Bò sát có vảy

Bộ Có vảy hay bò sát có vảy (danh pháp khoa học: Squamata) là một bộ bò sát lớn nhất hiện nay, bao gồm các loài thằn lằn và rắn. Các loài của bộ này được phân biệt do bộ da có vảy sừng (hay tấm sừng) của chúng. Chúng còn có đặc điểm là có xương vuông giúp di chuyển hàm trên và xương sọ. Điều này thấy rõ ở loài rắn khi chúng có thể há miệng rất rộng để nuốt con mồi.

Bò sát có vảy
Thời điểm hóa thạch: Jura sớm - hiện nay, 199–0 triệu năm trước đây[1] TiềnЄ Є O S D C P T J K Pg N
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Animalia
Ngành (phylum)	Chordata
Lớp (class)	Reptilia
Liên bộ (superordo)	Lepidosauria
Bộ (ordo)	Squamata Oppel, 1811
màu đen: phân bổ của bò sát có vảy
Phân nhóm[2]
Dibamidae Gekkota Lacertoidea Scincomorpha Toxicofera Anguimorpha Iguania Ophidia

Bài này viết về bộ bò sát Squamata. Đối với loại giáp thời La Mã, xem Lorica squamata.

Kích cỡ của chúng chênh lệch nhau nhiều nhất so với bò sát khác, loài nhỏ nhất chỉ có 16 mm chiều dài như ở tắc kè tí hon Jaragua (Sphaerodactylus ariasae) và loài dài nhất là 8 m như ở trăn anaconda (Eunectes murinus).

Phân loại

Phân loại cổ điển tách bộ Bò sát có vảy thành 3 phân bộ (bộ phụ) sau:

• Phân bộ Thằn lằn (Lacertilia), gồm các loài thằn lằn;
• Phân bộ Rắn (Serpentes), bao gồm các loài rắn;
• Phân bộ Amphisbaenia (thằn lằn giun).

Trong số này, các loài thằn lằn hợp thành nhóm cận ngành. Trong các hệ thống phân loại mới hơn thì tên gọi Sauropsida được dùng cho các loài bò sát và chim nói chung, và Squamata được chia ra như sau:

• Phân bộ Kỳ nhông (Iguania), bao gồm các loài kỳ nhông và tắc kè hoa.
• Phân bộ Scleroglossa
  • Phân thứ bộ Tắc kè (Gekkota), các loài tắc kè, thằn lằn mù, thằn lằn không chân.
  • Phân thứ bộ Thằn lằn rắn (Anguimorpha), các loài kỳ đà, thằn lằn rắn.
  • Phân thứ bộ Scincomorpha, các loài thằn lằn bóng, thằn lằn châu Âu thông thường.
• Phân bộ Rắn (Serpentes), các loài rắn.
  • Phân thứ bộ Alethinophidia, các loài rắn lục, trăn, rắn hổ mang, v.v.
  • Phân thứ bộ Scolecophidia, các loài rắn mù.
• Phân bộ Amphisbaenia

Quan hệ giữa các cận bộ này vẫn còn chưa rõ ràng, mặc dù những nghiên cứu gần đây^[3] cho là một số họ động vật của bộ này có thể tạo thành một tập hợp các loài bò sát có nọc độc trên lý thuyết, ngành này bao gồm đa số (tới 60%) các loài bò sát có vảy. Được đặt tên là Toxicofera (bò sát có nọc độc), nó bao gồm các nhóm sau trong phân loại truyền thống^[3]:

• Phân bộ Serpentes (rắn)
• Phân bộ Iguania (tắc kè hoa, kỳ nhông, v.v.)
  • Cận bộ Anguimorpha, bao gồm:
    • Họ Varanidae (kỳ đà, rồng Komodo)
    • Họ Anguidae (thằn lằn rắn, thằn lằn thủy tinh, v.v.)
    • Họ Helodermatidae (quái vật Gila và thằn lằn đốm Mexico)

