Remove ads
Venèsia[4], antigamente scrivesta in Vèneto cofà Venexia, AFI: [veˈnɛːsja](in italian Venezia, in latin Venetiae, in ingleze Venice) ła ze on comun de 259 736 aneme, caòłogo de ła Sità metropoitana de Venesia e de ła rexon Vèneto. El comun el ciapa rento do sità: ła sità de Venesia, de 79 721 amene co el sentro istorego e łe ìzołe inte ła łaguna, e ła teraferma de ła sità de Mestre de 179 576 aneme[5]. Ła sità de Venesia ła xe ła cavedal de ła Venesia e dei vèneti. El comun el xe el primo de ła rejon par popołasion e superfise.
| Venezia (it) Venesia (vec)  | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||||||
 | |||||||||||
| Soranome | Bride of the Sea | ||||||||||
| Epònemo | Vèneti | ||||||||||
| Pozision | |||||||||||
| Stato | Itàłia | ||||||||||
| Rejon | Vèneto | ||||||||||
| Sità metropułitana | Sità metropułitana de Venèsia | ||||||||||
| Cavedałe de | |||||||||||
| Popołasion | |||||||||||
| Totałe | 250 369 (2023) | ||||||||||
| Densità | 601,99 hab./km² | ||||||||||
| Zènaro |
| ||||||||||
| Demònemo | venesian, venesiana  | ||||||||||
| Zeografia | |||||||||||
| Parte de | Venèsia e ła so Laguna, Sità metropułitana de Venèsia e Trivèneto | ||||||||||
| Àrea | 415,9 km²[1] | ||||||||||
| Bagnà da | Łaguna de Venesia e mar Adriàtego | ||||||||||
| Altitùdene | 2 m | ||||||||||
| Rente a | |||||||||||
| Dati istòreghi | |||||||||||
| Avegnimento ciave | |||||||||||
| Dì festivo | Festa patronałe(25 de apriłe)
| ||||||||||
| Patrono | Marco Vanzełista | ||||||||||
| Organizasion pułìtega | |||||||||||
| Òrgano lejislativo | Consejo comunałe de Venèsia | ||||||||||
| Sìndico de Venèsia | Luigi Brugnaro (14 de zugno del 2015) | ||||||||||
| Menbro de | |||||||||||
| Còdazi de identifegasion | |||||||||||
| ISO 3166-2 | IT-VE[3] | ||||||||||
| Còdaze postałe | 30121–30176 | ||||||||||
| Còdaze de matricołasion | VE | ||||||||||
| Fuzo oràrio | |||||||||||
| Prefiso tełefònego | 041 | ||||||||||
| ID ISTAT | 027042 | ||||||||||
| Còdaze catastałe de Itàlia | L736 | ||||||||||
Premi | |||||||||||
| Sito web | comune.venezia.it | ||||||||||
     | |||||||||||
(VEC)
«[...] cual Sità unjoło ałoxo a i nostri dì de łibartà, de justisia, de paxe, unjoło receto dei boni e soło porto al cual, sbatue par tuti i 'ndo da ła tiranìa e da ła guera, łe pol catar salvesa łe nave dei omeni che i serca de far na vida serena: Sità rica de or ma pì de nominansa, potente de forse ma pì de virtù, fondà sora forti marmari ma sora pì forti baxe de sivił concordia ferma e imovił e, mejo che dal mar dal cual ła xe senta, da ła prudente sapiensa dei so fioi defexa e fata segura»— Françesco Petrarca, łetara a on amigo bołonjexe, 1321
Ła sità, segondo ła tradision, ła xe nasùa inte el 421 e dal 812 ła xe stà ła cavedal de ła Republega Vèneta, che ła ga fata conosar al Eoropa e al Mondo e ła ga fata vivar el so tenpo de pì splendor. Venesia ła xe considerà ła pì beła sità del mondo, oltra che ona de łe pì romanteghe, par łe so carateristeghe urbanisteghe, par el so patrimonio artistego, istorego e cultural e defati l'intiera sità co tuta ła só łaguna ła xe stà declarà, inte el 1979, patremonio del'omanedà da l'UNESCO[6], par sti motivi ła xe na meda tanto vixità da toristi de tut el mondo. Venesia, par łe so carateristeghe ła xe martorià da cualche problema cofà łe alte maree e l'alsamento del łivel de l'acua, el turismo masivo, l'icuinament e łe gandi navi da croxera che łe navegà par ła łaguna.[7][8]
Remove ads
Orixene
Sta sità ła xe stà ciamà cusì soło dapò che ła xe deventà ła cavedal de ła Republega Vèneta dal nome de sta cuà. Ła Venesia ła xe ła tera dei vèneti, dal Garda a l'Istria, fin da i vèneti antighi. Dapò ła concuista łatina, ła Venesia (par łatin Venetia /veˈnɛʦʦja/) ła vien organixà inte ła Venetia et Histria e co riva i gresi inte ła Venetikà (par grego Bενετικὰ, "Venetikà"). Co che ła Venesia Maritima, ła fasia costiera de ła Venesia restà in man dei i greghi, ła deventa independente inte el 697, el novo stado vien ciamà Republega de Venesia. Ła sità de Venesia no ła jera oncora na sità unjoła, ma on insenbre de ixołoti separài. Inte el 812 ła cavedał de ła Republega ła vien spostà a Rivoalto, el sentro prinsipal de ła sità che cualche an pì tardi ła ciapa el nome de Venesia. Ła sità de Venesia, dónca, ciapa el nome dal stado de ła cual de cavedał, cofà so sinboło.
