Hiện tượng bong bóng kinh tế (tiếng Anh: Economic bubble) là hiện tượng chỉ tình trạng thị trường trong đó giá hàng hóa hoặc tài sản giao dịch tăng đột biến đến một mức giá vô lý hoặc mức giá không bền vững[1][2]. Bong bóng có thể được gây ra bởi những dự đoán quá lạc quan về quy mô và tính bền vững của tăng trưởng (ví dụ: bong bóng dot-com) và/hoặc bởi niềm tin rằng giá trị bên trong không còn phù hợp khi thực hiện đầu tư (ví dụ: Cơn sốt hoa tulip). Chúng đã xuất hiện ở hầu hết các loại tài sản, bao gồm cổ phiếu (ví dụ: Roaring Twenties), hàng hóa (ví dụ: bong bóng Uranium), bất động sản (ví dụ: bong bóng nhà đất ở Hoa Kỳ những năm 2000) và thậm chí cả tài sản bí truyền (ví dụ: bong bóng tiền điện tử). Bong bóng thường hình thành do thanh khoản dư thừa trên thị trường và/hoặc tâm lý nhà đầu tư thay đổi. Bong bóng đa tài sản lớn (ví dụ: bong bóng tài sản Nhật Bản những năm 1980 và bong bóng Everything 2020–21), được cho là do thanh khoản của ngân hàng trung ương (ví dụ: lạm dụng quyền chọn bán của Fed).
Bản chất của hiện tượng bong bóng làm cho giá tài sản tăng bùng phát, thường vượt ra ngoài giới hạn đảm bảo của các hệ số tài chính cơ bản và xuất hiện ở một số ngành nhất định, tiếp sau hiện tượng này là sự sụt giá rất nhanh và mạnh cùng làn sóng ồ ạt bán ra.
Ta có thể hiểu bong bóng kinh tế là sự đầu cơ tích trữ hàng hóa của các cá nhân, tổ chức, dần dần hàng hóa ngày càng khan hiếm, cung nhỏ hơn cầu đã dẫn tới giá cả tăng một cách vô lý. Trong giai đoạn đầu của bong bóng, nhiều nhà đầu tư không nhận ra bản chất của nó. Mọi người nhận thấy giá cả đang tăng lên và thường nghĩ rằng điều đó là hợp lý. Do đó, bong bóng thường chỉ được xác định một cách thuyết phục khi nhìn lại quá khứ, sau khi bong bóng đã vỡ và giá đã sụp đổ. Sau một khoảng thời gian, nhà nước đưa ra nhiều chính sách tăng cung để cố gắng lấy lại cán cân cung - cầu. Nắm bắt được thời cơ, các cá nhân, tổ chức bắt đầu xả hàng đã khiến cho vật giá sụt giảm mạnh, cung giờ đây lớn hơn cầu, gây ra hiện tượng sụp đổ trong thị trường.
Ví dụ: (bảng phân tích chỉ mang tính chất minh họa, không có thật trong thực tiễn)
| Các giai đoạn của hiện tượng bong bóng kinh tế | Trước giai đoạn | Trong giai đoạn | Sau giai đoạn |
|---|---|---|---|
| Giá cả mặt hàng | 49.000 - 56.000đ | 87.000 - 94.000đ | 22.000 - 31.000đ |
| (hàng hóa có thể chênh lệch giá cả ở các vùng khác nhau) | |||
Giá cả trong giai đoạn bong bóng kinh tế bao giờ cũng biến động vô cùng thất thường, hỗn loạn và gần như không thể dự đoán được nếu chỉ căn cứ vào cung - cầu trên thị trường.
Nguồn gốc của thuật ngữ "bong bóng kinh tế"
Thuật ngữ "bong bóng", liên quan đến cuộc khủng hoảng tài chính, bắt nguồn từ South Sea Bubble của Anh năm 1711–1720, và ban đầu đề cập đến chính các công ty và cổ phiếu tăng cao của họ, thay vì chính cuộc khủng hoảng. Đây là một trong những cuộc khủng hoảng tài chính hiện đại sớm nhất; các phần khác được gọi là "manias", như trong cơn hưng cảm hoa tulip ở Hà Lan. Phép ẩn dụ này chỉ ra rằng giá cổ phiếu đang bị thổi phồng và dễ vỡ - không có gì ngoài không khí và có thể dễ dàng bùng nổ bất ngờ như thực tế đã xảy ra.
