Leonid Ilyich Brezhnev

Leonid Ilyich Brezhnev (tiếng Nga: Леони́д Ильи́ч Бре́жнев; phiên âm tiếng Việt: Brê-giơ-nhép; 19 tháng 12 năm 1906 – 10 tháng 11 năm 1982) là Tổng bí thư Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô từ năm 1964 đến năm 1982. Ông từng hai lần giữ chức Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Xô viết Tối cao (lãnh đạo nhà nước) từ ngày 7 tháng 5 năm 1960 đến ngày 15 tháng 7 năm 1964, sau đó từ 16 tháng 6 năm 1977 tới khi qua đời ngày 10 tháng 11 năm 1982.

Leonid Ilyich Brezhnev
Леони́д Ильи́ч Бре́жнев
Chân dung chính thức, 1972
Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô
Nhiệm kỳ 14 tháng 10 năm 1964 – 10 tháng 11 năm 1982 18 năm, 27 ngày
Tiền nhiệm	Nikita Khrushchev giữ chức Bí thư thứ nhất
Kế nhiệm	Yuri Andropov
Chủ tịch Đoàn chủ tịch Xô viết Tối cao
Nhiệm kỳ 16 tháng 6 năm 1977 – 10 tháng 11 năm 1982
Tiền nhiệm	Nikolai Podgorny
Kế nhiệm	Vasily Kuznetsov (thay quyền) Yuri Andropov
Nhiệm kỳ 7 tháng 5 năm 1960 – 15 tháng 7 năm 1964
Tiền nhiệm	Kliment Voroshilov
Kế nhiệm	Anastas Mikoyan
Chức vụ quan trọng khác Bí thư thứ hai Ban Chấp hành trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô Nhiệm kỳ 15 tháng 7 năm 1964 – 14 tháng 10 năm 1964 Tiền nhiệm Frol Kozlov Kế nhiệm Nikolai Podgorny Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Kazakhstan Nhiệm kỳ 8 tháng 5 năm 1955 – 6 tháng 3 năm 1956 Tiền nhiệm Panteleimon Ponomarenko Kế nhiệm Ivan Yakovlev Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Moldavia Nhiệm kỳ 3 tháng 11 năm 1950 – 16 tháng 4 năm 1952 Tiền nhiệm Nicolae Coval Kế nhiệm Dimitri Gladki
Thông tin cá nhân
Sinh	(1906-12-19)19 tháng 12 năm 1906 Kamenskoye, Tỉnh Ekaterinoslav, Đế quốc Nga (nay là Kamianske, Ukraina)
Mất	10 tháng 11 năm 1982(1982-11-10) (75 tuổi) Zarechye, Moskva, Nga Xô viết, Liên Xô
Nơi an nghỉ	Nghĩa trang tường Điện Kremli, Moskva
Đảng chính trị	Đảng Cộng sản Liên Xô (từ 1929)
Phối ngẫu	Viktoria Denisova (cưới 1928)
Con cái	Galina Brezhneva (gái) Yuri Brezhnev (trai)
Chuyên môn	Kỹ sư luyện kim Công vụ nhà nước
Tặng thưởng	Anh hùng Liên Xô (4) Anh hùng Lao động Xã hội chủ nghĩa Danh sách đầy đủ
Chữ ký
Phục vụ trong quân đội
Thuộc	Liên Xô
Phục vụ	Hồng Quân Lục quân Liên Xô
Năm tại ngũ	1941–1982
Cấp bậc	Nguyên soái Liên Xô (1976–1982)
Chỉ huy	Lực lượng Vũ trang Liên Xô
Tham chiến	Thế chiến II Chiến tranh Lạnh Chiến tranh Triều Tiên Chiến tranh Trung – Xô Tách rẽ Albania – Liên Xô Chiến tranh Việt Nam Chiến tranh Afgan – Liên Xô
Quyền ủy viên trung ương 1957–1982: Ủy viên toàn phần Bộ Chính trị khóa 20, 22, 23, 24, 25, 26 1956–1982: Ủy viên Ban Bí thư khóa 20, 22, 23, 24, 25, 26 1952–1953: Ủy viên ứng cử Đoàn chủ tịch khóa 19 1956–1957: Ủy viên ứng cử Đoàn chủ tịch khóa 20 1952–1982: Ủy viên toàn phần Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 19, 20, 22, 23, 24, 25, 26 Chức vụ chính trị khác 1964–1982: Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng Liên Xô 1964–1966: Chủ tịch Vụ Ủy ban Trung ương Nga Xô viết Jan–Mar 1958: Deputy chairman, Bureau of the Central Committee of the Russian SFSR 1947–1950: Bí thư thứ nhất Tỉnh ủy Dnipropetrovsk 1946–1947: Bí thư thứ nhất Tỉnh ủy Zaporizhzhia 1940–1941: Trưởng Ban Công nghiệp quốc phòng Tỉnh ủy Dnipropetrovsk 1938–1939: Trưởng Ban Giao thương Tỉnh ủy Dnipropetrovsk 1937–1938: Phó Chủ tịch Hội đồng Thành phố Dnipropetrovsk 1936–1937: Giám đốc Tỉnh ủy Dnipropetrovsk Chức vụ quân sự khác 1953–1954: Phó trưởng Tổng cục Chính trị Lục quân và Hải quân Liên Xô 1953: Trưởng Ban chính trị Bộ Hải quân 1945–1946: Trưởng Cục chính trị Quân khu Karpat 1945: Trưởng Cục chính trị Phương diện quân Ukraina 4 1944–1945: Phó trưởng Cục chính trị Phương diện quân Ukraina 4 1943–1944: Trưởng Ban chính trị Tập đoàn quân 18 thuộc Phương diện quân Bắc Kavkaz 1942–1943: Phó trưởng Ban chính trị Tập đoàn quân Biển Đen thuộc Phương diện quân Zakavkaz 1941–1942: Phó trưởng Ban chính trị Phương diện quân Nam Nhà lãnh đạo Liên Xô ← Khrushchyov Andropov →

Tuổi trẻ

Brezhnev sinh ngày 19 tháng 12^[1] năm 1906 tại Kamjanske tại Ukraina, con của Ilya Yakovlevich Brezhnev và vợ Natalia Denisovna.^{[cần dẫn nguồn]} Giống như nhiều thanh niên khác trong những năm sau cuộc Cách mạng Nga năm 1917, ông được giáo dục dạy nghề, ban đầu là quản lý đất đai nơi ông khởi đầu như một người điều tra đất đai và sau đó trong ngành luyện kim. Ông tốt nghiệp Trường kỹ thuật (те́хникум) Luyện kim Kamjanske và trở thành một kỹ sư luyện kim trong ngành công nghiệp sắt thép ở phía đông Ukraina. Ông gia nhập tổ chức Đoàn thanh niên Komsomol vào năm 1923 vào Đảng năm 1931.^[2] Ở những thời điểm khác nhau ông sẽ tự miêu tả mình là một người Ukraina, hay sau này, khi trải qua các chức vụ trong Đảng, là người Nga.^[3] Sau này, trong thời cầm quyền của ông đã có một tiến trình Nga hóa tại Belarus, Ukraina, và Moldavia^[4]: tỷ lệ trẻ em được dạy ngôn ngữ mẹ đẻ trong các quốc gia của chúng giảm sút^[5], truyền thông bằng tiếng địa phương bị hạn chế và những người theo chủ nghĩa dân tộc ly khai bị bắt giam.

Giai đoạn 1935-1936, Brezhnev thực hiện nghĩa vụ quân sự, và sau khi trải qua các khoá học tại một trường xe tăng, ông làm Chính ủy tại một nhà máy xe tăng. Sau này, vào năm 1936, ông trở thành Hiệu trưởng Trường Kỹ thuật Luyện kim Dniprodzerzhynsk, nơi ông từng là học viên, vào năm 1939, ông trở thành Bí thư Thành ủy Dnipropetrovsk, chịu trách nhiệm về các ngành công nghiệp quốc phòng quan trọng của thành phố này.

Lên nắm quyền lực

Brezhnev thuộc thế hệ những người Cộng sản Liên Xô đầu tiên không có ký ức về nước Nga trước cuộc cách mạng, và từng quá trẻ để tham gia vào các cuộc đấu tranh trong giới lãnh đạo Đảng sau cái chết của Lenin năm 1924. Thời điểm Brezhnev vào Đảng, Stalin là lãnh tụ không thể bị tranh cãi. Những người còn lại sau cuộc thanh lọc chính trị của Stalin giai đoạn 1937-1939 có thể được thăng tiến nhanh chóng, bởi cuộc thanh lọc để lại nhiều chức vụ trống ở các tầng lớp lãnh đạo cao trong Đảng và Nhà nước.

