים זענען נישט א חלק פון די תורה, און יעדער מעג האלטן וואסערע מנהגים מען וויל.

א קראי'שע שול אין ארץ ישראל

גרינדונג

ס'איז אנגענומען אז ענן בן דוד האט געגרינדעט די קראים. דער הויפט קעגנער אין יענע צייטן איז געווען רב סעדיה גאון.

קראי'שע אויפירונגען וואס זענען אנדערש ווי חז"ל

תפילין און מזוזות

קראים האלטן אז די פסוקים פון "וקשרתם לאות על ידיך", "וכתבתם על מזוזות ביתך", וכדו' זענען פיגוריש גערעדט, אזוי ווי די פסוק "כתבם על לוח לבך" וואס מיינט נישט אז מען זאל טאקע שרייבן אויפן הארץ, נאר עס איז אן אויסדריק וואס מיינט: געדענק עס אייביג - אזוי ווי עס וואלט געווען אויף דיין הארץ, אנגעקנופט אויף דיין האנט, ציווישן דיינע אויגן, אוין אויף די מזוזת פון דיין טיר.

אין ארץ ישראל זענען דא קראים וואס לייגן מזוזות אויפן טיר, נישט אויסצוזעהן אומפרום אין א פלאץ ווי אלע פרומע האבן מזוזות.

אין זייערע מזוזות לייגן זיי אריין געשריבן די עשרת הדברות.

ספירת העומר

אין די תורה שטייט: "וּסְפַרְתֶּם לָכֶם מִמָּחֳרַת הַשַּׁבָּת מִיּוֹם הֲבִיאֲכֶם אֶת-עֹמֶר הַתְּנוּפָה שֶׁבַע שַׁבָּתוֹת, תְּמִימֹת תִּהְיֶינָה עַד מִמָּחֳרַת הַשַּׁבָּת הַשְּׁבִיעִת תִּסְפְּרוּ חֲמִשִּׁים יוֹם" וואס טייטש: "און ענק זאלן ציילן צומארגענס פון די שבת פון די טאג וואס ענק ברענגען די עמר התנופה, זיבן שבתות גאנצע זאלן זיי זיין ביז דעם מארגן נאך דעם זיבעטען שבת, זאלן ענק ציילן פיפציג טעג".

לויט חז"ל מיינט "צומארגנס פון דעם שבת" "צומארגענס פון די ערשטע טאג פסח" און דאמאלט פאנגט מען אן צו ציילן. די קראים האלטן אז מען פאנגט אן צו ציילן צומארגענס פון דעם שבת וואס איז נאך דעם טאג וואס מען ברענגט די עומר. זיי ברענגען א ראיה אז "השבת" מיינט נישט פסח, ווייל עס שטייט אויך "השבת השביעת" וואס מיינט זיכער נישט פסח. לויט די קראים האט די תורה געוואלט מען זאל ציילן "זיבן גאנצע וואכן" דאס מיינט מען זאל נישט אנהויבן אינמיטן א וואך.

שבת

זיי פלעהגן נישט לאזן ברענען א פייער אום שבת, טייטשנדיג לא תבערו אש אז ס'זאל בכלל נישט זיין קיין פייער אום שבת אפילו וואס מען האט אנגעצינדן פון ערב שבת. פון דא קומט די מנהג פון פרומע יודן צו עסן שבת ווארעמס, (ביי אשכנזישע יודן איז דאס טשאלנט) כדי להוציא מלבן של צדוקים.

זיי פלעהגן אויך שטארק מחמיר זיין ביי ספק פקוח נפש, וואס זיי האבן געהאלטן איז נישט דוחה שבת, וויבאלד זיי האבן נישט אנגענומען די ענינים פון עירובין האבן זיי נישט געהאלטן פון ארויסגיין פון שטוב אדער ארויסטראגן זאכן אום שבת. אבער די זאכן זענען שוין היינט גרינגער ביי זיי.

האבן סעקס איז ביי זיי נאך היינט אסור, אזוי אויך אמירה לעכו"ם טאר מען נישט אפילו ברמיזה.

טייל פון זיי האלטן אז זיך באנוצן מיט לעקטער איז בכלל נישט קיין איסור, וויבאלד עס איז נישט קיין פייער. זעהט אויס זיי נעהמען נישט אהן אז גרמא איז אסור.

פרויען

זיי האבן אנגענומען פיל א ליבעראלערע צוגאנג לגבי פרויען ווי די פרושים, אזש אין רוב זאכן זענען פרויען אייניג צו די מענער.

• זיי זאגן נישט די ברכה "שעשני כרצונו" און די מענער זאגן נישט "שלא עשני אשה", נאר יעדער זאגט "הבוראי בצלם אנוש".
• פרויען זענען נישט פטור פון מצות עשה שהזמן גרמא.
• פרויען זענען פונקט אזוי כשר פאר עדות ווי מענער.
• מענער מעהגן הערן ווי פרויען זינגען.
• די רעכטן ביי א גט איז ביי ביידע די זעלבע.
• אין פאל פון אן עגונה, קען דער בית דין געבן א גט אנשטאט דעם מאן. אזוי אויך מעג מען גט'ן בעל כרחה.
• אין די קראישע שוהלן איז דא א מחיצה צוליב צניעות, וויבאלד ביים בוקן זיך קענען זיי זיך אויפדעקן.

זייער לוח

זיי האבן אן אייגענעם קאלענדער וועלכע איז באזירט סיי אויף די לבנה און אויך אויף די זון.

שבועות איז ביי זיי אלעמאל אין א זונטאג.

ראיות וואס קראים ברענגען

די קראים ברענגען פארשידענע ראיות אז זיי זענען גערעכט און אז די תורה שבעל פה איז נישט מסיני.