Một số nhà phê bình sau này đã mở rộng phép ẩn dụ để nhấn mạnh tính chất đột ngột, cho rằng bong bóng kinh tế kết thúc "Tất cả cùng một lúc, và không có gì xảy ra trước đó,/ Giống như bong bóng xảy ra khi chúng vỡ"[3], mặc dù các lý thuyết về khủng hoảng tài chính như giảm phát nợ và Giả thuyết về sự Bất ổn Tài chính thay vào đó gợi ý rằng các bong bóng sẽ vỡ dần dần, với những tài sản dễ bị tổn thương nhất (có đòn bẩy tài chính cao nhất) phá sản trước tiên, sau đó là sự sụp đổ lan rộng khắp nền kinh tế.[4]
Các loại bong bóng kinh tế
Có nhiều loại bong bóng khác nhau,[5] các nhà kinh tế chủ yếu quan tâm đến hai loại bong bóng chính:
Bong bóng cổ phiếu
Bong bóng cổ phiếu[5] được đặc trưng bởi các khoản đầu tư vật chất và mong muốn không bền vững nhằm đáp ứng nhu cầu cao của các thị trường hợp pháp. Những bong bóng như vậy được đặc trưng bởi tính thanh khoản tốt, tài sản hữu hình và thực tế cũng như sự đổi mới thực sự giúp nâng cao niềm tin. Ví dụ về bong bóng chứng khoán là Tulip Mania, Bitcoin và bong bóng dot-com.
Bong bóng nợ
Bong bóng nợ[5] được đặc trưng bởi các khoản đầu tư vô hình hoặc dựa trên tín dụng hầu như không thể đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng trong một thị trường không tồn tại. Những bong bóng này không được hỗ trợ bởi tài sản thực mà dựa vào việc cho vay phù phiếm với hy vọng thu lại lợi nhuận hoặc kiếm lợi từ chứng khoán. Những bong bóng này thường dẫn đến giảm phát nợ khi chính phủ không còn có thể duy trì tiền pháp định, dẫn đến tình trạng rút tiền hàng loạt hoặc khủng hoảng tiền tệ. Ví dụ như bong bóng thị trường chứng khoán Roaring Twenties (gây ra cuộc Đại suy thoái) và bong bóng nhà đất ở Hoa Kỳ (gây ra cuộc Đại suy thoái).
Tác động
Tác động của bong bóng kinh tế đang được tranh luận trong và giữa các trường phái tư tưởng kinh tế; chúng thường không được coi là có lợi, nhưng người ta vẫn tranh luận về mức độ nguy hại của sự hình thành và bùng nổ của chúng.
Trong kinh tế học chính thống, nhiều người tin rằng bong bóng không thể được xác định trước, không thể ngăn chặn việc hình thành, những nỗ lực "chọc" bong bóng có thể gây ra khủng hoảng tài chính, và thay vào đó, các nhà chức trách nên đợi bong bóng tự vỡ để xử lý. Hậu quả thông qua chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa.
Nhà kinh tế chính trị Robert E. Wright lập luận rằng bong bóng có thể được xác định trước thực tế với độ tin cậy cao.[6]
Ngoài ra, sự sụp đổ thường xảy ra sau bong bóng kinh tế có thể phá hủy một lượng lớn tài sản và gây ra tình trạng bất ổn kinh tế liên tục; quan điểm này đặc biệt gắn liền với lý thuyết giảm phát nợ của Irving Fisher và được xây dựng trong kinh tế học hậu Keynes.
Một khoảng thời gian kéo dài với phần bù rủi ro thấp có thể chỉ đơn giản là kéo dài thời kỳ suy thoái của giảm phát giá tài sản, như trường hợp của cuộc Đại suy thoái những năm 1930 đối với phần lớn thế giới và những năm 1990 đối với Nhật Bản. Hậu quả của một cuộc khủng hoảng không chỉ có thể tàn phá nền kinh tế của một quốc gia mà tác động của nó còn có thể lan rộng ra bên ngoài biên giới quốc gia đó.