Chính ủy Lữ đoàn Brezhnev trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại

Tháng 6 năm 1941, Phát xít Đức xâm lược Liên Xô và như hầu hết cán bộ trung cấp trong Đảng, Brezhnev ngay lập tức đăng ký vào quân đội và được đồng hóa cấp bậc Chính ủy Trung đoàn dự bị. Ban đầu, ông công tác trong hoạt động để sơ tán các ngành công nghiệp tại Dnipropetrovsk về phía đông Liên Xô trước khi thành phố rơi vào tay quân Đức ngày 26 tháng 8, sau đó ông chính thức trở thành một sĩ quan chính trị tại mặt trận. Tháng 10, Brezhnev được bổ nhiệm làm Phó Chủ nhiệm Chính trị Phương diện quân Nam. Ngày 26 tháng 12 năm 1941, ông được phong cấp bậc Chính ủy Lữ đoàn (Бригадный комиссар, tương đương Đại tá).

Năm 1942, sau khi quân Đức chiếm được hầu hết Ukraina, Brezhnev được gửi tới Kavkaz làm Phó Chủ nhiệm Chính trị Phương diện quân Ngoại Kavkaz. Cấp bậc của ông cũng chính thức được chuyển thành Đại tá. Tháng 1 năm 1943, ông trở thành Chủ nhiệm Chính trị Tập đoàn quân 18 thuộc Phương diện quân Ukraina 4, khi Hồng Quân giành lại thế chủ động và tiến về phía tây qua Ukraina. Tháng 11 năm 1944, ông được thăng quân hàm Thiếu tướng. Đến cuối cuộc chiến ở châu Âu, Brezhnev là Chủ nhiệm Chính trị của Phương diện quân Ukraina 4 tiến vào Praha sau khi Đức đầu hàng.

Tháng 8 năm 1946, Brezhnev rời Hồng quân với cấp bậc Thiếu tướng. Trong toàn bộ cuộc chiến ông luôn làm Chính ủy chứ không phải là một chỉ huy quân sự. Sau khi làm việc tại các dự án tái thiết ở Ukraina ông một lần nữa trở thành Bí thư thứ nhất tại Dnipropetrovsk. Năm 1950, ông trở thành Phó Chủ tịch Xô viết Tối cao Liên Xô, cơ quan lập pháp cao nhất nước. Cuối năm ấy ông được chỉ định làm Bí thư thứ nhất của Đảng tại Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Xô viết Moldavia, và đang được sáp nhập vào Liên Xô. Năm 1952, ông trở thành một thành viên của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô và được giới thiệu như một ứng cử viên vào Đoàn Chủ tịch (trước kia là Bộ chính trị).

Quan hệ Brezhnev và Khrushchev

Brezhnev gặp Nikita Khrushchev năm 1931, một thời gian ngắn sau khi vào Đảng. Ông trở thành người được Khrushchev bảo trợ và tiếp tục thăng tiến của các cấp bậc lãnh đạo. Ông là Bí thư thứ nhất của Đảng tại Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Xô viết Moldavia từ ngày 3 tháng 11 năm 1950 tới 16 tháng 4 năm 1952. Với tư cách Bí thư thứ nhất Đảng Cộng sản Moldavia, Brezhnev loại trừ và trục xuất hàng nghìn người sắc tộc Romania khỏi Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Xô viết Moldavia và thực hiện việc tập thể hóa bắt buộc. Trong thời Brezhnev ở đây, ông chịu trách nhiệm việc chuyển 25 vạn người khỏi Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Xô viết Moldavia tới các vùng khác của Liên Xô.

Stalin chết tháng 3 năm 1953, và trong tiến trình tái tổ chức sau khi Đoàn Chủ tịch bị xoá bỏ và một Bộ Chính trị nhỏ hơn được tái lập. Dù Brezhnev không được làm một thành viên Bộ Chính trị, ông được chỉ định làm Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Chính trị Hồng quân và Hải quân với cấp bậc Trung tướng, một chức vụ rất cao cấp. Đây có lẽ bởi quyền lực mới của người đỡ đầu cho ông - Khrushchev, đã thành công trong việc lên thay thế Stalin trở thành Tổng bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Ngày 7 tháng 5 năm 1955, ông trở thành Bí thư thứ nhất của Đảng Cộng sản Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Xô viết Kazakhstan, cũng là một chức vụ quan trọng.

Tháng 2 năm 1956, Brezhnev được gọi về Moskva, đưa lên làm Ủy viên Dự khuyết Bộ Chính trị và chịu trách nhiệm kiểm soát ngành công nghiệp quốc phòng, chương trình không gian, công nghiệp nặng, và xây dựng thủ đô. Khi ấy ông là một thành viên cao cấp trong bộ máy của Khrushchev, vào tháng 6 năm 1957, ông ủng hộ Khrushchev trong cuộc đấu tranh của ông này với nhóm ủng hộ đường lối của Stalin trong giới lãnh đạo đảng, được gọi là "Nhóm Chống Đảng" do Vyacheslav Molotov, Georgy Malenkov, Lazar Kaganovich cũng như Dmitri Shepilov đứng đầu. Sau khi đánh bại nhóm đảng viên già, Brezhnev trở thành một Ủy viên chính thức của Bộ Chính trị. Tháng 5 năm 1960, ông được bầu làm Chủ tịch Đoàn chủ tịch Xô viết Tối cao, khiến ông có được vị trí nguyên thủ quốc gia dù quyền lực thực tế nằm trong tay Khrushchev với tư cách Tổng bí thư.

Cho tới tận khoảng năm 1962, chức vụ của Khrushchev là lãnh đạo Đảng vẫn vững chắc, nhưng khi già đi, ông trở nên thất thường và cách lãnh đạo của ông khiến ông mất lòng tin trong giới lãnh đạo. Các vấn đề kinh tế ngày càng lớn của Liên Xô cũng làm gia tăng sức ép lên chức vụ lãnh đạo của Khrushchev. Bề ngoài, Brezhnev vẫn hoàn toàn trung thành với đường lối của Khrushchev, nhưng vào năm 1963, ông tham gia vào một kế hoạch buộc Khrushchev phải từ chức, và theo một số nguồn tin thì có thể ông chính là người tổ chức kế hoạch, như lời kể của Gennadii Voronov^[6]. Alexey Kosygin, Nikolay Podgorny, Alexander Shelepin và một số quan chức cao cấp khác cũng tham dự vào kế hoạch. Năm ấy Brezhnev kế vị Frol Kozlov, một người cũng được Khrushchev nâng đỡ, làm Bí thư thứ hai Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô, khiến ông trở thành người có khả năng kế vị Khrushchev.

Ngày 14 tháng 10 năm 1964, khi Khrushchev đang đi nghỉ, những người tham gia kế hoạch đã hành động. Brezhnev và Podgorny triệu tập Bộ Chính trị, chỉ trích Khrushchev về những sai lầm trong đường lối kinh tế, buộc tội ông là người duy ý chí và có cách cư xử không đúng đắn. Bị ảnh hưởng bởi đồng minh của Brezhnev, các Ủy viên Bộ Chính trị bỏ phiếu buộc Khrushchev phải từ chức. Brezhnev được chỉ định làm Bí thư thứ nhất của Đảng; Aleksey Kosygin được chỉ định làm Thủ tướng, và Anastas Mikoyan trở thành lãnh đạo nhà nước (Năm 1965 Mikoyan nghỉ hưu và được thay thế bởi Podgorny).

