Dunai

Dunai (bolg. i serb.: Дунав, horv.: Dunav, mad'j.: Duna, rom.: Dunărea, saks.: Donau, slovak.: Dunaj, ukr.: Дунай, amuižgrek.: Ίστρος Istros, latin.: Danubius vai Danuvius) om kaikiš pidemb jogi Evropan Ühtištuses, «rahvahidenkeskeine jogi», 2960 km pitte. Se om Evropan kahtenz' pitte jogi Volgan jäl'ghe.

Jogi jokseb territorijadme vai om röunaks 10 valdkundas (mödvedhe): Saksanma, Avstrii, Slovakii, Mad'jaranma, Horvatii, Serbii, Bolgarii, Romanii, Moldov, Ukrain. Dunai om vezivaldkundröunaks erasil tahoil kaikiden neniden maiden täht. Enamba kaiked se jokseb Romanijadme — 1075 km, penemba kaiked om Moldovas — 200 metrad. Kaik om 19 Evropan valdkundad jogen basseinas. Dunai jokseb 4 pälidnas (mödvedhe): Ven, Bratislav, Budapešt, Belgrad, ned-žo oma kaikiš surembad lidnad jogen randoil.

Joginišk sijadase Švarcval'd-mägil Saksanman suvipäivlaskmas, se sädase Brigah- da Breg-mägiojiden ühthejoksmusel 678 m korktusel valdmeren pindan päl. Jogi lankteb Atlantižen valdmeren Mustmerhe Romanijan da Ukrainan röunal levineden del'taks.

Dunai vajehtab joksmusen čuradust severz'-se kerdoid. Se jokseb Saksanmas päivnouzmha, jogen kaikiš pohjoižemb čokkoim sijadase Regensburg-lidnas. Sid' jogi läbitab Venan katl'usen i jokseb Keskdunain alangištodme enamba 600 km, suvhe Budapeštas, sen jäl'ghe suvipäivnouzmha. Jogi jokseb Suvižil Karpatil «Raudasižed verajad»-uran kal't, sid' jokseb päivnouzmha Aladunain alangištodme. Kaikiš suvemb čokkoim om läz Svištov-lidnad Bolgarijas.

Znamasižed ližajoged^[1] (enamba 500 km pitte): hurad — Tis, Siret, Prut; oiktad — Inn, Drav, Sav, Morav.

Dunain hijamad oma znamasižed, 100 kilometrhasai pitte da sen enamba. Jogivagon keskmäine pautkuz om 23,7 sm/km. Kova tullei merelpäi veb teravale sur'vedele jogen del'tas.

Dunain basseinan pind om 817 tuh. km². Jogen veden purtked oma vihmad da kurod, Al'piden i Karpatiden jäžomad, manalaižed veded.

Vozne vedhuz om 205 km³. Veden valu om 6500 m³ sekundpigudenke suhištos keskmäral.

Ližajogiden enambuz lankteb üläjogehe.

Sur'veden da madalveden strokud erinedas jogen erazvuiččil paloil. Üläjogen i Keskdunain veden tazopind om kaikiš korktemb kezakus, minimaline — tal'vel (tal'vku-uhoku). Alajogel sur'vezi oleleb sulakus-semendkus, madalvezi — sügüz'ku-reduku.

Sadegiden jagand basseinadme om erazvuitte. Paneb sadegid 400−600 mm vodes tazangištoil, 800−1200 mm Karpatiden pautkil, 1800−2500 mm Al'pil. Sadegiden minimum om Dunain del'tas. Lumen da jän katked oma lühüdaigaižed päiči Ülädunain basseinan mägitahondoiš.

Kaks'sarakoine «Dunai — Mustmeri»-kanal om saudud Romanijas vozil 1976–1987, laivan te lüheneb 400 kilometrad. Vl 1987 jüguiden vedamižen mülü Dunajadme ületi 100 mln tonnoid. Jogi om evropižen veziten pala, kudamb ühtištoitab Pohjoižmert Mustmerenke vspäi 1992, Rein-Main-Dunai-kanalan sauvondan jäl'ghe Saksanmas.

Ei ole laivoiden ujundad vaiše 1 − 2 kul vodes vilun tal'ven aigan.

19 šlüzad om joges, niiden bjefan korktuz om videspäi koumhekümnehe nell'hä metrhasai.

Kaks' gidroelektrostancijad — Džerdap I da II — oma saudud «Raudasižed verajad»-urha Serbijan i Romanijan röunal. Džerdap I om kaikiš suremb Dunail da üks' kaikiš surembišpäi Evropas.