Ảnh hưởng đến chi tiêu
Một khía cạnh quan trọng khác của bong bóng kinh tế là tác động của chúng tới thói quen chi tiêu. Những người tham gia thị trường có tài sản được định giá quá cao có xu hướng chi tiêu nhiều hơn vì họ "cảm thấy" bản thân giàu hơn (hiệu ứng tài sản). Nhiều nhà quan sát trích dẫn thị trường nhà đất ở Anh, Úc, New Zealand, Tây Ban Nha và một số vùng của Hoa Kỳ trong thời gian gần đây là một ví dụ cho hiệu ứng này. Khi bong bóng chắc chắn vỡ, những người nắm giữ những tài sản được định giá quá cao này thường có cảm giác tài sản bị giảm sút và có xu hướng cắt giảm chi tiêu tùy ý, đồng thời cản trở tăng trưởng kinh tế hoặc tệ hơn là làm trầm trọng thêm tình trạng suy thoái kinh tế.
Trong nền kinh tế có ngân hàng trung ương, ngân hàng có thể cố gắng theo dõi sự tăng giá tài sản và thực hiện các biện pháp nhằm hạn chế hoạt động đầu cơ ở mức độ cao đối với tài sản tài chính.Điều này thường được thực hiện bằng cách tăng lãi suất (tức là chi phí vay tiền). Trong lịch sử, đây không phải là cách tiếp cận duy nhất được các ngân hàng trung ương thực hiện. Người ta đã lập luận[7] rằng họ nên tránh xa nó và để bong bóng, nếu có, hãy đi theo hướng của nó.
Nguyên nhân
Người ta cũng đưa ra nhiều ý kiến khác nhau rằng bong bóng kinh tế có thể là hợp lý,[8] đặc hữu,[9] và có tính lây lan[10]. Cho đến nay, không có lý thuyết nào được chấp nhận rộng rãi để giải thích sự xuất hiện của chúng.[11] Các mô hình đại lý do máy tính tạo ra gần đây cho thấy đòn bẩy quá mức có thể là yếu tố chính gây ra bong bóng tài chính.[12]
Điều khó hiểu đối với một số người là bong bóng xảy ra ngay cả trong các thị trường thử nghiệm có khả năng dự đoán cao, nơi mà sự không chắc chắn được loại bỏ và những người tham gia thị trường có thể tính toán giá trị nội tại của tài sản chỉ bằng cách kiểm tra dòng cổ tức dự kiến.[13] Tuy nhiên, bong bóng đã được quan sát thấy nhiều lần trong các thị trường thử nghiệm, ngay cả với những người tham gia như sinh viên kinh doanh, nhà quản lý và nhà giao dịch chuyên nghiệp. Bong bóng thử nghiệm đã được chứng minh là có hiệu quả trong nhiều điều kiện khác nhau, bao gồm bán khống, mua ký quỹ và giao dịch nội gián.[11][14]
Mặc dù không có sự thống nhất rõ ràng về nguyên nhân gây ra bong bóng, nhưng có bằng chứng cho thấy rằng chúng không phải do bị ràng buộc bởi tính hợp lí hoặc các giả định về tính phi lý của người khác, như được giả định bởi lý thuyết Greater fool hơn. Người ta cũng chứng minh rằng bong bóng xuất hiện ngay cả khi những người tham gia thị trường có đủ khả năng định giá tài sản một cách chính xác.[15] Hơn nữa, người ta đã chứng minh rằng bong bóng xuất hiện ngay cả khi không thể đầu cơ hoặc[16] khi không có sự tự tin quá mức.[15]
Các lý thuyết gần đây hơn về sự hình thành bong bóng tài sản cho thấy rằng chúng có thể là các sự kiện do xã hội điều khiển, do đó những lời giải thích chỉ liên quan đến các yếu tố cơ bản hoặc các đoạn hành vi của con người là không đầy đủ. Ví dụ, các nhà nghiên cứu định tính Preston Teeter và Jorgen Sandberg lập luận rằng việc đầu cơ thị trường được thúc đẩy bởi những câu chuyện có bối cảnh văn hóa được gắn chặt và hỗ trợ bởi các thể chế thịnh hành vào thời điểm đó.[11] Họ trích dẫn các yếu tố như bong bóng hình thành trong thời kỳ đổi mới, tín dụng dễ dàng, quy định lỏng lẻo và đầu tư quốc tế hóa là lý do tại sao các câu chuyện lại đóng vai trò có ảnh hưởng đến sự phát triển của bong bóng tài sản.
