გაზეთი „ცნობის ფურცელიშ“ 1899 წანაშ 30 ეკენიაშ ნომერს გჷმობჟინაფილ ნაჭარას მუშობჷრათ რე ენწყჷმილი ჩხოროწყუშ ეტიმოლოგია: „თექ, სოდე ნიკო დადიანი ოხორანს, ართ აბანს გოხოლუას გჷშურს ჩხორო წყურგილი, „ჩხორო“ მარგალურო ჩხოროს ჯოხო, „წყუ“-წყურგილს.“ ოეგებიეთ, თაჸურეშე გიადუ თე აბანს ჩხოროწყუქ.
ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტის მახორუ უჯვეშაშ ადამიერქ მუკილჷ არძა სტადია, ნამუთ მოსოფელიშ ისტორიას რე ჩინებული. შორული კჷნოხონიშ ოხორუ ძირაფილი რე „ყალიჩონაშ“ დო ლეწურწუმეშ ჸურეეფს. ძირაფილი რე პიჯწჷმოლასჷრელი ქუალეფი, თაიას დო მაჟირა ჭოღას ძირაფილი რე ქუაშ მოღეეფი, არგუნი დო ბურჭული. შინელი მოღეეფი პალეოლითიშ დო ენეოლითიშ ბორჯიშ რე. ოფუტე ოჩხომურს, წყარმალუ ოჩხომურიშ მარძგვანი პიჯის იძირჷ გვიან-ბრონზეშ დო ორდოიან-რკინაშ ბორჯიშ ნაღოლემ განძიქ 140-შახ ნიბთით. განძი რე ჯვ. წ.ე-თ I ვითოშწანურაშ დაჭყაფუშ, ნამუთ გჷმირკვიუ სიმონ ჯანაშიაშ ჯოხონობაშ სახენწჷფო მუზეუმიშ არქეოლოგიური ექსპედიციაქ.
ოფუტე ჭოღას 1972 წანას პროფესორ დავით ხახუტაიშვილიშ დუდობათ დედასურჷ ქურა-სახელოსნოს ნოსქჷლედეფიშ, რკინაშ ანჯარეფიშ, ოკიდალი მოღეეფიშ, რკინაშ მადანიშ დო შხვადოშხვა მოღეეფიშ ჸოფაქ, ნამუეფით ქრონოლოგიურო ჯვ.წ.ეკ. VIII-IV ოშწანურეფით ითარიღებუ.
ანტიკური ბორჯიშ კოლხაშ მატერიალური - კულტურული ისტორიაშ დაგურაფალო ართ-ართი დუდი ფაქტორი რე საფულეეფიშ ინვენტარი. ლეახალეშ განობას საფულეს ძირაფილი რე ბრინჯაოშ ომანჯურეფი, ორქოშ დო ვარჩხილიშ კჷსერიშ გიობუნაფალეფი დო მარწკინდეფი. არქეოლოგიური გონთხორუეფით გითოგორილი რე ორდოანტიკური ბორჯიშ ნოხორეფი, ძირაფილი რე გალეშეიანი მოღეეფი ხოლო, ნაჯაგაშ (გარახაშ) ჯიხაშ თუდო, წყარმალუ ოჩხომურიშ მარძგვანი წყარპიჯის. გჷშაკერძაფილო გვალონა აბანეფიშ მახორუეფშა გალენი ვანჭარეფი მიშეს ჭიჭე, უერქემო ნიშეფით, წყარმალუეფიშ, ხობწყარიშ დო ოჩხომურიშ გინულათ.
არქანჯელო ლამბერტი „სამარგალოშ ეჭარუას“ ჭარჷნს: „ტეხჷრს მოჸუნს ხოფი, (ხობწყარი), ნამუთ ღმალიერი რე ჩხომეფით დო ოულარი რე ნიშეფით.“ მუხურიშ დო თაიაშ ტერიტორიას, გინოჩამათ, გინიშ „პომპიაშ შარა“, ნამუთ მერსხუაფილი რე პომპეუსიშ ლჷმაწკმა ჯვ. წ. ე. 65 წანას. შილებე, პომპეუსი ტეხჷრიშ დო ხობწყარიშ გოხოლუას დოხორინელი ტერიტორიეფიშ გინულათ ქიმიშჷკონ, მაჟირა ვერსიათ, პომპეუსი რტინელი მაფას შინელ შარათ მეთხოზუდჷკონ. თენათ იდასურებუ, ნამდა ჯვ.წ.ე-შო პომპიაში შარა რდჷ თაქიანი მახორობაშ მიოულარი მუნეფიშ გოხოლუაშ დოხორინელი პუნქტეფშა.
ჩხოროწყუქ მახორობაშ მოძინაშ უკული ადმინისტრაციული გჷნართათ გინირთჷ დო ოხვამექ ხოლო ქიგიდგჷ. 1909 წანაშ 8 ეკენიას (ჯვეში სტილით) ოხვამეს, პაპეფიშ დო დიაკონეფიშ გალობათ დო დადიანეფიშ ჯანერეფშე ვითოჟირი გოჸოთამათ თექიანობაქ დინათ „ჩხოროწყუთ“ დო ქჷდირსხუ ირწანურ კანთარუაქ „იარმორკობაქ“, სოდეთ ბრელი კათა იშაყარუდჷ. თე ტერიტორია 1917 წანაშა ქუთეშიშ გუბერნიაშ ზუგდიდიშ მაზრაშა მიშეშჷ. 1929 წანაშე ჩხოროწყუ ზოხო ადმინისტრაციული-ტერიტორიული გჷნართა რე.
მუნიციპალიტეტის რე ართი დაბა დო 12 ოფუტე. საქორთუოშ ნანანოღა ქართიშა მეძჷ 317 კილომეტრი, 37 კილომეტრი მეძჷ სანაკიშ აეროპორტშა, 80 კილომეტრი ფუთიშ ონიშოლშა, 37 კილომეტრი ზუგდიდიშ რკინაშარაშ ვაგზალშა.
22 309 კოჩი (2014)