1964–1982: Lãnh đạo Liên Xô

Xem thêm thông tin: Lịch sử Liên Xô (1964–1982)

Củng cố quyền lãnh đạo

Xem thêm thông tin: Lãnh đạo tập thể tại Liên Xô

Other members of the governing Troika

Alexei Kosygin

Nikolai Podgorny

Sau khi thay thế Khrushchev làm Bí thư thứ nhất của đảng, Brezhnev trở thành người nắm quyền tối cao trên thực tế của Liên Xô. Tuy nhiên, ban đầu ông buộc phải lãnh đạo như một phần của một Bộ ba không chính thức (còn được gọi bằng tên tiếng Nga là Bộ ba) cùng với Thủ tướng, Alexei Kosygin và Nikolai Podgorny, một Bí thư Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô và sau đó là Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Liên Xô.^[7][8] Do Khrushchev từng xem thường phần còn lại của Bộ Chính trị khi kết hợp quyền lãnh đạo đảng của mình với quyền lãnh đạo chính phủ Liên Xô, một phiên họp toàn thể của Ban Chấp hành Trung ương vào tháng 10 năm 1964 đã cấm bất kỳ cá nhân nào giữ cả hai chức vụ Tổng Bí thư và Thủ tướng.^[9] Sự sắp xếp này sẽ tồn tại cho đến cuối những năm 1970 khi Brezhnev củng cố vững chắc vị trí của mình là nhân vật quyền lực nhất ở Liên Xô.

Trong quá trình củng cố vị trí, Brezhnev trước tiên phải đấu tranh với Alexander Shelepin, cựu chủ tịch KGB và hiện là người đứng đầu Ủy ban Kiểm soát Đảng-Nhà nước. Đầu năm 1965, Shelepin bắt đầu kêu gọi khôi phục "sự tuân thủ và trật tự" trong Liên Xô như một phần trong nỗ lực trở thành nhà lãnh đạo quốc gia.^[10] Để đạt được mục đích này, ông đã sử dụng quyền kiểm soát của mình đối với cả các cơ quan nhà nước và đảng để thúc đẩy sự ủng hộ. Kết quả là Brezhnev đã huy động ban lãnh đạo tập thể của Liên Xô để buộc ông ta phải từ chức khỏi Ủy ban Kiểm soát Đảng-Nhà nước trước khi giải tán hoàn toàn cơ quan này vào ngày 6 tháng 12 năm 1965.^[11]

Yuri Andropov, chủ tịch KGB dưới thời Brezhnev

Sau khi gạt Shelepin và Podgorny sang một bên vì họ bất đồng đối với quyền lãnh đạo của ông vào năm 1965, Brezhnev đã chuyển sự chú ý của mình sang Alexei Kosygin. Vào những năm 1960, Cố vấn An ninh Quốc gia Hoa Kỳ Henry Kissinger ban đầu coi Kosygin là nhà lãnh đạo đã thiết kế chính sách đối ngoại của Liên Xô trong Bộ Chính trị. Trong cùng khoảng thời gian đó, Kosygin cũng phụ trách quản lý kinh tế với vai trò là Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng. Tuy nhiên, vị thế của ông đã bị suy yếu sau khi ông ban hành một số cải cách kinh tế vào năm 1965, được biết đến trong Đảng với tên gọi chung là "Cải cách Kosygin". Phần lớn là do trùng với sự kiện Praha (sự thay đổi đột ngột của Tiệp Khắc khỏi mô hình Liên Xô đã dẫn đến biến động vào năm 1968), cuộc cải cách đã gây ra phản ứng dữ dội trong các Đảng viên, những người đã đổ xô đến ủng hộ Brezhnev và củng cố vị thế của ông trong giới lãnh đạo Liên Xô.^[12] Năm 1969, Brezhnev mở rộng thêm quyền lãnh đạo của mình sau những tranh cãi với Bí thư thứ hai Mikhail Suslov và các quan chức cấp cao khác, những người sau đó không bao giờ còn tranh cãi về quyền lãnh đạo tối cao của ông trong Bộ Chính trị.^[13]

Brezhnev rất giỏi về hoạt động chính trị trong cấu trúc quyền lực của Liên Xô. Ông là một người hành động theo tập thể và không bao giờ hành động hấp tấp hay vội vàng. Không giống như Khrushchev, ông không đưa ra quyết định mà không tham khảo ý kiến đáng kể từ các nhà lãnh đạo khác và luôn sẵn sàng lắng nghe ý kiến của họ.^[14]

Vào đầu những năm 1970, Brezhnev đã củng cố vững chắc vị thế trong nước của mình. Năm 1977, Podgorny nghỉ hưu và một lần nữa Brezhnev trở thành Chủ tịch Đoàn chủ tịch của Xô Viết Tối cao. Trong khi Kosygin vẫn giữ chức Thủ tướng cho đến trước khi ông qua đời vào năm 1980 (thay thế bởi Nikolai Tikhonov), Brezhnev là nhân vật lãnh đạo cao nhất ở Liên Xô từ giữa những năm 1970^[15] cho đến khi ông qua đời vào năm 1982.^[12]

Chính sách đối nội

Phát triển lý luận

Bài chi tiết: Chủ nghĩa xã hội phát triển

Brezhnev đã định nghĩa "Chủ nghĩa xã hội phát triển" mang tính biểu tượng là chủ nghĩa xã hội theo phong cách Xô Viết, mà ông tin rằng đã xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và đạt đến giai đoạn chuyển tiếp theo lý luận của Vladimir Lenin, đó là từ chủ nghĩa xã hội tiến lên chủ nghĩa cộng sản. Brezhnev nhấn mạnh đến những phát triển công nghệ tiên tiến ở Liên Xô với việc điện khí hóa hoàn toàn đất nước, sử dụng năng lượng hạt nhân trong sản xuất, lập kế hoạch kinh tế bằng máy tính, cũng như nền nông nghiệp cơ giới hóa cao. Ông tin rằng mọi tầng lớp xã hội trong Liên Xô đã gần gũi với nhau hơn bao giờ hết do lực lượng sản xuất phát triển cao trong nước. Do đó, chế độ Chuyên chính vô sản, theo Brezhnev, đã chuyển sang Chuyên chính nhân dân. Brezhnev tin rằng tất cả các nước xã hội chủ nghĩa rồi sẽ trải qua quá trình phát triển xã hội chủ nghĩa và chuyển đổi xã hội giống nhau theo mô hình Liên Xô, bất kể điều kiện vật chất và quốc gia của họ như thế nào.^[16]

Kinh tế

Giai đoạn tăng trưởng nhanh (1964-1975)

Period	Tăng trưởng GNP hàng năm (theo CIA thống kê)	Tăng trưởng NMP hàng năm (theo Grigorii Khanin)	Tăng trưởng NMP hàng năm (theo thống kê của Liên Xô)
1960–1965	4.8[17]	4.4[17]	6.5[17]
1965–1970	4.9[17]	4.1[17]	7.7[17]
1970–1975	3.0[17]	3.2[17]	5.7[17]
1975–1980	1.9[17]	1.0[17]	4.2[17]
1980–1985	1.8[17]	0.6[17]	3.5[17]
[note 1]

Trong khoảng thời gian từ năm 1960 đến năm 1970, sản lượng nông nghiệp của Liên Xô tăng 3% mỗi năm. Ngành công nghiệp cũng được cải thiện: trong Kế hoạch 5 năm lần thứ tám (1966–1970), sản lượng của các nhà máy và hầm mỏ tăng 138% so với năm 1960. Trong khi Bộ Chính trị trở nên ủng hộ cải cách một cách tích cực, Kosygin đã thuyết phục được cả Brezhnev và bộ chính trị để nhà lãnh đạo cộng sản János Kádár tiến hành cải cách tại Cộng hòa Nhân dân Hungary, với một cuộc cải cách kinh tế mang tên Cơ chế kinh tế mới (NEM), cấp phép hạn chế cho việc thành lập các thị trường bán lẻ.^[26]

Tại Cộng hòa Nhân dân Ba Lan, một cách tiếp cận khác đã được thực hiện vào năm 1970 dưới sự lãnh đạo của Edward Gierek; ông tin rằng chính phủ cần các khoản vay của phương Tây để tạo điều kiện cho sự phát triển nhanh chóng của ngành công nghiệp nặng. Giới lãnh đạo Liên Xô đã chấp thuận điều này, vì Liên Xô không đủ khả năng duy trì khoản trợ cấp khổng lồ cho Khối phía Đông dưới hình thức xuất khẩu dầu khí giá rẻ. Tuy nhiên, Liên Xô không chấp nhận mọi loại cải cách, ví dụ như cuộc cải cách của Alexander Dubček tại Tiệp Khắc năm 1968 đã bị xóa bỏ.^[27]