Thanh khoản
Một nguyên nhân có thể gây ra bong bóng là tính thanh khoản tiền tệ quá mức trong hệ thống tài chính, gây ra các tiêu chuẩn cho vay lỏng lẻo hoặc không phù hợp của các ngân hàng, khiến thị trường dễ bị tổn thương trước lạm phát giá tài sản không ổn định do đầu cơ đòn bẩy ngắn hạn gây ra.[12] Ví dụ, Axel A. Weber, cựu chủ tịch của Deutsche Bundesbank, đã lập luận rằng "Quá khứ đã chỉ ra rằng việc cung cấp thanh khoản quá hào phóng trên thị trường tài chính toàn cầu liên quan đến mức lãi suất rất thấp sẽ thúc đẩy hình thành giá tài sản bóng bóng."[17]
Theo giải thích, thanh khoản tiền tệ quá mức (tín dụng dễ dàng, thu nhập khả dụng lớn) có thể xảy ra trong khi các ngân hàng dự trữ phân đoạn đang thực hiện chính sách tiền tệ mở rộng (tức là hạ lãi suất và cung cấp tiền cho hệ thống tài chính); lời giải thích này có thể khác nhau ở một số chi tiết nhất định tùy theo triết lý kinh tế. Những người tin rằng nguồn cung tiền được kiểm soát ngoại sinh bởi ngân hàng trung ương có thể quy cho ngân hàng đó một 'chính sách tiền tệ mở rộng' và (nếu có) một cơ quan hoặc tổ chức quản lý; những người khác tin rằng cung tiền được tạo ra một cách nội sinh bởi khu vực ngân hàng có thể cho rằng một 'chính sách' như vậy là do hành vi của chính khu vực tài chính và coi nhà nước là một yếu tố thụ động hoặc phản ứng. Điều này có thể xác định các chính sách trung tâm hoặc tương đối nhỏ/không quan trọng như ngân hàng dự trữ một phần và nỗ lực tăng hoặc giảm lãi suất ngắn hạn của ngân hàng trung ương đối với quan điểm của một người về việc tạo ra, lạm phát và sự bùng nổ cuối cùng của bong bóng kinh tế. Tuy nhiên, những giải thích tập trung vào lãi suất có xu hướng có một hình thức chung: khi lãi suất được ấn định quá thấp (bất kể cơ chế đó được thực hiện bằng cơ chế nào) thì các nhà đầu tư có xu hướng tránh đưa vốn vào tài khoản tiết kiệm. Thay vào đó, các nhà đầu tư có xu hướng tận dụng vốn của mình bằng cách vay từ ngân hàng và đầu tư vốn có đòn bẩy vào các tài sản tài chính như cổ phiếu và bất động sản. Hành vi sử dụng đòn bẩy rủi ro như đầu cơ và các mô hình Ponzi có thể dẫn đến một nền kinh tế ngày càng mong manh và cũng có thể là một phần nguyên nhân đẩy giá tài sản tăng lên một cách giả tạo cho đến khi bong bóng vỡ.
Paul Krugman
Nói một cách đơn giản, bong bóng kinh tế thường xảy ra khi có quá nhiều tiền nhưng lại có quá ít tài sản, khiến cả tài sản tốt và tài sản xấu đều tăng giá quá mức vượt quá các nguyên tắc cơ bản đến mức không bền vững. Một khi bong bóng vỡ, giá giảm sẽ gây ra sự sụp đổ của các chương trình đầu tư không bền vững (đặc biệt là đầu tư đầu cơ và/hoặc đầu tư Ponzi, nhưng không chỉ như vậy), dẫn đến khủng hoảng niềm tin của người tiêu dùng (và nhà đầu tư) có thể dẫn đến hoảng loạn tài chính và/hoặc cuộc khủng hoảng tài chính. Nếu có một cơ quan tiền tệ như ngân hàng trung ương, nó có thể thực hiện các biện pháp để tăng tính thanh khoản trong hệ thống tài chính nhằm ngăn chặn sự sụp đổ của đồng tiền. Điều này có thể liên quan đến các hành động như cứu trợ hệ thống tài chính, nhưng cũng có thể liên quan đến các hành động khác nhằm đảo ngược xu hướng điều tiết tiền tệ, thường được gọi là các hình thức 'chính sách tiền tệ thắt chặt'.
