Łéngua sardegnoła
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
El sardegnoło (nome natìo sardu o limba sarda in łogudorexe, lìngua sarda in canpidanexe) el xe na łengua partegnente al grupo neołatin romanxo de łe łengua indoeuropee. Ła vien parlada inte l'ìxoła de ła Sardegna e da i numaroxi emigrai de orìxene sarda in Itàlia e in Europa. Clasifegada cofà łengua romanxa oçidentałe e considerada da tanti studioxi cofà ła pi conservativa de łe łengua rivanti dal Łatin, ła xe costituìa da u insieme de diałeti, se połe individuar do varianse prinçipałe: canpidanexe e łogudorexe-nuorexe.
sardu  | |
|---|---|
| |
| Nome locaƚe | sardu |
| Tipo | łéngua, łéngua menoritària, macrołéngua e łéngua viva |
| Parlà in | Itàlia |
| Autòctono de | Sardegna |
| Parlanti | |
| Totałe | 1,65 miłioni (2017 ) |
| Caratarìsteghe | |
| Scritura | alfabeto latin |
| Clasifegasion lenguìstega | |
| łéngua umana łéngue indoeoropee łéngue itàłeghe łéngue romanze łéngue romanze insułari | |
| Còdazi | |
| ISO 639-1 | sc |
| ISO 639-2 | srd |
| ISO 639-3 | srd |
| SIL | SRD |
| Glottolog | sard1257 |
| Ethnologue | srd |
| IETF | sc |
| Destribusion zeogràfega | |
 Distribuxion giogràfega de łe łéngue in Sardegna | |
El sardegnoło fin al 1997 no'l jera łengua ufiçial de ła Sardegna, dopo de qûeła data, ło xe in rexime de coufiçiałità co ła łéngua ufiçiałe del Stato Tałian.
El Sardegnolo el xe parlà uncuò inte squasi tuta l'isola de la Sardegna da un numaro de locudori variabil intra le 1 200 000 e 1 300 000 unità, zeneralmente bilengua (sardegnolo/talian) in situazion de diglossia (la lengua local doparada pravalentemente in ambito famejar e local invenze quela taliana la xe doparada inte le ocasion publiche e par squasi la totalità de la scritura), co le seventi ecezion:
El sardegnoło, invese, el ga dei trati ben particołari rento el sistema neolatin Come el vèneto e gran parte de łe łéngue, el sardegnoło l'è divixo in diverse varianti, ma gramaticalmente i trati comuni che salta a l'ocio i è:
Foneticamente gh'è piasè difarense intrà łe varianti sarde, soratuto su łe vocałi finałi e su serti grupi de consonanti, che se pol divìdar groso modo intrà nord (logud.nuoréxe), séntro (ojastrin e in xenerałe "sardu de mesania"), sud (canpidanéxe):
Ciaramente, dopo gh'è un saco de altre variasion intrà paéxe e paéxe: xe parò na caratarìstica xenerałe del sardegnoło el canbio de consonante inisiałe de na paroła drio ła final de ła paroła prima int'un modo somejante a ła lenision e l'eclisi de łe łéngua gaèliche. Anca in sardegnoło ghe xe ła lenision: manca parò l'eclisi e gh'è invese el rinforso (o radopiaménto) e el rotacismo. In sardegnoło po, càpita anca el contrario e pol canbiar anca ła consonante finałe de na paroła drio l'inisial de ła paroła dopo. 'Sti fenòmeni qua i pol canbiar da variante a variante e mancando na grafia unificà acetà da tuti, spéso na paroła ła vien scrita in modi difarenti : tanti comunque i preferise scrìvar in modo fiso drio l'etimołogìa e łasar libartà de letura drio ła parlada e el contesto.
Par questo na stésa paroła ła pol aver varie fórme o farghe canbiar fórma a ła paroła che ghe va insieme (drio o davanti); ocio parò che mìa tute łe łétare łe ga tuti i tipi de canbiaménto, serte łe ga soło rinforso o soło lenision:
'Ste serie de canbiaminti qua łe finise par aver inportansa gramaticałe inte el parlà, parché łe xe łe sołe difarense intrà pi fórme verbałi o nominałi:
Un saco de consonanti po łe vien rinforsae automaticamente inte el parlà anca se magari no łe vien mìa scrite senpre dópie:
In ùltima va ricordà che in serte varianti, quando che na consonante ła vien sùito prima na pauxa se ghe ripete automaticamente drio l'ùltima vocal, anca se magari ła paroła ła resta fisa in consonante par question etimołògiche:
Come altre łéngue el sardo el ga difarense anca grose intrà łe varianti no soło de fonètica ma anca a liveło de vocabołario (sinònimi). Diversamente da altre łéngue parò, ła divixion del sardo l'è sorprendente anca su parołe de uxo bastansa comun. Par exenpio:
L'à grose difarense parfin su parołe gramaticałi co alternanse che no łe xe mìa soło su ła final (come par exenpio in ven. "te/ti/tu vien") o su na vocal (p.ex.: "te senti/te sinti") ma che łe ciapa rento ła raixa intiera o comunque un bel toco de paroła:
Come tante léngue anca el sardo no'l ga mìa gnancora na scritura soła acetà da tuti quanti, donca xe stà fato diverse proposte de unificasion almanco par poder rivar a doprar ła łéngua a liveło uficiałe da ła Region. Groso modo se pol tirar fora tri tipi de proposte:
Deso come deso ła Region el ga decixo de doparar ła Limba Sarda Comuna in via de próva ma soło in fora par i documinti uficiałi (solo par i atti in uscita) łasando che ła zente ła scriva in realtà come che ła vol.
de Nicola Selenu e Luca Ballore
| Controło de autorità | GND (DE) 4134397-9 · NDL (EN, JA) 00577474 |
|---|
| Latin † · Latin volgare † Romanzo insulare: Sardo (Sardo campidanexe · Sardo logudorexe) Romanzo ocidentałe Grupo iberico: Aragonexe · Asturian · Gałisian · Leonexe (Mirandexe) · Portoghexe · Spagnoło/Castiglian Gruppo galo-romanzo: Catałan · Francexe · Furlan · Francoprovensal · Ladin · Ocitan · Romancio · Vałon · Vèneto Romanzo orientałe Grupo italian: Corso · Gałurexe · Sasarexe · Itałian (Diałeti itałiani) · Napołetan Grupo siciłian: Siciłian Grupo balcanico: Rumeno · Dalmatico † · Istrioto Romanzo meridionałe: Mozarabico † |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
