Tiếng Uzbek

Tiếng Uzbek là một ngôn ngữ Turk và là ngôn ngữ chính thức của Uzbekistan. Nó có chừng 27 triệu người bản ngữ và là ngôn ngữ của người Uzbek ở Uzbekistan và những nơi khác tại Trung Á. Tiếng Uzbek thuộc nhóm Turk Đông (còn gọi là nhóm Karluk) của ngữ hệ Turk. Dù một phần lớn khối từ vựng tiếng Uzbek được thừa hưởng từ ngôn ngữ Turk nguyên thủy, nó cũng chịu ảnh hưởng từ tiếng Ba Tư, tiếng Ả Rập và tiếng Nga. Một nét khác biệt nổi bật ở tiếng Uzbek so với các ngôn ngữ Turk khác là sự biến đổi từ nguyên âm /a/ thành /ɒ/.

Tiếng Uzbek
oʻzbekcha, oʻzbek tili, ўзбек тили, ўзбекча, ئوزبېچه, ئوزبېک تیلی
Sử dụng tại	Uzbekistan, Kyrgyzstan, Afghanistan, Kazakhstan, Thổ Nhĩ Kỳ, Turkmenistan, Tajikistan, Nga, Trung Quốc
Tổng số người nói	27 triệu[1]
Dân tộc	Người Uzbek
Phân loại	Turk Turk thường Karluk[2] Tiếng Uzbek
Ngôn ngữ tiền thân	Turk Khorezm Chagatai Tiếng Uzbek
Hệ chữ viết	Latinh, Kirin, Ả Rập, Hệ chữ nổi tiếng Uzbek
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	Uzbekistan
Mã ngôn ngữ
ISO 639-1	uz
ISO 639-2	uzb
ISO 639-3	cả hai: uzn – Bắc uzs – Nam
Glottolog	uzbe1247[3]
Linguasphere	44-AAB-da, db
Xanh đậm = ngôn ngữ số đông; xanh nhạt = ngôn ngữ thiểu số
Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.

Tên

Nội danh của tiếng Uzbek là oʻzbek tili hay oʻzbekcha. Khi viết bằng chữ Kirin, cái tên đó trở thành ўзбек тили và ўзбекча; còn khi ghi bằng chữ Ả Rập, ئوزبېک تیلی và ئوزبېچه.jg

Số người nói

Ước tính số người nói tiếng Uzbek thiếu nhất quán. Đại từ điển Thụy Điển Nationalencyklopedin ước tính số người nói là 26 triệu,^[4] trong khi CIA World Factbook ước tính 25 triệu. Những nguồn khác ước tính số người nói tiếng Uzbek là 21 triệu ở Uzbekistan,^[5] 3,4 triệu ở Afghanistan,^[6] 900.000 ở Tajikistan,^[7] 800.000 ở Kyrgyzstan,^[8] 500.000 ở Kazakhstan,^[9] 300.000 ở Turkmenistan,^[10] và 300.000 ở Nga.^[11]

Phương ngữ

Tiếng Uzbek có nhiều phương ngữ, biến thiên theo từng vùng.

Ngữ âm

Nguyên âm

Tiếng Uzbek có tám âm vị nguyên âm, tuy chúng chỉ được thể hiện bằng sáu kí tự khi viết. Cả /i/ và /ɨ/ được viết là "i", còn /æ/ và /a/ đều được viết là "a":^[12]

	Trước
		Giữa	Sau
Đóng	i	ɨ	u
Nửa đóng	e		o~ɵ
Mở	æ	a	ɒ~ɔ

Phụ âm

		Môi	Răng	Chân răng	Vòm	Ngạc mềm	Lưỡi gà	Thanh hầu
Mũi		m		n		ŋ
Tắc/Tắc xát	vô thanh	p	t̪	(ts)	tʃ	k	q	(ʔ)
	hữu thanh	b	d̪		dʒ	ɡ
Xát	vô thanh	f		s	ʃ		χ	h
	hữu thanh	v		z	(ʒ)		ʁ
Tiếp cận				l	j
R				r

Ví dụ

Điều 1 của Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền

Tiếng Uzbek dùng mẫu tự Latin	Tiếng Uzbek dùng mẫu tự Cyrill	Tiếng Việt
Barcha odamlar erkin, qadr-qimmat va huquqlarda teng bo'lib tug'iladilar. Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir-birlari ila birodarlarcha muomala qilishlari zarur.	Барча одамлар эркин, қадр-қиммат ва ҳуқуқларда тенг бўлиб туғиладилар. Улар ақл ва виждон соҳибидирлар ва бир-бирлари ила биродарларча муомала қилишлари зарур.	Mọi người sinh ra đều được tự do và bình đẳng về nhân phẩm và quyền. Mọi người đều được phú bẩm về lý trí và lương tâm và vì thế phải đối xử với nhau trên tinh thần bác ái.

Tiếng Uzbek	Tiếng Việt	Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ
Uning akasi bu yil universitetni bitirdi.	Năm nay anh trai cậu ấy tốt nghiệp đại học.	Onun ağabeyi bu yıl üniversiteyi bitirdi.
Uning yuzi qizardi.	Cậu ta đỏ mặt.	Onun yüzü kızardı.
Men har haftada ikki soat dars olaman.	Mỗi tuần tôi học bài hai giờ.	Ben her hafta iki saat ders alıyorum.
Bu mamlakatning aholisi baxtiyordir.	Người dân nước này rất hạnh phúc.	Bu memleketin ahalisi bahtiyardır.
Bu ishni men muddatidan oldin bajardim.	Tôi xong việc trước thời gian quy định.	Bu işi ben müddetinden önce başardım.