Những biện pháp này có thể bao gồm tăng lãi suất, có xu hướng làm cho các nhà đầu tư trở nên sợ rủi ro hơn và do đó tránh sử dụng vốn có đòn bẩy vì chi phí đi vay có thể trở nên quá đắt. Cũng có thể có các biện pháp đối phó được thực hiện trước trong thời kỳ tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, chẳng hạn như tăng yêu cầu dự trữ vốn và thực hiện quy định kiểm tra và/hoặc ngăn chặn các quy trình dẫn đến mở rộng quá mức và sử dụng đòn bẩy nợ quá mức. Lý tưởng nhất là các biện pháp đối phó như vậy sẽ làm giảm tác động của suy thoái bằng cách củng cố các thể chế tài chính trong khi nền kinh tế còn mạnh.
Những người ủng hộ quan điểm nhấn mạnh vai trò của tiền tín dụng trong nền kinh tế thường gọi bong bóng là "bong bóng tín dụng" và xem xét các biện pháp đòn bẩy tài chính như tỷ lệ nợ trên GDP để xác định bong bóng. Thông thường, sự sụp đổ của bất kỳ bong bóng kinh tế nào đều dẫn đến sự thu hẹp kinh tế được gọi là suy thoái kinh tế (nếu ít nghiêm trọng hơn) hoặc suy thoái (nếu nghiêm trọng hơn); những chính sách kinh tế nào cần tuân theo để ứng phó với sự suy thoái như vậy là một chủ đề được tranh luận sôi nổi lâu năm về kinh tế chính trị.
Tâm lý
Lý thuyết Greater fool
Bài chi tiết: Lý thuyết Greater fool
Lý thuyết Greater fool cho rằng bong bóng được thúc đẩy bởi hành vi của những người tham gia thị trường lạc quan lâu năm (những kẻ ngốc), những người mua tài sản được định giá quá cao với dự đoán sẽ bán nó cho những nhà đầu cơ khác (những kẻ ngu ngốc hơn) với giá cao hơn nhiều. Theo lời giải thích này, bong bóng vẫn tiếp tục cho đến khi những kẻ ngốc có thể tìm ra những kẻ ngốc hơn để trả cho tài sản được định giá quá cao. Bong bóng sẽ chỉ kết thúc khi kẻ ngốc hơn trở thành kẻ ngốc nhất trả giá cao nhất cho tài sản được định giá quá cao và không thể tìm được người mua khác để trả giá cao hơn nữa. Lý thuyết này phổ biến trong giới giáo dân nhưng vẫn chưa được nghiên cứu thực nghiệm xác nhận đầy đủ.[15][16]
Phép ngoại suy
Clifford Asness[19]
Phép ngoại suy đang chiếu dữ liệu lịch sử vào tương lai trên cơ sở tương tự; nếu giá đã tăng ở một tỷ lệ nhất định trong quá khứ, chúng sẽ tiếp tục tăng ở tỷ lệ đó mãi mãi. Lập luận là các nhà đầu tư có xu hướng ngoại suy lợi nhuận bất thường trong quá khứ khi đầu tư vào một số tài sản nhất định trong tương lai, khiến họ định giá cao hơn những tài sản rủi ro đó để cố gắng tiếp tục đạt được tỷ suất lợi nhuận tương tự.
Việc đấu giá quá cao đối với một số tài sản nhất định tại một thời điểm nào đó sẽ dẫn đến tỷ lệ lợi nhuận không kinh tế cho các nhà đầu tư; chỉ khi đó sự giảm phát giá tài sản mới bắt đầu. Khi các nhà đầu tư cảm thấy rằng họ không còn được đền bù xứng đáng cho việc nắm giữ những tài sản rủi ro đó, họ sẽ bắt đầu yêu cầu tỷ suất lợi nhuận cao hơn trên khoản đầu tư của mình.
