Tân Tây Ban Nha
From Wikipedia, the free encyclopedia
Phó vương quốc Tân Tây Ban Nha (tiếng Tây Ban Nha: Virreinato de Nueva España phát âm tiếng Tây Ban Nha: [βirejˈnato ðe ˈnweβa esˈpaɲa] ( nghe)) là vùng lãnh thổ thiết yếu của Đế quốc Tây Ban Nha, được thành lập bởi nhà Habsburg Tây Ban Nha. Nó bao phủ một khu vực rộng lớn bao gồm các vùng lãnh thổ ở Bắc Mỹ, Nam Mỹ, Châu Á và Châu Đại Dương. Thuộc địa được thành lập năm 1521 sau khi thành Tenochtitlan thất thủ, sự kiện quyết định của cuộc chinh phạt Mexico, và là bàn đạp để Tây Ban Nha tiếp tục bành trướng lên bắc và xuống nam. Nó được chính thức công nhận vào ngày 18 tháng 8 năm 1521 là một vương quốc (reino), đầu tiên trong bốn Phó vương quốc mà Tây Ban Nha lập ra ở Châu Mỹ. Phó vương đầu tiên của thuộc địa là Antonio de Mendoza y Pacheco, đóng đô ở Thành phố Mexico trên đống tro tàn của thành Tenochtitlan.
Phó vương quốc Tân Tây Ban Nha
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Tên bản ngữ
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1521–1821 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Cương vực lãnh thổ Phó vương quốc Tân Tây Ban Nha, với lãnh thổ Louisiana (1764–1803). Các vùng đất màu xanh lá nhạt là lãnh thổ tuyên bố chủ quyền nhưng không thực sự kiểm soát hoặc kiểm soát lỏng lẻo. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tổng quan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Thủ đô | Thành phố Mexico | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ngôn ngữ thông dụng | Tiếng Tây Ban Nha (chính thức), tiếng Nahuatl, tiếng Maya, các ngôn ngữ bản địa khác, tiếng Pháp (Louisiana thuộc Tây Ban Nha và đô đốc phủ Santo Domingo), Nhóm ngôn ngữ Philippines | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tôn giáo chính | Công giáo La Mã | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Chính trị | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Chính phủ | Vương quốc | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vua | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• 1521–1556 | Carlos I (đầu tiên) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• 1813–1821 | Ferdinand VII (cuối cùng) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Phó vương | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• 1535–1550 | Antonio de Mendoza (đầu tiên) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• 1821 | Juan O'Donojú Người đứng đầu chính phủ (không phải phó vương) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lập pháp | Hội đồng Anh-điêng | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lịch sử | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Thời kỳ | Thời thuộc địa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1519–1521 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• Thành lập | 1521 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
27 tháng 5, 1717 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1739 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• Lấy Louisiana từ tay Pháp và đổi tên thành "Florida" | 1762 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• Hiệp ước San Ildefonso | 1 tháng 10, 1800 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• Hiệp ước Adams-Onís | 22 tháng 2, 1819 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• Trienio Liberal bãi bỏ Vương quốc Tân Tây Ban Nha | 31 tháng 5, 1820 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1821 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dân số | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• 1519 | 20 triệu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• 1810 | 5 tới 6,5 triệu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kinh tế | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Đơn vị tiền tệ | Đồng real thuộc địa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lãnh thổ của phó vương quốc bao gồm Mexico và các tiểu bang của Mỹ như California, Nevada, Colorado, Utah, New Mexico, Arizona, Texas, Oregon, Washington, Florida và một phần của Idaho, Montana, Wyoming, Kansas, Oklahoma, Alabama, Mississippi, và Louisiana; phần phía tây nam của British Columbia thuộc Canada ngày nay; Đô đốc phủ Guatemala (bao gồm các quốc gia hiện tại là Guatemala, Belize, Costa Rica, El Salvador, Honduras, Nicaragua và bang Chiapas của Mexico); Đô đốc phủ Cuba (Cuba hiện tại, Cộng hòa Dominica, Puerto Rico, Trinidad và Tobago); và Đô đốc phủ Philippine (bao gồm Philippines, đảo Guam, Quần đảo Bắc Mariana, Quần đảo Caroline, Liên bang Micronesia, Palau, Quần đảo Marshall và Formosa thuộc Tây Ban Nha ở phía bắc Đài Loan ngày nay và trong một thế kỷ, bao gồm cả đảo Tidore và Hồi quốc Ternate bị chiếm đóng trong một thời gian ngắn, đều ở Indonesia ngày nay).