Lịch sử tiến hóa

Sự sinh sản

Nọc độc

Các họ

Amphisbaenia
Họ	Tên thường gọi	Loài đặc trưng	Hình ảnh
Amphisbaenidae Gray, 1865	thằn lằn giun nhiệt đới	thằn lằn giun Darwin (Amphisbaena darwinii)
Bipedidae Taylor, 1951	thằn lằn giun Bipes	thằn lằn đốm Mexico (Bipes biporus)
Rhineuridae Vanzolini, 1951	thằn lằn giun Bắc Mỹ	thằn lằn giun Bắc Mỹ (Rhineura floridana)
Trogonophidae Gray, 1865	thằn lằn giun Cổ Bắc cực	thằn lằn giun bàn cờ (Trogonophis wiegmanni)
Diploglossa
Họ	Tên thường gọi	Loài đặc trưng	Hình ảnh
Anguidae Oppel, 1811	thằn lằn rắn	Anguis fragilis (Anguis fragilis)
Anniellidae Gray, 1852	thằn lằn không chân châu Mỹ	thằn lằn không chân California (Anniella pulchra)
Xenosauridae Cope, 1866	thằn lằn cá sấu	thằn lằn cá sấu Trung Quốc (Shinisaurus crocodilurus)
Gekkota
Họ	Tên thường gọi	Loài đặc trưng	Hình ảnh
Dibamidae Boulenger, 1884	thằn lằn mù	Dibamus nicobaricum	-
Gekkonidae Gray, 1825	tắc kè	Tắc kè đuôi dày (Underwoodisaurus milii)
Pygopodidae Boulenger, 1884	thằn lằn không chân	thằn lằn rắn Burton (Lialis burtonis)	-
Iguania
Họ	Tên thường gọi	Loài đặc trưng	Hình ảnh
Agamidae Spix, 1825	nhông	rồng có râu miền Tây (Pogona barbata)
Chamaeleonidae Gray, 1825	tắc kè hoa	tắc kè hoa đeo mạng (Chamaeleo calyptratus)
Corytophanidae Frost & Etheridge, 1989	thằn lằn đội mũ	Basiliscus plumifrons
Crotaphytidae Frost & Etheridge, 1989	thằn lằn báo hay thằn lằn có vòng cổ	thằn lằn có vòng cổ thông thường (Crotaphytus collaris)
Hoplocercidae Frost & Etheridge, 1989	thằn lằn cây	kỳ nhông đuôi gậy (Hoplocercus spinosus)	-
Iguanidae	kỳ nhông	kỳ nhông biển (Amblyrhynchus cristatus)
Leiosauridae Frost và ctv., 2001	-	kỳ nhông Darwin (Diplolaemus darwinii)	-
Opluridae Frost & Etheridge, 1989	kỳ nhông Madagasca	Chalarodon (Chalarodon madagascariensis)	-
Phrynosomatidae Frost & Etheridge, 1989	thằn lằn không tai	thằn lằn không tai lớn (Cophosaurus texanus)
Polychrotidae Frost & Etheridge, 1989	thằn lằn anolis	thằn lằn anolis Carolina (Anolis carolinensis)
Tropiduridae Frost & Etheridge, 1989	thằn lằn đất tân nhiệt đới	(Microlophus peruvianus)
Platynota
Họ	Tên thường gọi	Loài đặc trưng	Hình ảnh
Helodermatidae	quái vật Gila	quái vật Gila (Heloderma suspectum)
Lanthanotidae	kỳ đà không tai	kỳ đà không tai (Lanthanotus borneensis)	-
Varanidae	kỳ đà	kỳ đà khổng lồ (Varanus giganteus)
Scincomorpha
Họ	Tên thường gọi	Loài đặc trưng	Hình ảnh
Cordylidae	thằn lằn khoang	thằn lằn khoang Warren (Cordylus warreni)
Gerrhosauridae	thằn lằn mạ	thằn lằn mạ Sudan (Gerrhosaurus major)
Gymnophthalmidae	thằn lằn đeo kính	-	-
Lacertidae Oppel, 1811	thằn lằn chính thức hay thằn lằn bám tường	thằn lằn có mắt (Lacerta lepida)
Scincidae Oppel, 1811	thằn lằn bóng	thằn lằn lưỡi xanh miền Tây (Tiliqua occipitalis)
Teiidae	thằn lằn cáo	thằn lằn cáo xanh (Tupinambis teguixin)
Xantusiidae	thằn lằn đêm	thằn lằn đêm granit (Xantusia henshawi)
Alethinophidia
Họ	Tên thường gọi	Loài đặc trưng	Hình ảnh
Acrochordidae Bonaparte, 1831[4]	rắn rầm ri	rắn rầm ri cá (Acrochordus granulatus)
Aniliidae Stejneger, 1907[5]	rắn giả san hô	rắn giả san hô (Anilius scytale)
Anomochilidae Cundall, Wallach và Rossman, 1993.[6]	rắn xe điếu tí hon	rắn xe điếu Leonard (Anomochilus leonardi)
Atractaspididae Günther, 1858[7]	rắn lục đốm	rắn lục Bibron (Atractaspis bibroni)
Boidae Gray, 1825[4]	trăn	trăn cây Amazon (Corallus hortulanus)
Bolyeriidae Hoffstetter, 1946	trăn đảo Round	trăn đảo Round (Bolyeria multocarinata)
Colubridae Oppel, 1811[4]	rắn nước	rắn cỏ (Natrix natrix)
Cylindrophiidae Fitzinger, 1843	rắn xe điếu châu Á	rắn trun (Cylindrophis ruffus)
Elapidae Boie, 1827[4]	rắn hổ	rắn hổ mang chúa (Ophiophagus hannah)
Loxocemidae Cope, 1861	trăn Mexico	trăn Mexico (Loxocemus bicolor)
Pythonidae Fitzinger, 1826	trăn	trăn hoàng gia (Python regius)
Tropidophiidae Brongersma, 1951	trăn cây	trăn lông mi miền Bắc (Trachyboa boulengeri)
Uropeltidae Müller, 1832	rắn đuôi khiên, rắn đuôi ngắn	rắn đuôi khiên Cuvier (Uropeltis ceylanica)
Viperidae Oppel, 1811[4]	rắn lục	rắn lục châu Âu (Vipera aspis)
Xenopeltidae Bonaparte, 1845	rắn mống	rắn mống (Xenopeltis unicolor)
Scolecophidia
Họ	Tên thường gọi	Loài đặc trưng	Hình ảnh
Anomalepidae Taylor, 1939[4]	rắn mù hoàng hôn	rắn mù hoàng hôn (Liotyphlops beui)
Leptotyphlopidae Stejneger, 1892[4]	rắn mù gầy	rắn mù Texas (Leptotyphlops dulcis)
Typhlopidae Merrem, 1820[8]	rắn giun, rắn mù	rắn mù đen (Typhlops reticulatus)