Bầy đàn
Một lời giải thích liên quan khác được sử dụng trong tài chính hành vi nằm ở hành vi bầy đàn, thực tế là các nhà đầu tư có xu hướng mua hoặc bán theo xu hướng thị trường.[20][21] Điều này đôi khi được hỗ trợ bởi phân tích kỹ thuật nhằm cố gắng phát hiện chính xác những xu hướng đó và theo dõi chúng, điều này tạo ra một lời tiên tri tự hoành thành.
Các nhà quản lý đầu tư, chẳng hạn như các nhà quản lý quỹ tương hỗ chứng khoán, được trả thù lao và giữ lại một phần do hiệu quả hoạt động của họ so với các công ty cùng ngành. Việc giữ quan điểm bảo thủ hoặc trái ngược như một bong bóng sẽ tạo ra kết quả hoạt động không thuận lợi cho các công ty cùng ngành. Điều này có thể khiến khách hàng chuyển đi nơi khác và có thể ảnh hưởng đến việc làm hoặc thù lao của chính người quản lý đầu tư. Trọng tâm ngắn hạn điển hình của thị trường chứng khoán Hoa Kỳ làm tăng thêm rủi ro cho các nhà quản lý đầu tư không tham gia vào giai đoạn hình thành bong bóng, đặc biệt là bong bóng hình thành trong một khoảng thời gian dài hơn. Khi cố gắng tối đa hóa lợi nhuận cho khách hàng và duy trì việc làm, họ có thể tham gia một cách hợp lý vào bong bóng mà họ tin là đang hình thành, vì lợi ích ngắn hạn có thể có khi làm như vậy lớn hơn những rủi ro dài hạn có thể xảy ra.[22]
Rủi ro đạo đức
Rủi ro đạo đức là khả năng một bên được bảo vệ khỏi rủi ro có thể hành xử khác với cách họ sẽ hành xử nếu đối mặt hoàn toàn với rủi ro. Niềm tin của một người rằng họ phải chịu trách nhiệm về hậu quả của hành động của chính mình là một khía cạnh thiết yếu của hành vi hợp lý. Nhà đầu tư phải cân bằng khả năng thu lợi nhuận từ khoản đầu tư của mình với rủi ro thua lỗ – mối quan hệ rủi ro-lợi nhuận. Rủi ro đạo đức có thể xảy ra khi mối quan hệ này bị can thiệp, thường thông qua chính sách của chính phủ.
Một ví dụ gần đây là Troubled Asset Relief Program (TARP), được Tổng thống Hoa Kỳ George W. Bush ký thành luật vào ngày 3 tháng 10 năm 2008 để cung cấp gói cứu trợ của chính phủ cho nhiều tổ chức tài chính và phi tài chính đầu cơ vào các công cụ tài chính có rủi ro cao trong thời kỳ khủng hoảng. sự bùng nổ nhà ở bị lên án bởi một câu chuyện năm 2005 trên tờ The Economist có tựa đề "Sự gia tăng giá nhà trên toàn thế giới là bong bóng lớn nhất trong lịch sử". Một ví dụ lịch sử là sự can thiệp của Quốc hội Hà Lan trong cơn cuồng hoa Tulip năm 1637.
Các nguyên nhân khác của việc cách ly khỏi rủi ro có thể xuất phát từ ưu thế của một thực thể nhất định trên thị trường so với những người tham gia khác chứ không phải từ sự can thiệp của nhà nước hoặc quy định thị trường. Một công ty - hoặc một số công ty lớn phối hợp hành động (xem cartel, oligopoly và collusion) - với lượng nắm giữ và dự trữ vốn rất lớn có thể gây ra bong bóng thị trường bằng cách đầu tư mạnh vào một tài sản nhất định, tạo ra sự khan hiếm tương đối khiến giá tài sản đó tăng lên. Do sức mạnh phát tín hiệu của công ty lớn hoặc nhóm các công ty thông đồng, các đối thủ cạnh tranh nhỏ hơn của công ty đó sẽ làm theo, đầu tư tương tự vào tài sản do giá của nó tăng lên.