Tồn tại các vương quốc khác của Đế quốc Tây Ban Nha giáp Tân Tây Ban Nha và chúng đều được trao quyền bầu đại diện cao cấp nhất trình lên nhà vua. Các vương quốc này độc lập khỏi Tân Tây Ban: Nueva Galicia (1530), Đô đốc phủ Guatemala (1540), Nueva Vizcaya (1562), Tân vương quốc León (1569), Santa Fe de Nuevo México (1598), Nueva Extremadura (1674) và Nuevo Santander (1746). Tân Tây Ban Nha được tổ chức thành các capitanía general (tạm dịch: đô đốc phủ) bao gồm: Đô đốc phủ Philippines (1574), Đô đốc phủ Cuba, Đô đốc phủ Puerto Rico và Đô đốc phủ Santo Domingo. Các vương quốc độc lập và các phân khu lãnh thổ đều có các thống đốc và tướng lĩnh riêng (ở Tân Tây Ban Nha chính là phó vương). Ở Guatemala, Santo Domingo và Nueva Galicia, các quan chức này được gọi là thống đốc chủ trì, vì họ thường yết kiến trước hoàng gia.
Có hai bất động sản lớn ở Tân Tây Ban Nha. Quan trọng nhất là thuộc về Hầu tước Thung lũng Oaxaca, tài sản của Hernán Cortés và con cháu của ông, bao gồm một loạt các vùng đất rộng lớn, nơi các hầu tước có quyền hạn phán xét việc dân sự và hình sự, và quyền cấp đất, nước và rừng, trong số đó đều là tài sản của các hầu tước (trang trại gia súc, nông nghiệp, nhà máy đường và cảng đóng tàu). Bất động sản khác là của Công tước Atlixco, được vua Philip V cấp cho ông Jose Sarmiento de Valladares, cựu phó vương của Tân Tây Ban Nha kết hôn với Nữ bá tước Moctezuma (dòng dõi quý tộc Aztec), với quyền phán dân sự và hình sự đối với lãnh thổ Atlixco, Tepeaca, Guachinango, Tula de Allende.
Tân Tây Ban Nha cho thấy sự phân chia khu vực cao, phản ánh tác động của khí hậu, địa hình, sắc tộc bản địa và tài nguyên khoáng sản. Các khu vực của miền trung và miền nam Mexico có dân số bản địa dày đặc với tổ chức xã hội, chính trị và kinh tế phức tạp. Khu vực phía bắc Mexico, khu vực dân cư bản địa du mục và bán du mục, thường không có lợi cho các khu định cư dày đặc, nhưng việc phát hiện ra bạc ở Zacatecas vào những năm 1540 đã thu hút sự định cư ở đó để khai mỏ. Khai thác bạc không chỉ trở thành đầu tàu của nền kinh tế Tân Tây Ban Nha, mà còn khiến Tây Ban Nha giàu có hơn và làm thay đổi nền kinh tế toàn cầu. Tân Tây Ban Nha là điểm dừng chân của cuộc giao thương với Philippine, khiến vương quốc này trở thành một mối liên kết quan trọng giữa thuộc địa ở Tân thế giới của Tây Ban Nha và thuộc địa châu Á của nó.