Dưới thời Brezhnev, Bộ Chính trị đã từ bỏ các thử nghiệm phân quyền của Khrushchev. Đến năm 1966, hai năm sau khi nắm quyền, Brezhnev đã bãi bỏ Hội đồng kinh tế khu vực, được tổ chức để quản lý nền kinh tế tại các khu vực của Liên Xô.^[28]

Kế hoạch 5 năm lần thứ chín đã mang lại một sự thay đổi: lần đầu tiên các sản phẩm công nghiệp tiêu dùng được ưu tiên hơn các hàng hóa công nghiệp nặng. Các hàng hóa tiêu dùng như đồng hồ, đồ nội thất và radio được sản xuất rất nhiều. Kế hoạch vẫn để lại phần lớn đầu tư của nhà nước vào sản xuất hàng hóa công nghiệp nặng. Kết quả này không được phần lớn các viên chức cấp cao của chính phủ coi là một dấu hiệu tích cực cho tương lai của nhà nước Xô Viết. Đến năm 1975, hàng hóa tiêu dùng tăng trưởng chậm hơn 9% so với hàng hóa công nghiệp nặng. Chính sách này vẫn tiếp tục, mặc dù Brezhnev cam kết sẽ nhanh chóng chuyển hướng đầu tư để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng Liên Xô và nâng cao mức sống. Điều này đã không xảy ra.^[29]

Trong giai đoạn 1928–1973, Liên Xô tăng trưởng kinh tế với tốc độ nhanh hơn nhiều so với Hoa Kỳ và Tây Âu. Liên Xô bị cản trở bởi những tác động của Thế chiến II, khiến hầu hết miền tây Liên Xô bị tàn phá và hàng chục triệu người chết. Tuy nhiên, quá trình công nghiệp hóa cũng như hoạt động tình báo của Liên Xô đã cho phép người Nga vượt qua nhiều nền kinh tế phương Tây trong việc phát triển các công nghệ tiên tiến, đặc biệt là trong các lĩnh vực công nghệ hạt nhân, truyền thông vô tuyến, nông nghiệp và sản xuất công nghiệp. Đến đầu những năm 1970, Liên Xô có năng lực công nghiệp lớn thứ hai thế giới và sản xuất nhiều thép, dầu, gang, xi măng và máy kéo hơn bất kỳ quốc gia nào khác.^[30]

Đầu thập niên 1970, nền kinh tế Liên Xô tăng trưởng với tốc độ nhanh hơn nền kinh tế Hoa Kỳ (mặc dù với biên độ nhỏ). Liên Xô cũng duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định so với các nền kinh tế của Tây Âu. Nhưng nửa cuối thập niên 1970, quá trình tăng trưởng nhanh hơn phương Tây đã kết thúc khi Liên Xô không đầu tư cho công nghệ máy tính dẫn đến sự tụt hậu trong lĩnh vực này, trong khi công nghệ này ngày càng tỏ ra có ý nghĩa quyết định đối với nền kinh tế phương Tây.^[31] Đến cuối thập niên 1970, sự trì trệ đã trở nên rõ ràng.^[32]

Giai đoạn trì trệ (1976-1983)

Bài chi tiết: Trì trệ Brezhnev

Thời kỳ trì trệ, một thuật ngữ do Mikhail Gorbachev đặt ra, được cho là do sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm sự tốn kém ngân sách cho cạnh tranh vũ trang với Hoa Kỳ; quyết định của Liên Xô tham gia thương mại quốc tế trong khi lại bỏ qua những thay đổi đang diễn ra trong các nền kinh tế phương Tây; chủ nghĩa bảo thủ gia tăng trong xã hội Liên Xô; chiến tranh Afghanistan; bộ máy Nhà nước chuyển đổi thành một chế độ nguyên lão thiếu năng động; thiếu cải cách kinh tế; tham nhũng lan rộng và các vấn đề cơ cấu khác trong nước.^[33]

Trong nước, tình trạng trì trệ xã hội được thúc đẩy bởi sự gia tăng của những người lao động thiếu kỹ năng, tình trạng thiếu hụt lao động và sự suy giảm kỷ luật lao động. Trong khi Brezhnev, mặc dù "thỉnh thoảng"^[34] thông qua Alexei Kosygin, đã cố gắng cải cách nền kinh tế vào cuối những năm 1960 và 1970, ông đã không tạo ra được kết quả tích cực. Một trong những cải cách này là cải cách kinh tế năm 1965 do Kosygin khởi xướng, mặc dù nguồn gốc của nó thường được bắt nguồn từ thời kỳ Khrushchev. Cuộc cải cách cuối cùng đã bị Ủy ban Trung ương hủy bỏ, mặc dù Ủy ban thừa nhận rằng các vấn đề kinh tế đã tồn tại.^[35] Sau khi trở thành lãnh đạo Liên Xô, Gorbachev sẽ mô tả nền kinh tế dưới thời Brezhnev là "giai đoạn tăng trưởng chậm nhất của chủ nghĩa xã hội".^[36]

Dựa trên hoạt động giám sát của mình, CIA đã ước tính rằng nền kinh tế Liên Xô đạt đỉnh vào những năm 1970-1975 khi đứng thứ 2 thế giới và đạt tương đương 57% GNP so với Hoa Kỳ. Tuy nhiên, bắt đầu từ sau năm 1975, tăng trưởng kinh tế bắt đầu chậm lại, một phần do liên tục ưu tiên công nghiệp nặng và chi tiêu quân sự hơn hàng tiêu dùng. Ngoài ra, nền nông nghiệp Liên Xô bắt đầu suy giảm, không đủ sản lượng đáp ứng nhu cầu của dân số và năng suất công nghiệp phụ thuộc vào đó. Cuối cùng, tốc độ tăng trưởng GNP chậm lại còn khoảng 2% mỗi năm vào đầu thập niên 1980. Khi tốc độ tăng trưởng GNP chậm lại, Liên Xô bắt đầu tụt hậu so với Tây Âu và Hoa Kỳ. Đến giữa thập niên 1980, Hoa Kỳ bắt đầu tăng trưởng trung bình cao hơn khoảng 1% mỗi năm so với tốc độ tăng trưởng của Liên Xô.^[37]

Sự trì trệ của nền kinh tế Liên Xô được thúc đẩy bởi các thủ tục rườm rà của hệ thống kế hoạch hóa tập trung, các ngành công nghiệp của Liên Xô đã không đổi mới đủ nhanh để đáp ứng nhu cầu của công chúng.^[38] Điều này đặc biệt đáng chú ý trong lĩnh vực máy tính khi Liên Xô không chú ý đầu tư đủ vào lĩnh vực mới mẻ này, khiến họ tụt hậu và ngày càng phải dùng đến việc sao chép thiết kế máy tính của phương Tây.^[39]

Cải cách quan trọng cuối cùng do chính phủ Kosygin thực hiện, và một số người tin rằng vào thời kỳ trước perestroika, là quyết định chung của Ủy ban Trung ương và Hội đồng Bộ trưởng có tên là "Cải thiện kế hoạch và tăng cường tác động của cơ chế kinh tế đối với việc nâng cao hiệu quả sản xuất và cải thiện chất lượng lao động", thường được gọi là cải cách năm 1979. Cuộc cải cách, trái ngược với cuộc cải cách năm 1965, tìm cách tăng cường sự tham gia kinh tế của chính quyền trung ương bằng cách tăng cường nhiệm vụ và trách nhiệm của các bộ. Với cái chết của Kosygin vào năm 1980, và do cách tiếp cận bảo thủ của người kế nhiệm ông là Nikolai Tikhonov đối với kinh tế, rất ít cải cách thực sự được thực hiện.^[40]

Kế hoạch 5 năm lần thứ 11 của Liên Xô đã có một kết quả đáng thất vọng: tăng trưởng kinh tế chỉ đạt 4 - 5%. Trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 10 trước đó, mục tiêu tăng trưởng là 6,1%, nhưng mục tiêu này đã không đạt được. Brezhnev đã có thể tiếp tục duy trì tăng trưởng kinh tế bằng cách đẩy mạnh giao thương với Tây Âu và Thế giới Ả Rập.^[37] Liên Xô vẫn vượt trội hơn Hoa Kỳ trong lĩnh vực công nghiệp nặng trong thời kỳ Brezhnev. Một kết quả đáng kể khác của thời kỳ Brezhnev cầm quyền là một số quốc gia Khối phía Đông đã có thu nhập bình quân đầu người cao hơn so với Liên Xô.^[41]

Chính sách nông nghiệp

Tem bưu chính Liên Xô năm 1979, kỷ niệm 25 năm Chiến dịch Virgin Lands

Chính sách nông nghiệp của Brezhnev đã củng cố các phương thức truyền thống để tổ chức các trang trại tập thể và thực thi hạn ngạch sản lượng tập trung. Mặc dù có mức đầu tư nhà nước cao kỷ lục vào nông nghiệp trong những năm 1970, việc đánh giá sản lượng nông nghiệp vẫn tập trung vào thu hoạch ngũ cốc. Mặc dù có một số cải thiện, vẫn còn những vấn đề như sản xuất thức ăn gia súc trong nước không đủ và thu hoạch củ cải đường đang giảm. Brezhnev đã cố gắng giải quyết những vấn đề này bằng cách tăng đầu tư nhà nước và cho phép mở rộng diện tích đất do tư nhân sở hữu. Tuy nhiên, những hành động này không đủ hiệu quả trong việc giải quyết các vấn đề cơ bản như thiếu hụt lao động lành nghề và máy móc nông nghiệp không phù hợp cho các trang trại tập thể nhỏ. Một cuộc cải cách đáng kể là cần thiết, nhưng nó không được ủng hộ do những cân nhắc về ý thức hệ và chính trị.

