Ene soce di scrijheus e walon, c' est ene soce ki s' mwaisse såme, c' est di rabindler des scrijheus e walon, di ramidrer, pu d' eplaidî leus scrijhaedjes.
Sovint, les soces di scrijheus vont-st eplaidî ene gazete e walon. C' est eto zels ki metront do walon dins les coirnêyes e walon des gazetes grand publik.
Sacwantès soces, come li Rweyål Club Walon d' Måmdey, eplaidnut èn anuwaire (live ki rexhe on côp l' an).
Li prumire soce di scrijheus e walon fourit li SLLW. Mins, après côp, elle a divnou aprume ene soce di studiaedje do walon.
So Lidje, gn ourit bråmint d' soces di scrijheus a pårti del fén do 19inme sieke. I nos fåt cial citer les nos da Toussaint Brahy, askepieu do Cåvô lidjwès eyet Jean Bury, k' a metou La Walonne so pås so fotches.
So Tchålerwè, li prumire saye di fé ene soce di scrijheus, ça a stî e 1898. Ele si loma : Les Wallons d’ Chârlèrwèt. Elle aveut stî askepieye pa Jules Vandereuse et gn aveut ladvins eto Oscar Lefèvre, Joseph Modave, Félicien Molle et Jean Wyns. Mins ça n' a waire duré. Ene deujhinme saye, l' Association des auteurs dramatiques et chansonniers wallons du Pays noir (1908) a rade sitî so s' cou, leye avou. Mins, come c' est å troejhinme côp k' on voet les mwaisses, e 1908, l' ALWAC serè metowe so pås so fotches. Ele vike co enute.
Li prumire soce di scrijheus e walon do Payis d' Nameur, ci serè les Relîs Namurwès, askepyîs e 1929.
Li prumire soce di scrijheus do Roman Payis fourit li Corporåcion des Romans scrijheus, k' a skepyî a Åve e 1969.
El Basse Årdene, li prumire soce di scrijheus, li Groupement des Auteurs Dialectaux Luxembourgeois, G.A.D.L. a stî amonté diviè 1978, et lontins moenné pa Willy Leroy.
Seyances di lijhaedje
Tipicmint, les mimbes d' ene soce di scrijheus si rapoûlèt on côp par moes. Il apoirtèt leus scrijhaedjes, et ndè passer ene foye a tos les cis ki sont la. On lét li scrijhaedje, et fé des rmåkes, soeye-t i so l' ortografeye (li cene relîte del soce), soeye-t i sol motlî, soeye-t i sol croejhete.
Les tecses insi ramidrés, on dit k' il ont "passé al passete". I seront dandjreus eplaidîs ene sadju, les meyeus dins l' gazete del soce, les ôtes dins sacwantès coirnêyes e walon des grandès u des ptitès gazetes.
Lingaedje des soces di scrijheus e walon
Droldimint assez, nouv côps so dijh, li splitchaedje des tecses et les ramidraedjes si fwaiynut e francès. Li rapoirt anuwel si lét eto e francès. Sovint, les mimbes djåznut inte di zels e francès. C' est ene des råjhons ki les soces di scrijheus n' ont nén trop adiercî leu côp, rapoirt å linwe-ehåyaejde do walon.
Sacwants scrijheus e walon ont critiké cisse laide manire la. Gn a cwand minme yeu ene soce k' a todi ovré e walon, c' est les Walons Scrijheus d' après l' Ban-Bwès.
Ôtès dujhances
Sacwantès soces ont come èn egzamin d' intrêye. Li ci (li cene) ki va divni mimbe doet fé on siermint. Ci-la, lu, est todi e walon.
Vocial, metans, li siermint del Corporåcion des Romans Scrijheus.
- Pol Walonreye k' a dandjî d' tos ses efants, et po disfinde li lingaedje di nos tayons, avou m' cour, avou m' tiesse, avou mes mwins, dji promete di fé m' possibe po esse on bon Roman Scrijheu.