פסוק אין יהושע

אין יהושע (ח, ל"ד-ל"ה) שטייט: "וְאַחֲרֵי-כֵן, קָרָא אֶת-כָּל-דִּבְרֵי הַתּוֹרָה, הַבְּרָכָה, וְהַקְּלָלָה--כְּכָל-הַכָּתוּב, בְּסֵפֶר הַתּוֹרָה. לא-הָיָה דָבָר, מִכֹּל אֲשֶׁר-צִוָּה משֶׁה אֲשֶׁר לא-קָרָא יְהוֹשֻׁעַ, נֶגֶד כָּל-קְהַל יִשְׂרָאֵל וְהַנָּשִׁים וְהַטַּף, וְהַגֵּר, הַהֹלֵךְ בְּקִרְבָּם." וואס טייטש: "און דערנאך האט ער געליינט די גאנצע תורה, די ברכה און די קללה, אלעס ווי עס שטייט אין די ספר תורה. עס איז נישט געווען א זאך פון אלעס וואס משה האט באפוילן וואס יהושע האט נישט געליינט". דאס ווייזט אז משה רבינו האט נישט באפוילן נאך זאכן וואס עס שטייען נישט אין די תורה.

שיטה פון חז"ל

לויט ווי דער רמב"ם זאגן אין הקדמה פון זיין פירוש המשניות אז יודען האבן פון אנפאנג אהן מקיים געווען די מצוות ווי די פרומע זענען עס היינט מקיים, דאס הייסט מען האט געלייגט תפילין ווי עס עס מקובל ביי די פרומע אידן, עס זאל זיין פיר פרשיות, און דער בית זאל זיין געמאכט פון הויט פון א בהמה און שווארץ ווי די הלכה למשה מסיני איז, אבער זיי האבן נישט געהאט דערין א רמז אין דער תורה, זיי האבן געלייגט אזוי תפילין ווייל זיי האבן געזעהן ווי משה רבינו און יהושע בון נון לייגט אזוי תפילין, און אזוי אויך א אתרוג האבן זיי גענומען די סארט פרי ווייל זיי האבן אזוי געזען ביי די פריערדיגע, נישט ווייל זיי האבן דאס געוואוסט פון דער תורה, ביז די חכמים האבן דאס ארויסגעלערנט פון פסוקים, זיי האבן געטראפען א רמז אז טוטפות הייסט פיהר, און אתרוג מיז דווקא זיין א פרי הדר באילנו משנה לשנה, אבער די קראים האבן דאס נישט אנגענומען, און האבן זייט דאן אויפגעהערט צו לייגן תפילין און נעמען א אתרוג ווי עס איז געווען מקובל, נאר האבן זיך געמאכט אייגענע פשטים.

דרייצן מדות

זייער שיטה און לימוד איז אין קעגנזאץ צו די גלויבן פון די תנאים (פרושים) און פון די מסורה, און פון רוב פרומע אידן היינטיגע צייטן וואס גלייבן אז די תורה קען אויסגעטייטש ווערן לויט דרייצן "מידות" וואס פארענדערן די מיינונג פון א פסוק.

זייערע חכמים

• אבו יוסף יעקב אל-קרקסאני
• אבן סאקויה
• אברהם בן שמואל פירקוביץ
• אהרן בן אליהו ניקומידיאו
• אהרן בן יוסף הזקן פון קושטא
• אליהו בן אברהם
• אליהו בן כלב אפנדופולו
• אליהו בן משה בשייצי
• בן זוטא
• בנימין הגהאונדי
• דוד בן אברהם אלפאסי
• דוד בן בועז
• דניאל אלקומסי, ער איז שפעהטער געווארן א קעגנער פון ענן'ס שיטות
• חסון בן משיח
• טוביה בן משה
• יאשיהו בן שאול דער אייניקל פון ענן
• יהודה הדסי
• יוסף הרואה
• יוסף שלמה בן משה
• יפת בן עלי הלוי
• יעקב הקרקסאני
• יצחק בן אברהם
• ישועה בן יהודה
• לוי בן יפת הלוי
• סהל בן מצליח
• סידי אבן אל תראס, ווען ער איז געשטארבן האט זיין ווייב איבערגענומען די הנהגה
• ענן בן דוד ווערט פאררעכנט ווי דער גרינדער
• שאול דער זוהן פון ענן
• שלמה בן אהרן פון פאסוואל
• שלמה בן ירוחם, ווערט באצייכנט אלס "קנאי פון ירושלים"
• שמחה בן שלמה בבויץ
• שמחה יצחק בן משה פון לוצק

זייערע ספרים

• אגרון
• אדרת אליהו
• אפריון עשה לו
• אשכל הכפר
• המובחר
• הרואה
• חזוק אמונה
• חלוק הרבנים והקראים
• כתאב אלאציל
• כתאב אלפיציה
• מטה אלהים
• ספר המצוות לענן, דאס איז זייער עלצטע ספר
• ספר מצוות פון דניאל אלקומסי

וועב לינקען

• די אפיציעלע קראישע וועבזייטל http://www.karaite.org.il/ (ארכיווירט 09.08.2011 ביי דער Wayback Machine)
• קראים אין אמעריקע http://www.karaites.org/
• קראים ביי דעת http://www.daat.ac.il/encyclopedia/value.asp?id1=2319
• http://tora.us.fm/tnk1/sofrim/zuckm/qraim.html
• אן ארטיקל אין פארווערטס איבער א קראישע סעקטע אין ליטע און זייער שפראך http://yiddish2.forward.com/node/4902 (ארכיווירט 17.12.2014 ביי דער Wayback Machine)