Chính sách nông nghiệp của Brezhnev đã củng cố các phương pháp thông thường để tổ chức nông trại tập thể. Hạn ngạch đầu ra tiếp tục được áp dụng tập trung.^[42] Chính sách hợp nhất các trang trại của Khrushchev được Brezhnev tiếp tục, vì ông chia sẻ niềm tin của Khrushchev rằng các hợp tác xã (kolkhozes) lớn hơn sẽ làm tăng năng suất. Brezhnev thúc đẩy tăng đầu tư của nhà nước vào nông nghiệp, đạt mức cao nhất mọi thời đại vào những năm 1970 là 27% tổng đầu tư của nhà nước – con số này không bao gồm đầu tư vào thiết bị nông nghiệp. Chỉ riêng năm 1981, 33 tỷ đô la Mỹ (theo sức mua 2009) đã được đầu tư vào nông nghiệp.^[43]

Sản lượng nông nghiệp năm 1980 cao hơn 21% so với mức sản xuất trung bình từ năm 1966 đến năm 1970. Sản lượng ngũ cốc tăng 18%. Những kết quả cải thiện này vẫn là chưa đủ. Ở Liên Xô, tiêu chí đánh giá sản lượng nông nghiệp là vụ thu hoạch ngũ cốc. Việc nhập khẩu ngũ cốc, bắt đầu từ thời Khrushchev, trên thực tế đã trở thành bình thường với Liên Xô. Khi Brezhnev gặp khó khăn trong việc ký kết các hiệp định thương mại với Hoa Kỳ, ông đã đến nơi khác, chẳng hạn như Argentina. Thương mại là cần thiết vì sản lượng cây thức ăn chăn nuôi trong nước của Liên Xô bị thiếu hụt nghiêm trọng. Một lĩnh vực khác cũng đang gặp khó khăn là củ cải đường, đã giảm 2% trong những năm 1970. Cách Brezhnev giải quyết những vấn đề này là tăng đầu tư của nhà nước. Ủy viên Bộ Chính trị Gennady Voronov ủng hộ việc phân chia lực lượng lao động của mỗi hợp tác xã thành những gì ông gọi là "hộ liên kết".^[43] Những "hộ liên kết" này sẽ được giao những chức năng cụ thể, chẳng hạn như điều hành đơn vị sản xuất sữa của trang trại. Ông lập luận rằng lực lượng lao động càng lớn thì họ càng cảm thấy có ít trách nhiệm với công việc chung.^[43] Chương trình này đã được Andrey Andreyev đề xuất với Joseph Stalin vào những năm 1940 và đã bị Khrushchev phản đối trước và sau khi Stalin qua đời. Voronov cũng không thành công vì Brezhnev đã từ chối chính sách này.^[44]

Chính sách đối ngoại

Richard Nixon và Brezhnev gặp gỡ tại Nhà Trắng, 19 tháng 6 năm 1973

Gerald Ford và Brezhnev gặp gỡ tại Vladivostok, tháng 11 năm 1974

Carter và Brezhnev ký Hiệp ước SALT II, 18 tháng 6 năm 1979, tại Viên

Dưới thời Brezhnev, quan hệ với Trung Quốc tiếp tục xấu đi, sau cuộc chia rẽ Trung-Xô và tan vỡ đầu thập niên 1960. Năm 1965, Thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai tới thăm Moskva để đàm phán, nhưng không có giải pháp nào cho sự xung đột. Năm 1969, giữa quân đội Liên Xô và Trung Quốc xảy ra một loạt các cuộc va chạm dọc biên giới trên sông Ussuri. Brezhnev cũng tiếp tục sự ủng hộ của Liên Xô cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong cuộc Chiến tranh Việt Nam. Năm 1962, Brezhnev trở thành công dân danh dự của Belgrade.^[45] Ngày 22 tháng 1 năm 1969, một sĩ quan Liên Xô, Viktor Ilyin, đã tìm cách ám sát Brezhnev.^[46]

Tuy nhiên, sự tan băng trong quan hệ Trung-Mỹ bắt đầu từ năm 1971, đã đánh dấu một giai đoạn mới trong quan hệ quốc tế. Để ngăn chặn sự hình thành một liên minh Mỹ-Trung chống Liên Xô, Brezhnev đã mở một vòng đàm phán mới với Hoa Kỳ. Tháng 5 năm 1972, Tổng thống Richard Nixon tới thăm Moskva, và hai nhà lãnh đạo đã ký Hiệp ước Giới hạn Vũ khí Chiến lược (SALT I), đánh dấu sự khởi đầu của thời kỳ "détente" (giảm căng thẳng). Tháng 1 năm 1973, Mỹ chính thức chấm dứt tham dự vào cuộc Chiến tranh Việt Nam, loại bỏ một chướng ngại quan trọng cho quan hệ Xô-Mỹ. Tháng 5, Brezhnev tới thăm Tây Đức, và, vào tháng 6, ông có một chuyến thăm cấp nhà nước tới Hoa Kỳ.

Đỉnh cao của thời kỳ giảm căng thẳng thời Brezhnev là việc ký kết Định ước Helsinki cuối cùng năm 1975, công nhận các biên giới thời hậu chiến ở đông và trung Âu và, trên thực tế, hợp pháp hóa sự bá chủ của Liên Xô trong vùng. Đổi lại, Liên Xô đồng ý rằng "các nhà nước liên quan sẽ tôn trọng nhân quyền và các quyền tự do nền tảng, gồm tự do tư tưởng, tự do lương tâm, tự do tôn giáo hay tín ngưỡng, cho tất cả mọi người không phân biệt sắc tộc, giới tính, ngôn ngữ hay tôn giáo". Nhưng những điều này không bao giờ trở thành hiện thực, và sự chống đối chính trị với quá trình giảm căng thẳng tăng lên tại Mỹ khi những mong đợi lạc quan về sự "giảm căng thẳng" không xảy ra bởi không có bất kỳ sự tự do hóa nào bên trong Liên Xô và các quốc gia vệ tinh của nó. Vấn đề quyền di cư cho người Do Thái Liên Xô ngày càng trở thành trở ngại cho quan hệ Xô-Mỹ. Một Hội nghị thượng đỉnh giữa Brezhnev và Tổng thống Gerald Ford tại Vladivostok tháng 11 năm 1974 đã không thể giải quyết các vấn đề. (xem Sửa đổi Jackson-Vanik)

Leonid Brezhnev và Gerald Ford ký Tuyên bố chung về Hiệp ước SALT tại Vladivostok

Trong thập niên 1970, Liên Xô đã đạt tới đỉnh cao quyền lực chính trị và chiến lược trong quan hệ với Hoa Kỳ. Hiệp ước SALT I đã hình thành một cách có hiệu quả sự cân bằng về vũ khí hạt nhân giữa hai siêu cường. Định ước Helsinki hợp pháp hóa tầm ảnh hưởng của Liên Xô ở Đông Âu, và thất bại của Hoa Kỳ tại Việt Nam và vụ Watergate làm suy yếu danh tiếng của Mỹ. Dưới sự chỉ huy của Đô đốc Sergei Gorshkov, Liên Xô lần đầu tiên cũng trở thành một cường quốc hải quân thế giới. Liên Xô mở rộng quan hệ ngoại giao và ảnh hưởng chính trị tới Trung Đông và châu Phi. Đồng minh của Liên Xô, Cuba, đã can thiệp quân sự thành công vào cuộc nội chiến Angola năm 1975 và sau đó vào cuộc Chiến tranh Ogaden năm 1977-1978 giữa Ethiopia và Somalia. Sự can thiệp quân sự của Liên Xô là tối thiểu, nhưng các vũ khí và cố vấn quân sự của họ đã tham gia vào các cuộc xung đột này cùng các lực lượng Cuba.