Cwand l' novea mimbe a stî rcû, il a l' droet di mete, dirî s' siné, li sike del soce : R.N. (Relî Namurwès), S. (Såverdea), evnd..
E Rweyål Club Walon d' Måmdey, tos les mimbes prindnut on no metou, "fré" po les omes, "matante" et "cuzene" po les femes.
- L' ALWAC
- Li Cåvô lidjwès
- Li Cåvô hutwès
- Li Corporåcion des Romans Scrijheus
- Les Dicipes da Jules Claskin
- Li GADL
- Les scrijheus di "Nosse lingaedje"
- Les Oteurs walons
- Les Relîs Namurwès
- Li Rweyål Club Walon d' Måmdey
- Les Såverdeas d' après Djodogne
- Les Scrijheus do Cinte
- Les Scrijheus walons do Lussimbork
- Li Vî Tchinne
- La Walonne
- Les Walons Scrijheus d' après l' Ban-Bwès
Les sacwants chifes ki shuvèt mostrèt ene miete li vicansté des soces di scrijheus e walon. E 1954, les "Dicipes da Jules Claskin" estént leus 54. Mins li soce s' a distroplé dins les anêyes 1970.
Li "Cåvô lidjwès" aveut 124 oteurs e 1959. Mins pupont après 1984.
Di 1959 (l° 59) a 1975 (l° 198), gn ava 163 diferins scrijheus a fé eplaidî on scrît d' zels dins l' "Pompe ås Ramons".
Les "Oteurs walons" estént co leus 132 e 1966. Mins pus nouk après 1983.
Les scrijheus e walon ezès Bourdons (li rvuwe di l' ALWAC) di 1986 (l° 372) a 1995 (l° 471) estént a 152 (co vicants al fén del termene).
N aveut 41 sicrijheus inte 1989 et 2004 dins soce "Nosse Lingaedje" (riprins dins leu-z antolodjeye Rispitaedjes).
Inte 1997 et 2000, les "Scrijheus walons do Lussimbork", ki n' riprezintèt k' ene pitite coine del province, do costé d' Årvaye, estént zels 20. Les meyeus des scrijheus e walon di tote l' Årdene lussimbordjesse et namurwesse, riprins dins l' Antolodjeye Scrijheus d' Årdene, estént a 23 co vicants li djoû del rexhowe do live e 2002.
Totes les soces di scrijheus ont do må do continouwer après sacwants anêyes. Si ont ele des rujhes po rtrover des djonnes sicrijheus. Gn a, come di djusse, li cnoxhance del langue walone ki baxhe nouzommint. Gn a eto des malåjhminces a vey avou l' sôre di tecses k' on prezinte a ces soces la (å pus sovint, des sovnances). Et les rîles di coridjaedje des tecses, ki n' sont nén les minmes tos costés.
Sacwants soces di scrijheus sont-st aloyeye a on waloneu d' caractere k' els a-st amonté. Cwand ci-ci eva, li soce toume so flote. Ubén, c' est leus caracteres, et les rîles trop sitraegnes k' i metnut so les scrijhaedjes ki tchesnut les noveas mimbes evoye.
Li soce "Les Relîs Namurwès" shonne li cene li pus vicante, dispu des razanêyes, et disk' å djoû d' ouy. Tot fjhant des scoles di walon, il ont parvinou a rapexhî sacwants djonnes sicrijheus. Ces-ci ont candjî ene miete li stîle des tecses. Gn a asteure kékes biyets d' oumeur et, afeye, del prôze nén racontrece.
Gn a eto bråmint d' prôze nén racontrece dins les scrijhaedjes del soce "Nosse Lingaedje". Mins ladrî, les djins divèt aveur dipus d' 50 ans, ca l' soce est coplêye a ene Univiersité des 3 côps 20.
So Lidje, ene des soces ki s' diswalpêye, pol moumint, c' est les scrijheus di "Intrez don".
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