Tuy nhiên, liên quan đến bên xúi giục bong bóng, các đối thủ cạnh tranh nhỏ hơn này không có đủ đòn bẩy để chống lại sự sụt giảm nhanh chóng tương tự của giá tài sản. Khi công ty lớn, cartel hoặc tổ chức thông đồng trên thực tế nhận thấy giá của tài sản được giao dịch đã đạt đến đỉnh tối đa, thì nó có thể tiến hành nhanh chóng bán hoặc "bán" số tài sản mà mình nắm giữ trên thị trường, dẫn đến sự sụt giảm giá buộc đối thủ cạnh tranh của nó rơi vào tình trạng mất khả năng thanh toán, phá sản hoặc bị tịch thu tài sản thế chấp.
Công ty lớn hoặc tập đoàn – đã cố tình tận dụng đòn bẩy để chống lại sự sụt giảm giá mà nó tạo ra – sau đó có thể thu được vốn của các đối thủ cạnh tranh đang thất bại hoặc mất giá ở mức giá thấp cũng như giành được thị phần lớn hơn (ví dụ: thông qua sáp nhập hoặc mua lại mở rộng chuỗi phân phối của công ty thống lĩnh). Nếu bản thân bên xúi giục bong bóng là một tổ chức cho vay, họ có thể kết hợp kiến thức của mình về vị thế đòn bẩy của người đi vay với thông tin có sẵn công khai về lượng cổ phiếu nắm giữ của họ và bảo vệ một cách chiến lược hoặc khiến họ rơi vào tình trạng vỡ nợ.
Khác
Một số người coi bong bóng có liên quan đến lạm phát và do đó tin rằng nguyên nhân gây ra lạm phát cũng là nguyên nhân gây ra bong bóng. Những người khác cho rằng có một "giá trị cơ bản" đối với một tài sản và bong bóng đó thể hiện sự gia tăng so với giá trị cơ bản đó, cuối cùng giá trị này phải quay trở lại giá trị cơ bản đó. Có những lý thuyết hỗn loạn về bong bóng khẳng định rằng bong bóng đến từ các trạng thái "quan trọng" cụ thể trên thị trường dựa trên sự giao tiếp của các yếu tố kinh tế. Cuối cùng, những người khác coi bong bóng là hậu quả tất yếu của việc định giá tài sản một cách phi lý chỉ dựa trên lợi nhuận của chúng trong quá khứ gần đây mà không cần đến sự phân tích chặt chẽ dựa trên "các nguyên tắc cơ bản" cơ bản của chúng.
Các giai đoạn
Theo nhà kinh tế học Charles P. Kindleberger, cấu trúc cơ bản của bong bóng đầu cơ có thể chia thành 5 giai đoạn:[23][24]
Thay thế: tăng giá trị của một tài sản
Cất cánh: mua đầu cơ (mua ngay bây giờ để bán trong tương lai với giá cao hơn và thu được lợi nhuận)
Sự thừa thải: trạng thái hưng phấn không bền vững.
Giai đoạn quan trọng: bắt đầu rút ngắn người mua, một số bắt đầu bán.
Vỡ (nổ): giá tụt dốc
Nhận dạng
CAPE dựa trên dữ liệu từ trang web của nhà kinh tế Robert Shiller, tính đến ngày 4/8/2015. Thước đo 26,45 là phân vị thứ 93, nghĩa là 93% thời gian các nhà đầu tư trả ít hơn cho cổ phiếu nói chung so với thu nhập.
.png)
Bong bóng kinh tế hoặc giá tài sản thường được đặc trưng bởi một hoặc nhiều đặc điểm sau:
- Những thay đổi bất thường trong các thước đo đơn lẻ hoặc mối quan hệ giữa các thước đo (ví dụ: tỷ lệ) so với mức độ lịch sử của chúng. Ví dụ, trong bong bóng nhà đất những năm 2000, giá nhà đất cao bất thường so với thu nhập.[25] Đối với cổ phiếu, tỷ lệ giá trên thu nhập cung cấp thước đo giá cổ phiếu so với thu nhập doanh nghiệp; chỉ số cao hơn cho thấy các nhà đầu tư đang trả nhiều tiền hơn cho mỗi đô la thu nhập.[26]
- Tăng cường sử dụng nợ (đòn bẩy) để mua tài sản, chẳng hạn như mua cổ phiếu ký quỹ hoặc mua nhà với khoản trả trước thấp hơn.