Trong giai đoạn này, Brezhnev đã củng cố vị trí của mình. Tháng 6 năm 1977, ông buộc Podgorny nghỉ hưu và một lần nữa trở thành Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Xô viết Tối cao Liên Xô, biến chức vụ này trở thành tương đương với chức vụ của một Tổng thống hành pháp. Tuy Kosygin vẫn là Thủ tướng chỉ một thời gian ngắn sau khi ông chết năm 1980, Brezhnev rõ ràng là người thống trị ban lãnh đạo từ năm 1977 trở về sau. Tháng 5 năm 1976, ông tự phong mình làm Nguyên soái Liên Xô, "Nguyên soái chính trị" đầu tiên từ thời Stalin. Bởi Brezhnev chưa bao giờ giữ chức chỉ huy quân sự, hành động này đã làm dấy lên sự phản đối trong giới chỉ huy chuyên nghiệp, nhưng quyền lực và ảnh hưởng của họ dưới thời Brezhnev đảm bảo rằng họ luôn ủng hộ ông. Cũng trong thời gian này sức khoẻ Brezhnev bắt đầu có dấu hiệu giảm sút.

Vụ việc máy bay

Ngày 9 tháng 2 năm 1961 khi Brezhnev (khi ấy là Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Tối cao) đang trên đường tới Cộng hòa Guinea trong một chuyến viếng thăm cấp nhà nước, chiếc IL-18 đã bị tấn công bởi một số chiếc máy bay chiến đấu của Pháp. Phi công Boris Bugaev đã thoát khỏi vụ tấn công thành công.^[47]

Những năm cuối cùng

Những năm cuối cùng thời kỳ cầm quyền của Brezhnev đặc điểm ở sự sùng bái cá nhân ngày càng tăng. Ông nổi tiếng là người thích huân chương (tổng cộng ông nhận được 114 chiếc), vào tháng 12 năm 1976, nhân ngày sinh lần thứ 70 ông được trao huân chương Anh hùng Liên Xô, giải thưởng cao nhất của nhà nước, thường được trao cho người có thành tích lớn phục vụ nhà nước và xã hội. Brezhnev được nhận giải thưởng này, cùng với Huân chương Lenin và Huân chương Sao Vàng, ba lần nữa trong những ngày sinh nhật ông. Brezhnev cũng được trao Huân chương Chiến thắng, huân chương cao nhất của quân đội Liên Xô, năm 1978, trở thành người duy nhất được nhận nó sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Tuy nhiên, những huân chương dành cho Brezhnev đã gây ra một cuộc tranh cãi năm 1989, cho rằng ông không đáp ứng các tiêu chuẩn để được nhận chúng.

Những giải thưởng quân sự ông được nhận với thành tích tham gia vào một khoảng thời gian ít được biết tới trong Chiến tranh thế giới thứ hai, khi một nhóm lính thủy Liên Xô ngăn chặn một nỗ lực của Đức nhằm tiêu diệt cứ điểm của Liên Xô, có tên hiệu Malaya Zemlya, trên bờ Biển Đen gần Novorossiysk. Đầu những năm 1980, cuốn sách của Brezhnev về sự kiện này, cùng với những cuốn sách khác của ông, về Chiến dịch Virgin Lands^[48] và về những công việc tái thiết ngành công nghiệp Ukraina thời hậu chiến, đã được dịch sang hai chục thứ tiếng (gồm cả tiếng Do Thái^[49]) và trở thành (ít nhất trên báo chí) tài liệu nghiên cứu bắt buộc cho mọi trường học Liên Xô. Hiện mọi người tin rằng những cuốn sách được viết ra bởi một số "người viết thuê" của ông. Với sự thúc giục của Brezhnev - hay để tâng bốc vị lãnh đạo già - giai đoạn Malaya Zemlya được đề cao thêm: một bộ phim đã được sản xuất, với một bài hát của Aleksandra Pakhmutova.

Tuy nhiên, không giống như sự sùng bái cá nhân của Stalin, sự sùng bái dành cho Brezhnev được đa số người coi là rỗng tuếch và trơ tráo^{[cần dẫn nguồn]}, và, vì không có một cuộc thanh trừng, để có thể buộc mọi người phải kính trọng hay sợ hãi, nó đã không được đón nhận và bị hờ hững^{[cần dẫn nguồn]}. Không biết được rằng liệu Brezhnev có biết về điều này không, bởi ông thường bận rộn với các cuộc họp thượng đỉnh quốc tế (như hiệp ước SALT II, được ký với Jimmy Carter vào tháng 6 năm 1979), và thường lãnh đạo các vấn đề quan trọng trong nước. Chúng được trao cho những người phụ tá của ông, một số trong số họ, như người chịu trách nhiệm lãnh đạo nông nghiệp Mikhail Gorbachev, dần tin tưởng rằng một cuộc cách mạng từ nền móng là cần thiết. Tuy nhiên, không có âm mưu nào trong giới lãnh đạo chống lại Brezhnev, và ông được phép dần rút khỏi quyền lực khi sức khoẻ sút giảm. Tình trạng sức khoẻ kém của ông hiếm khi – hay thậm chí không bao giờ  – được đề cập trên báo chí Liên Xô, nhưng thực tế đã trở nên rõ ràng với sự vắng mặt của ông trong các sự kiện công khai và với tình trạng ngày càng xấu đi về kinh tế và chính trị.

Trong số di sản của Brezhnev để lại cho những người kế nhiệm ông là quyết định can thiệp vào Afghanistan năm 1979, nơi một chế độ cộng sản đang chiến đấu với các chiến binh nổi dậy Hồi giáo được Hoa Kỳ viện trợ và các lực lượng khác nhằm giành quyền lực. Quyết định này không phải do Bộ Chính trị đưa ra, mà chỉ trong bộ máy riêng của Brezhnev tại một cuộc họp không chính thức. Nó dẫn tới sự kết thúc bất ngờ của thời kỳ giảm căng thẳng, với việc áp đặt cấm vận lương thực của Hoa Kỳ, càng làm các vấn đề kinh tế của Liên Xô thêm nghiêm trọng.

Tháng 3 năm 1982, Brezhnev bị một cơn nhồi máu cơ tim nghiêm trọng, và sau đó, dần phải đấu tranh để giữ lấy quyền lực.

Huân chương và Huy chương

Leonid Brezhnev là người có nhiều huân huy chương nhất thế giới đến thời điểm hiện tại^[50]. Tính đến ngày 26/11/1982 khi ông qua đời, theo thống kê ông có tổng số 114 huân huy chương các loại. Ngoài huân huy chương trong nước, ông còn được nhiều nước trao tặng.