Remove ads
Teritòrio
Dal ponto de vista zeogràfego, el comun de Venèsia el ze dividesto in do parte: ła zona insułare e ła zona de teraferma. Par cuel che revarda el ris-cio sìsmego, Venèsia ła ze clasifegada inte ła zona 4, o sia a sismisità tanto basa.
Clima
El clima de Venèsia el se pol definir submediteraneo ła entra inte ła clase Csb. La piovozità ła riva ai so pichi in primavera e in autuno e i ze frecuenti i tenporałi estivi. In inverno no łe ze infrecuenti łe nevegae (ma normalmente ła neve ła tende desolverse rapidamente), tuta-via de note ghe ze de frecuente łe broze, avegnimento che el ciapa anca łe àcue lagunari de łe zone pì interne. L'ełevada umedesa ła połe provocar całighi inte i mezi fredi e sófego in cuełi caldi.
I venti prinsipałi i ze ła bora (NE) domenante inte i mezi invernałi, el siroco (SE) in istà e, manco de frecuente, el garbin (SW).
Dal ponto de vista lejislativo, el comun de Venèsia el entra inte ła "fasa climàtega E" co 2 345 gradi dì, de consevensa el limite màsimo consentio par inpisar i scaldamenti domèsteghi i ze de 14 ore par dì, inte el laso de tenpo che el va dal 15 de otobre al 15 de apriłe.
| Dati clima par Venèsia (1971–2000) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mezi | Zen | Feb | Mar | Apr | Maj | Zug | Luj | Ago | Set | Oto | Nov | Dis | Ano |
| Mèdia alta °C (°F) | 6.6 (43.9) |
8.6 (47.5) |
12.5 (54.5) |
16.1 (61.0) |
21.5 (70.7) |
24.9 (76.8) |
27.7 (81.9) |
27.5 (81.5) |
23.5 (74.3) |
18.0 (64.4) |
11.6 (52.9) |
7.4 (45.3) |
17.2 (63.0) |
| Mèdia dì °C (°F) | 3.3 (37.9) |
4.7 (40.5) |
8.3 (46.9) |
12.0 (53.6) |
17.1 (62.8) |
20.5 (68.9) |
23.0 (73.4) |
22.6 (72.7) |
18.9 (66.0) |
13.8 (56.8) |
7.8 (46.0) |
4.0 (39.2) |
13.0 (55.4) |
| Mèdia basa °C (°F) | −0.1 (31.8) |
0.8 (33.4) |
4.1 (39.4) |
7.8 (46.0) |
12.7 (54.9) |
16.1 (61.0) |
18.3 (64.9) |
17.7 (63.9) |
14.3 (57.7) |
9.6 (49.3) |
4.0 (39.2) |
0.6 (33.1) |
8.8 (47.8) |
| Precipitasion mèdie mm (inches) | 47.0 (1.85) |
48.3 (1.90) |
48.8 (1.92) |
70.0 (2.76) |
66.0 (2.60) |
78.0 (3.07) |
63.9 (2.52) |
64.8 (2.55) |
72.0 (2.83) |
73.5 (2.89) |
65.5 (2.58) |
50.6 (1.99) |
748.4 (29.46) |
| Mèdia Dì de Presipitasion (≥ 1.0 mm) | 6.0 | 5.2 | 5.7 | 8.3 | 8.2 | 8.6 | 5.9 | 6.1 | 5.9 | 6.7 | 5.8 | 5.9 | 78.3 |
| Mèdia umidità rełativa (%) | 81 | 77 | 75 | 75 | 73 | 74 | 71 | 72 | 75 | 77 | 79 | 81 | 75.8 |
| Ore de sołe mèdie Dì | 80.6 | 107.4 | 142.6 | 174.0 | 229.4 | 243.0 | 288.3 | 257.3 | 198.0 | 151.9 | 87.0 | 77.5 | 2 037 |
| Persentuałe sołe pusìbiłe | 29 | 38 | 38 | 41 | 49 | 51 | 62 | 59 | 51 | 45 | 29 | 28 | 43 |
| Source 1: MeteoAM (sun and humidity 1961–1990)[9][10] | |||||||||||||
| Source 2: Weather Atlas[11] | |||||||||||||
| Dati clima de Venèsia | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mezi | Zen | Feb | Mar | Apr | Maj | Zug | Luj | Ago | Set | Oto | Nov | Dis | Ani |