- Hành vi đi vay và cho vay có rủi ro cao hơn, chẳng hạn như các khoản vay ban đầu dành cho người đi vay có điểm chất lượng tín dụng thấp hơn (ví dụ: người đi vay dưới chuẩn), kết hợp với các khoản thế chấp có lãi suất điều chỉnh và các khoản vay "chỉ có lãi suất".
- Hợp lý hóa các quyết định vay, cho vay và mua dựa trên mức tăng giá dự kiến trong tương lai hơn là khả năng trả nợ của người đi vay.[27]
- Hợp lý hóa giá tài sản bằng những lập luận ngày càng yếu ớt, chẳng hạn như "lần này thì khác" hay "giá nhà chỉ tăng lên mà thôi".
- Sự hiện diện cao của hoạt động tiếp thị hoặc truyền thông liên quan đến nội dung.[11]
- Các biện pháp khuyến khích gây ra hậu quả của hành vi xấu của một chủ thể kinh tế này lên một chủ thể kinh tế khác, chẳng hạn như việc tạo ra các khoản thế chấp cho những người có khả năng trả nợ hạn chế vì khoản thế chấp có thể được bán hoặc chứng khoán hóa, chuyển hậu quả từ người khởi tạo sang nhà đầu tư.
- Sự mất cân đối trong thương mại quốc tế (tài khoản vãng lai), dẫn đến tiết kiệm vượt quá đầu tư, làm tăng tính biến động của dòng vốn giữa các quốc gia. Ví dụ, dòng tiền tiết kiệm từ châu Á sang Mỹ là một trong những nguyên nhân gây ra bong bóng nhà đất những năm 2000.[28]
- Một môi trường lãi suất thấp hơn, khuyến khích cho vay và đi vay.[29]
Bong bóng tài sản đáng chú ý
Hàng hóa
- Hội chứng hoa tulip (Hà Lan) (1634–1637)
- Bong bóng đầu cơ comic (1985–1993)
- Silver Thursday 1980
- Bong bóng uranium năm 2007
- Bong bóng tiền điện tử (2016–2017, 2021–nay)
Vốn chủ sở hữu
Chứng khoán tư nhân
- Công ty South Sea (Anh) (1720)
- Công ty Mississippi (Pháp) (1720)
- Canal Mania (Anh) (thập niên 1790–1810)
- Đường sắt Mania (Anh) (thập niên 1840)
Chứng khoán niêm yết
- Bong bóng thị trường chứng khoán Roaring Twenties (Mỹ) (1921–1929)
- Bong bóng Poseidon (Úc) (1969–1970)
- Bong bóng chứng khoán Trung Quốc năm 2007 (2003–2007)
- Bong bóng dot-com (Mỹ) (1996–2000)
Bất động sản
- Bong bóng xây dựng Florida (Mỹ) (1922–1926)
- Những năm 2000 Bong bóng bất động sản:
Nợ
- Bong bóng nợ doanh nghiệp (2010–)
Đa tài sản/ Mở rộng
- Bong bóng giá tài sản Nhật Bản (1986–1991)
- Khủng hoảng tài chính châu Á 1997 (1997)
- Bong bóng Everything (2020–2021)
Các giai đoạn đáng chú ý sau bong bóng tài chính
- Cuộc khủng loạn năm 1837
- Đại suy thoái (1929–1934)
- Thập kỷ mất mát (Nhật Bản) (1990–2013)
- Suy thoái đầu những năm 2000 (2002–2003)
- Cuộc đại suy thoái (2008–2012)
Xem thêm
- Bùng nổ và phá sản
- Chu kỳ kinh doanh
- Bong bóng cacbon
- Suy thoái kinh tế
- Lạm phát giá tài sản
- Những ảo tưởng phổ biến phi thường và sự điên rồ của đám đông
- Tư bản giả
- Cuộc khủng hoảng tài chính
- Hyman Minsky, đặc biệt là Giả thuyết về sự bất ổn tài chính của ông
- Sự phấn khởi phi lý của Robert Shiller
- Jesse Lauriston Livermore Cậu Bé Pít Tông
- Danh sách bùng nổ hàng hóa
- Mở rộng không bền vững (kinh tế)
- Bong bóng bất động sản
- Tính phản thân (lý thuyết xã hội)
- Đầu cơ
- Bong bóng thị trường chứng khoán
- Bong bóng kỳ lân
- Non fungible-token
Tham khảo
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