Trong nước

Huân chương và huy chương			Ngày	Trao cho
Số lần	Hình ảnh	Tên
4		Anh hùng Liên Xô	18/12/1966 18/12/1976 19/12/1978 18/12/1981	"Cống hiến xuất sắc cho phục vụ Nhà nước và Xã hội Liên Xô."
1		Anh hùng Lao động Xã hội chủ nghĩa	17/6/1961	"Thành tích vượt trội trong lĩnh vực kinh tế nhà nước và văn hóa."
8		Huân chương Lenin	2/12/1947 18/12/1956 17/6/1961 18/12/1966 2/10/1971 18/12/1976 19/12/1978 18/12/1981	Đóng góp xuất sắc cho Nhà nước Liên Xô
1		Huân chương Chiến thắng	20/2/1978 (tước bỏ 21/9/1989)	Đóng góp vai trò quân sự trên quy mô mặt trận dẫn tới thắng lợi toàn diện của Hồng quân
2		Huân chương Cách mạng Tháng Mười	14/3/1979 18/12/1980	"Phục vụ cho sự nghiệp mở rộng chủ nghĩa cộng sản hoặc đất nước, hay tăng cường hệ thống phòng thủ của Liên Xô"
2		Huân chương Cờ đỏ	12/3/1942 29/5/1944	"Chủ nghĩa anh hùng trong chiến đấu, có thành tựu phi thường trong quân sự và chiến đấu"
1		Huân chương Bogdan Khmelnitsky hạng 2		"Có vai trò đặc biệt trong chiến đấu dẫn tới thắng lợi giải phóng lãnh thổ Liên Xô"
1		Huân chương Chiến tranh Vệ quốc hạng nhất		"Có vai trò đặc biệt và can đảm trong cuộc chiến tranh vệ quốc góp phần dẫn tới sự thành công của các hoạt động quân sự"
1		Huân chương Sao Đỏ		"Cống hiến đặc biệt cho sự nghiệp quốc phòng trong chiến tranh và hòa bình"
1		Huy chương Công trạng Chiến đấu		"Chiến đấu dũng cảm bảo vệ thành công biên giới, huấn luyện chính trị và dự bị trong lĩnh vực quân sự, quốc phòng"
1		Huy chương Kỷ niệm "Lễ kỷ niệm 100 năm ngày sinh V.I.Lenin	1970	"Có công trạng xuất sắc trong lĩnh vực dân sự và quân sự của Liên Xô"
1		Huy chương "Bảo vệ Odessa"		"Tham gia bảo vệ Odessa"
1		Huy chương "Bảo vệ Caucasus"		"Tham gia bảo vệ Caucasus"
1		Huy chương "Chiến thắng Đức Quốc xã trong chiến tranh Vệ quốc vĩ đại 1941-1945"		"Phục vụ trong lĩnh vực quân sự và dân sự trong cuộc chiến tranh vệ quốc"
1		Huy chương Kỷ niệm "20 năm chiến thắng Đức Quốc xã trong chiến tranh Vệ quốc vĩ đại 1941-1945"	1965	"Phục vụ trong lĩnh vực quân sự và dân sự trong cuộc chiến tranh vệ quốc"
1		Huy chương Kỷ niệm "30 năm chiến thắng Đức Quốc xã trong chiến tranh Vệ quốc vĩ đại 1941-1945"	1975	"Phục vụ trong lĩnh vực quân sự và dân sự trong cuộc chiến tranh vệ quốc"
1		Huy chương "Giải phóng Warszawa"		"Tham gia giải phóng Warszawa"
1		Huy chương "Giải phóng Praha"		"Tham gia giải phóng Praha"
1		Huy chương "Đánh chiếm Viên"		"Tham gia trận đánh Viên"
1		Huy chương "Anh dũng Lao động trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại 1941-1945"		"Tham gia lao động trong chiến tranh vệ quốc từ 1 năm trở lên"
1		Huy chương "Tăng cường hợp tác quân sự"	1979	"Công lao trong việc tăng cường hợp tác quân sự trong khối Warszawa"
1		Huy chương "Phục hồi xây dựng ngành luyện kim đen phía Nam"		"Đóng góp vai trò quan trọng trong công việc luyện kim trong cuộc chiến chống Đức Quốc xã"
1		Huy chương "Vì sự phát triển vùng đất hoang"		"Đóng góp vai trò quan trọng trong công việc phát triển khai khẩn đất hoang các khu vực Kazakhstan, Siberia, Ural, khu vực Volga và Bắc Caucasus"
1		Huy chương Kỷ niệm "40 năm lực lượng vũ trang Liên Xô"	1958	"Trao cho Nguyên soái, tướng, đô đốc, sĩ quan để chào mừng kỷ niệm 40 năm thành lập lực lượng vũ trang Liên Xô"
1		Huy chương Kỷ niệm "50 năm lực lượng vũ trang Liên Xô"	1968	"Trao cho Nguyên soái, tướng, đô đốc, sĩ quan để chào mừng kỷ niệm 50 năm thành lập lực lượng vũ trang Liên Xô"
1		Huy chương Kỷ niệm "60 năm lực lượng vũ trang Liên Xô"	1978	"Trao cho Nguyên soái, tướng, đô đốc, sĩ quan để chào mừng kỷ niệm 60 năm thành lập lực lượng vũ trang Liên Xô"
1		Huy chương Kỷ niệm "250 năm thành lập Leningrad"	1957	"Trao cho công dân cống hiến xuất sắc trong việc cải tạo các lĩnh vực trong thành phố trong thời gian 5 năm trở lên"
1		Huy chương Kỷ niệm "1500 năm thành lập Kiev"	1982	"Trao cho công dân cống hiến xuất sắc trong việc cải tạo các lĩnh vực trong thành phố trong thời gian 10 năm trở lên"
1		Giải thưởng Lenin về văn học	20/4/1979	Trao cho tác phẩm "đất nhỏ", tác phẩm trong bộ 3 tác phẩm của Brezhnev
1		Giải thưởng Hòa bình Quốc tế Lenin	1972
1		Huy chương kỷ niệm "50 năm Đảng Cộng sản Liên Xô	1981

Quốc tế

Huân chương và huy chương			Ngày	quốc gia	Trao cho
Số lần	Hình ảnh	Tên
1		Huân chương Tháng 5	1974	Argentina	Ngoại giao
1		Huân chương Giải phóng Mặt Trời	1981	Cộng hòa Dân chủ Afghanistan
3		Huân chương Anh hùng	1973 1976 1981	Cộng hòa Nhân dân Bulgaria
3		Huân chương Georgy Dimitrov
1		Huy chương kỷ niệm "100 năm giải phóng khỏi Ottoman"	1978
1		Huy chương kỷ niệm "30 năm Cách mạng Xã hội chủ nghĩa ở Bulgaria"	1974
1		Huy chương kỷ niệm "90 năm ngày sinh Georgy Dimitrov"	1972
1		Huy chương kỷ niệm "100 năm ngày sinh Georgy Dimitrov"	1982
1		Anh hùng Cộng hòa Cuba	1981	Cộng hòa Cuba
1		Huân chương José Martí	1974
1		Huân chương Carlos Manuel de Céspedes	1981
1		Huân chương Playa Girón	1976
1		Huy chương kỷ niệm "20 năm tấn công trại lính Moncada"	1973
1		Huy chương kỷ niệm "20 năm thành lập lực lượng vũ trang cách mạng"	1976
3		Anh hùng Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Tiệp Khắc	5/5/1970 26/11/1976 16/12/1981	Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Tiệp Khắc	"có công lao đặc biệt và thành tích anh hùng với đất nước."
4		Huân chương Klement Gottwald	1970 1976 1978 1981		"phần thưởng trao cho các nước xã hội chủ nghĩa của Tiệp Khắc."
2		Huân chương sư tử trắng	1946 1973		"trao thưởng cho cống hiến với Tiệp Khắc."
1		Huy chương kỷ niệm "Trận đánh Dukla Pass"	1960
1	xxxx80px|border]]	Huy chương kỷ niệm quân đội	1946
1		Huy chương Hữu nghị hạng nhất	1980
2		Thập tự chiến Tiệp Khắc	1945 1947		"hành động dũng cảm trong quân đội"
1		Huy chương Dũng cảm	1945		"có hành động dũng cảm trong chiến đấu"
1		Huy chương kỷ niệm 50 năm Đảng Cộng sản Tiệp Khắc	1971
1		Huy chương kỷ niệm "20 năm Khởi nghĩa Quốc gia Slovak"	1964
1		Huy chương kỷ niệm "30 năm Khởi nghĩa Quốc gia Slovak"	1975
1		Huân chương Hoa hồng trắng Phần Lan	1976	Cộng hòa Phần Lan	"trao cho dân sự và quân sự
3	Tập tin:GDR Marks-order bar.png Tập tin:GDR Karl-Marx-order rib.gif	Huân chương Karl Marx	1974 1979 1981	Cộng hòa Dân chủ Đức
3		Anh hùng Cộng hòa Dân chủ Đức	1976 1979 1981
1		Ngôi sao Hữu nghị Nhân dân Hạng nhất	1976
1		Huy chương "vì sự tăng cường với Cộng hòa Dân chủ Đức	1979
1		Huân chương Độc lập	1961	Cộng hòa Guinea
2		Huân chương Cờ Đỏ	1976 1981	Cộng hòa Nhân dân Hungary
2		Ngôi sao Cộng hòa Indonesia	1961 1976	Cộng hòa Indonesia	Đệ nhất
1		Anh hùng Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào	1981	Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào
1		Huân chương Vàng Quốc gia	1982
1		Anh hùng Cộng hòa Nhân dân Mông Cổ	1976	Cộng hòa Nhân dân Mông Cổ
1		Anh hùng Lao động Cộng hòa Nhân dân Mông Cổ
4		Huân chương Sukhbaatar	1966 1971 1976 1981
1		Huy chương kỷ niệm "30 năm chiến thắng quân phiệt Nhật Bản"	1975
1		Huy chương kỷ niệm "30 năm chiến thắng Khalkhin Gol"	1969		Tham gia chiến dịch Khalkhin Gol
1		Huy chương kỷ niệm "40 năm chiến thắng Khalkhin Gol"	1979
1	xxxx80px]]	Huy chương kỷ niệm "50 năm Cách mạng Mông Cổ"	1971
1	xxxx80px]]	Huy chương kỷ niệm "50 năm chiến thành lập Quân đội nhân dân Mông Cổ"
1		Huân chương Mặt trời Đệ nhất	1978	Cộng hòa Peru
1		Huân chương Polonia Restituta Đệ nhất	1976	Cộng hòa Nhân dân Ba Lan
1		Bội tinh Grunwald, Đệ nhị	1946
1		Huy chương "Vì Odra, Nissa, Baltic"			"tưởng niệm chiến thắng của Ba Lan tại vòng tuyến sông Odra, Nissa và biển Baltic"
1		Huy chương Chiến thắng và Tự do			"kỷ niệm chiến thắng Quốc gia Ba Lan và đồng minh trong việc đánh đuổi phát xít dành tự do và chiến thắng dẫn tới thắng lợi ngày 9/5/1945"
1		Huân chương Chiến tranh Virtuti Militari	1974 (tước bỏ năm 1990)
1		Huân chương Công lao Cộng hòa Ba Lan	1981		"công lao trong quan hệ giữ 2 quốc gia"
1		Huân chương Sao Romania	1976	Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Romania
1		Huân chương Chiến thắng chủ nghĩa Xã hội	1981
1		Anh hùng Lao động	1982	Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam
1		Huân chương Hồ Chí Minh
1		Huân chương Sao vàng	1980
1		Huân chương Đại tinh Nam Tư	1962	Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Nam Tư	"Xây dựng và phát triển hòa bình và quan hệ giữa 2 nước."
1		Huân chương Tự do	1976		"khả năng lãnh đạo và tài năng xuất sắc"
1		Huân chương Cách mạng 14/10	1982	Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Yemen
1		Huân chương Lá cờ Quốc gia hạng nhất	1976	Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên
1		Huân chương Ngôi sao Danh dự	1980	Ethiopia Xã hội chủ nghĩa