| Tenperatura mèdia del mar °C (°F) | 9.9 (49.8) |
8.7 (47.7) |
9.9 (49.8) |
13.4 (56.1) |
18.6 (65.5) |
23.4 (74.1) |
25.4 (77.7) |
25.4 (77.7) |
23.6 (74.5) |
19.3 (66.7) |
16.0 (60.8) |
13.2 (55.8) |
17.2 (63.0) |
| Mèdia durada del dì | 9.0 | 10.0 | 12.0 | 14.0 | 15.0 | 16.0 | 15.0 | 14.0 | 13.0 | 11.0 | 10.0 | 9.0 | 12.3 |
| Mèdia ìndaze ultraviołeti | 1 | 2 | 3 | 5 | 7 | 8 | 8 | 7 | 5 | 3 | 2 | 1 | 4.3 |
| Fonte #1: seatemperature.org (avg. sea temperature)[12] | |||||||||||||
| Fonte #2: Weather Atlas[11] | |||||||||||||
Le maree
La marea oservada a Venèsia ła połe èsar pensada cofà ła soma de do conponenti: ła marea astronòmega, corełada al moto dei corpi cełesti, prinsipalmente Luna e Sołe, e ła contribusion meteorołòzega gavesta par via del stato de l'atmosfera. In condision normałi ła contribusion meteorołòzega ła ze de basa entità e el liveło che se vede el coinside prosimativamente co ła marea astronòmega. In racuanti cazi ła soma dei efeti de presion atmosfèrega e vento ła połe determenar na contribusion meteorołòzega inportante che ła porta a notévołi base maree o sanò, de contràrio, prodùzar el fenòmano de l'àcua alta.
Fenòmano de l'àcua alta
Col tèrmeno de àcua alta se raprezenta inte ła laguna de Venèsia i pichi de marea partegołarmente marcai, tanto da provocar lagamenti inte l'àrea urbana. El fenòmano el ze frecuente soratuto inte el perìodo intrà l'autuno e ła primavera, co che l'alta marea el riva inlagar bona parte de ła sità rendendo difìsiłi i movimenti par całi e canpi. A Venèsia, ła marea che ła sorpasa el lìmite de atension de +80 cm ła vien comunamente denomenada cofà "àcua alta"; in sta cuota i sormonta problemi de trasporto e de viabiłità pedonałe inte i ponti pì basi de ła sità. Co che ła marea ła sorpasa i 100 cm (5% del teritòrio pùblego soto àcua), el fenòmano el scumìsia interesar anca altri percorsi sitadini. Inte ła cuota +110 cm, sù par zo el 12% de ła sità ła ze interesada dai lagamenti. Co che invese se riva ai +140 cm, el va soto àcua el 59% de ła sità.
El fenòmano de l'àcua alta el vien zenerà da ła conbinasion de do fatori prinsipałi: l'alternarse regołare de łe maree unia a na càuza meteorołòzega formada da ła conbinasion de piovia, vento e presion atmosfèrega sora de ła masa marina; l'alta marea eła soła no ła zènara l'àcua alta: ła ze ła sorapozision de sti fatori che, conbinàndose co ła marea astronòmega, ła porta el liveło de l'àcua rivar finmente cuote pì alte e in magnera poco prevedìbiłe. El inalsamento de l'àcua par de sora del liveło de marea el ze un fenòmano normałe inte na conca sarada cofà el mar Adriàtego e el vento che el favorise no el ze tanto ła bora, frecuente a Venèsia, ma el siroco che el fa ła so asion in senso lonzitudenałe sora tuta ła masa d'àcua de l'Adriàtego.