Hình ảnh

• 
• 
• 
• 

Chú thích

1. doi:10.1098/rsbl.2011.1216
   Hoàn thành chú thích này
2. Wiens, J. J.; Hutter, C. R.; Mulcahy, D. G.; Noonan, B. P.; Townsend, T. M.; Sites, J. W.; Reeder, T. W. (2012). “Resolving the phylogeny of lizards and snakes (Squamata) with extensive sampling of genes and species”. Biology Letters. 8 (6): 1043–1046. doi:10.1098/rsbl.2012.0703.
3. Fry B. và ctv (2006). “Early evolution of the venom system in lizards and snakes” (PDF). Nature. 439: 584–588. doi:10.1038/nature04328.
4. Cogger(1991), trang 23
5. Aniliidae (TSN 209611) tại Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (ITIS). Truy cập ngày 12 tháng 12 năm 2007.
6. Anomochilidae (TSN 563894) tại Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (ITIS). Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2007.
7. Atractaspididae (TSN 563895) tại Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (ITIS). Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2007.
8. Typhlopidae (TSN 174338) tại Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (ITIS). Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2007.

Liên kết ngoài

• Bò sát có vảy tại Từ điển bách khoa Việt Nam
• Bò sát có vảy tại trang Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học quốc gia Hoa Kỳ (NCBI).
• Squamata (TSN 173861) tại Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (ITIS).
• Bò sát có vảy tại Encyclopedia of Life
• Squamata Lưu trữ 2008-10-06 tại Wayback Machine