Nhóm ngôn ngữ Mande

Nhóm ngôn ngữ Mande được sử dụng ở một số quốc gia Tây Phi bởi các dân tộc Mandé và bao gồm các tiếng: Maninka, Mandinka, Soninke, Bambara, Kpelle, Dioula, Bozo, Mende, Susu và Vai. Có "60 đến 75 ngôn ngữ được sử dụng bởi 30 đến 40 triệu người",^[2] chủ yếu ở Burkina Faso, Mali, Senegal, Gambia, Guinea, Guinea-Bissau, Sierra Leone, Liberia và Bờ biển Ngà.

Nhóm ngôn ngữ Mande
Sudan Tây
Sắc tộc	Người Mandé
Phân bố địa lý	Tây Phi
Phân loại ngôn ngữ học	Niger-Congo Nhóm ngôn ngữ Mande
Ngữ ngành con	Manding–Kpelle (Trung & Tây Nam) Samogo–Soninke (Tây Bắc) Dan–Busa (Đông)
ISO 639-5:	dmn
Linguasphere:	00- (phylozone)
Glottolog:	mand1469[1]

Phân bố các ngôn ngữ Mande hiện đại.

Nhóm ngôn ngữ Mande được phân loại truyền thống là một nhánh khác biệt của ngữ hệ Niger-Congo, tuy nhiên cách phân loại này đã bị tranh cãi và Mande có thể là một ngữ hệ độc lập. Các nghiên cứu gần đây cho thấy Mande là một ngữ hệ độc lập không liên quan đến ngữ hệ Niger-Congo, nhưng cả hai đều ảnh hưởng lẫn nhau thông qua tiếp xúc ngôn ngữ.^[3]

Nguồn gốc

Valentin Vydrin kết luận: "quê hương của nhóm ngôn ngữ Mande vào nửa cuối thiên niên kỷ thứ 4 TCN nằm ở Nam Sa mạc Sahara, giới hạn ở phía Bắc 16° hoặc thậm chí 18° vĩ độ Bắc và từ 3° đến 12° kinh độ Tây"^[4]; nơi này ngày nay là khu vực Mauretania và/hoặc nam Tây Sahara.

Phân loại

Nhóm được công nhận lần đầu tiên vào năm 1854 bởi Sigismund Wilhelm Koelle, trong tác phẩm Polyglotta Victana. Ông đã đề cập đến 13 ngôn ngữ dưới tiêu đề Ngữ hệ Sudan Thượng-Tây Bắc, hay Ngữ hệ Mandéga. Năm 1901, Maurice Delafosse đã phân biệt hai nhóm:^[5] nhóm mandé-tan ở phía bắc và nhóm mandé-fu ở phía nam.

Năm 1958, Welmers đã xuất bản The Mande Languages, trong đó ông chia các ngôn ngữ thành ba nhóm nhỏ: Tây Bắc, Nam và Đông. Kết luận của ông dựa trên nghiên cứu từ vựng thống kê học. Joseph Greenberg đã đi theo sự khác biệt đó trong cuốn Ngôn ngữ của Châu Phi (1963). Long (1971) và Gérard Galtier (1980) theo sự phân biệt thành ba nhóm nhưng có sự khác biệt đáng chú ý.

Greenberg cho rằng ngữ hệ Niger-Congo, theo quan điểm của ông bao gồm các ngôn ngữ Mande, đã bắt đầu phân tách khoảng 7000 TCN. Người nói ngôn ngữ đã tạo ra một nền văn hóa thời đại đồ đá mới, được thể hiện bằng các từ vựng Niger-Congo nguyên thủy về "bò", "dê" và "trồng trọt".^[6]

Dimmendaal (2011) thì cho rằng các ngôn ngữ Mande là ngữ hệ độc lập.^[7]

Nhóm ngôn ngữ Mande không chia sẻ đặc điểm hình thái của hầu hết ngôn ngữ Niger-Congo, chẳng hạn như hệ thống lớp danh từ. Blench coi nó là một nhánh đầu tiên, giống như Ijo và có lẽ là Dogon, đã chuyển hướng trước khi nó phát triển. Dwyer (1998) đã so sánh nó với các nhánh khác của Niger-Congo và thấy rằng chúng tạo thành một ngữ hệ gắn kết, trong đó Mande là nhóm khác biệt nhất trong số các nhánh mà ông ta xem xét. Tuy nhiên, Dimmendaal (2008) cho rằng có rất ít bằng chứng và hiện tại nhóm ngôn ngữ Mande được coi là một ngữ hệ độc lập.^[8]

Xem thêm

• Danh sách phục dựng Mande nuyên thủy (Wiktionary)
• Danh sách phục dựng Mande Tây nguyên thủy (Wiktionary)
• Tiếng Mende