Qua đời và di sản

Xem thêm: Cái chết và tang lễ của Leonid Brezhnev

Tới giữa thập niên 1970, "một trong những đồng minh thân cận nhất của ông là một y tá của KGB, người cung cấp cho ông liên tục rất nhiều thuốc mà không cần hỏi ý kiến các bác sĩ"^[51]. Ông trở nên phụ thuộc vào ma túy trong thuốc ngủ nembutal^[52] và qua đời vì nhồi máu cơ tim ngày 10 tháng 11 năm 1982. Ông được vinh danh với một trong những lễ tang lớn và trang trọng nhất thế giới. Lễ quốc tang được tổ chức trong bốn ngày. Thi hài ông được đặt trong một quan tài mở tại Tòa nhà các Liên đoàn Thương mại ở Moskva.

Sau đó, vào ngày 15 tháng 11 ngày sau buổi tang lễ, các lớp học tại các trường học và trường đại học được cho nghỉ và mọi tuyến đường vào Moskva đều bị chặn lại. Buổi lễ được truyền hình trực tiếp trên khắp cả nước. Chiếc quan tài được xe bọc thép đưa tới Quảng trường Đỏ. Khi quan tài tới giữa Quảng trường Đỏ nó được đưa ra khỏi xe, và với nắp mở, nó được đặt trên một bệ phủ vải đỏ đối diện với Lăng Lenin. Từ phía trên Lăng Lenin hàng loạt những lời tán dương được Tổng bí thư Andropov, Bộ trưởng Quốc phòng Dmitry Ustinov, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Anatoli Alexandrov và một người công nhân đọc lên. Sau đó các thành viên Bộ Chính trị từ trên lễ đài bước xuống và những người quan trọng nhất trong số họ, Andropov, Chernenko và Gromyko đứng bên trái và Thủ tướng Nikolai Tikhonov, Bộ trưởng Quốc phòng Dimitry Ustinov và lãnh đạo Đảng tại Moskva Grishin đứng bên phải, cùng khiêng quan tài Brezhnev tới phía sau lăng, trong Nghĩa trang Tường Điện Kremlin. Đúng 12:45 chiều, quan tài của Brezhnev được hạ huyệt với tiếng kèn rền vang, cùng với những tiếng còi báo động và tiếng súng.

Sau khi Brezhnev qua đời, thành phố Naberezhnye Chelny ở châu thổ Sông Volga được đổi tên thành "Brezhnev" để vinh danh ông.^[53] Tuy nhiên, chưa tới 5 năm sau, cái tên cũ lại được phục hồi.^[54] Một khu vực phía ngoài Moskva, Quận Cây Anh đào (Cheryomushky Rayon), được đổi lại tên cũ của nó, từ tên Quảng trường Hồng binh.^[54].

Brezhnev đã cầm quyền ở Liên Xô lâu hơn bất kỳ một người nào khác trừ Stalin. Ông bị chỉ trích vì giai đoạn trì trệ kéo dài được gọi là 'Trì trệ Brezhnev', trong đó những vấn đề cốt lõi của nền kinh tế bị bỏ qua và hệ thống chính trị Liên Xô đang ngày càng suy tàn. Sự can thiệp của Liên Xô vào Afghanistan là một trong những quyết định lớn nhất trong sự nghiệp chính trị của ông, cũng làm suy yếu nghiêm trọng đến vị thế quốc tế của Liên Xô. Về thành tựu của Brezhnev, có thể nói rằng Liên Xô đã đạt tới mức độ quyền lực, ảnh hưởng chưa từng có và sẽ không bao giờ lặp lại, xã hội cũng yên tĩnh trong thời cầm quyền của ông. Một cuộc điều tra của Public Opinion Foundation tiến hành năm 2006 cho thấy 61% người Nga coi thời kỳ Brezhnev là tốt cho đất nước.^[55] Một cuộc nghiên cứu của VTsIOM năm 2007 cho thấy hầu hết người Nga muốn sống ở thời kỳ Brezhnev hơn ở bất kỳ giai đoạn nào khác trong lịch sử nước Nga thế kỷ XX^[56]. Hơn nữa, không giống người tiền nhiệm là Khrushchev, ông là một nhà đàm phán có tài về các vấn đề ngoại giao. Nhiệm vụ nỗ lực cải cách hệ thống đó sau thời gian cầm quyền của ông phải mất 3 năm nữa mới được nhà cải cách Gorbachev tiếp tục thực hiện.

Brezhnev sống ở số 26 Kutuzovsky Prospekt, Moskva. Trong những kỳ nghỉ, ông cũng sống tại Gosdacha của mình tại Zavidovo. Ông kết hôn với Viktoria Petrovna (1912-1995). Những năm cuối đời bà sống cô đơn, bị mọi người bỏ rơi. Bà bị tiểu đường trong một thời gian dài và hầu như mù ở cuối đời. Bà có một con gái, Galina Brezhneva (là một phóng viên báo chí, 1929-1998), và một con trai Yuri (sinh 1933, một quan chức thương mại). Con trai của Yuri, Andrei Brezhnev (sinh năm 1961), đã buộc tội Đảng Cộng sản Liên bang Nga đang chệch hướng khỏi tư tưởng cộng sản và phát động một Phong trào Cộng sản Toàn Nga cuối thập niên 1990 nhưng không thành công.^[57]

Trong văn hoá đại chúng

• Hình vẽ nổi tiếng với Brezhnev đang say đắm hôn nhà lãnh đạo Đông Đức Erich Honecker trong một bức bích hoạ trào phúng với tiêu đề "Cái hôn của những người anh em" trên Bức tường Berlin, do nghệ sĩ Dmitri Vrubel thực hiện.