Hội chứng hoa tulip
Bong bóng kinh tế kết thúc thời kì huy hoàng của Hà Lan / From Wikipedia, the free encyclopedia
Hội chứng hoa tulip, hay là bong bóng Uất kim hương (tên tiếng Hà Lan còn có: tulpenmanie, tulpomanie, tulpenwoede, tulpengekte và bollengekte) là một giai đoạn trong Thời kỳ hoàng kim của Hà Lan, giá thỏa thuận của một củ tulip (uất kim hương) khi ấy mới xuất hiện tăng vọt một cách bất thường từ năm 1634 rồi bất ngờ sụp đổ vào tháng 2 năm 1637.[2] Đây nhìn chung được coi là bong bóng đầu cơ đầu tiên được ghi lại trong lịch sử (hay là bong bóng kinh tế).[3] Hội chứng hoa tulip có thể được coi là một hiện tượng kinh tế xã hội chưa được biết đến vào thời điểm đó hơn là một cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng. Trên thực tế, nó không tác động quá nhiều đến sự thịnh vượng của Cộng hòa Hà Lan, một trong những cường quốc kinh tế và tài chính hàng đầu vào thế kỷ 17, với mức thu nhập bình quân đầu người cao nhất thế giới trong suốt thời kỳ từ những năm 1600 đến tận năm 1720.[4][5][6] Thuật ngữ "Hội chứng hoa tulip" nay được dùng như một ẩn dụ để chỉ bất kỳ một bong bóng kinh tế lớn nào, khi giá tài sản tách rời giá trị nội tại.[7][8]
Tại châu Âu, những thị trường tương lai chính thống đã xuất hiện tại Cộng hòa Hà Lan vào khoảng thế kỷ 17. Trong số đó, nổi bật nhất là thị trường hoa tulip với cao trào là cơn sốt hoa tulip.[9][10] Vào thời điểm hội chứng tulip lên cao tới đỉnh điểm, vào tháng 2 năm 1637, một số củ hoa tulip đơn lẻ được cho là còn được bán với mức giá cao hơn 10 lần thu nhập hàng năm của một nghệ nhân lành nghề. Tuy vậy, việc nghiên cứu và xác thực chuyện này còn gặp khó khăn do dữ liệu kinh tế vào những năm 1630 còn hạn chế, đa phần chúng còn đến từ những nguồn thông tin có phần thiên vị và mang tính phỏng đoán.[11][12] Một số nhà kinh tế hiện đại đã đưa ra những giải thích hợp lý cho sự tăng và giảm của giá cả, thay vì coi đây đơn thuần là một cơn sốt đầu cơ. Ví dụ, những loài hoa khác như dạ lan hương cũng đã từng có mức giá khởi điểm cao vào thời điểm được giới thiệu rồi sau đó lại giảm khi được nhân giống nhiều hơn. Mức định giá cao cũng có thể được thúc đẩy bởi kỳ vọng về một nghị định của quốc hội nước này, trong đó cho phép hủy bỏ các hợp đồng mua bán với một chi phí nhỏ, qua đó giảm rủi ro cho người mua.
Sự kiện này trở nên nổi tiếng sau cuốn sách "Những ảo giác nổi tiếng và sự điên loạn của đám đông" xuất bản năm 1841 của nhà báo Anh Charles Mackay. Theo Mackay, đã có lúc người ta sẵn sàng trả 5 ha đất để có một củ tulip loại Semper Augustus.[13] Mackay cho rằng những nhà đầu tư như thế phá sản khi giá giảm và thương mại Hà Lan phải chịu một cú sốc nặng nề. Mặc dù cuốn sách của Mackay ngày nay vẫn được in lại rộng rãi, nhưng ghi chép của ông còn gây nhiều tranh cãi. Nhiều học giả hiện đại tin rằng cơn sốt này không khủng khiếp như những gì Mackay miêu tả, một số thậm chí còn cho rằng biến động về giá thậm chí còn chưa tới mức của một bong bóng.[14][15][16][17]