A ła variasion de ła frecuensa dei avegnimenti de àcua alta a Venèsia i ghe contribuise l'eustatismo (inalsamento del liveło del mare) e ła subsidensa (sbasamento del teren par càuze naturałi o antròpeghe). Na volta se pensava che el scavo del Canałe dei Petroji e el profondamento de łe boche de porto (che el ga fato sì che ghe fuse pì scànbio de àcua intrà laguna e mar) łe gavese anplifegà el fenòmano, ponesto-che inte el pasà el zera un avegnimento straordenàrio par ła sità. El ze stà dopo dimostrà che sta spesìfega contribusion ła ghe ze ma inte el totałe ła ze del tuto trascuràbiłe se confronada co tute chełe altre.
Col fin de protèzar ła laguna de Venèsia da àcue alte d'ecesion, dal 2003 ła ze partia ła costrusion del projeto MO.S.E., testà par ła prima volta inte el 3 de otobre del 2020 e da chel momento el vien doparà in protesion da maree che łe sorpasa i 130cm. El MOSE el susiste inte na sèrie de bariere mòbiłi formae da un nùmaro variàbiłe de paratoje ancorae inte el fondo de łe boche de porto de ła laguna, che łe se alsa in cazo de sorpasamento del liveło predefinio de marea blocando l'afluso de àcua dal mare.
Remove ads
[[Categoria:Patrimoni de l'umanità in Itàłia]]
Ła sità de Venesia ła xe divixa inte i sie sestièri de Dorsoduro, Santa Cróxe, San Poło, San Marco, Canarégio e Casteło, ła xe sviłupà sora ben 118 ixołéte cołigade da 354 pónti e divixe da 177 tra rii e canałi. A cauxa de ła soa morfołozia el corpo prinsipal de Venesia, se fotografà da l'alto, el ga l'aspèto de un pése.
Ìxołe
Infra łe ìzołe più grande recordémo Torseo, Muran, Buran, San Sèrvoło, ła Zueca, San Zorzi Magior, (che parò el fa parte del sestier de San Marco), Pełestrina, Povegia, San Clemente, San Francesco del Dexerto, San Làzaro dei Armeni, San Michièl, Santa Maria de ła Grasia, Sant'Erasmo, łe Vignołe, el Lido de Venesia.
L'ìzoła de San Sèrvoło ła xe de propietà de ła Provincia de Venesia e ła se cata su ła diagonal Piassa San Marco-San Làzaro dei Armeni.
Teraferma
El comun de Venesia, se no consideremo ła superfisie de aqua, el se cata su ła teraferma par la magior parte. Ła teraferma ła ga anca paréci più abitanti, a ocio 180.510 [13], a desferénsa de na volta. El séntro storico el xe deventà manco popołà datorno al 1960 e da eora ła fòrbexe ła se ga slargada miga poco. Ultimamente, considerando l'emigrasion anca da łe xone de teraferma verso comuni fora, ła desferénsa no ła xe drio créser. I séntri prinsipałi de ła teraferma i xe Mestre (tèrmine chel pol eser doperà par parlar de tuti sti posti), Marghera, Carpenèo, Malcontenta, Fàvaro Vèneto, Canpalto, Tesèra, Cirignago, Dexe, Zelarin e Trivignan.
Remove ads
Ła łaguna de Venesia ła se ga formà torno al 800 v.C., prima ghe jera on anbiente fluvio-pałustre, abità dai vèneti antighi, che i pratichea ła pesca, sunava sal, i se dedichea ai trasporti par mar, al trafego e a altri mestieri conpagni. Grasie a łe navi vènete, ła łaguna ła jera el snodo dei trafeghi che i cołighea el Mediteraneo, soratuto l'Adreatego e ła Gresia, co co el sentro e el nord del Eoropa[14][15].
Co ła concuista romana de gran parte del Mediteraneo, torno al II secoło v.C., ghe xe na cea redusion de sti trafeghi fin al invaxion romana del Vèneto (dal 59 v.C. al 49 v.C.) co i trafeghi i ga na pì granda redusion. I romani i fa ła centuriasion de tuta ła fasia łagunar, che se pol vedar anca ai nostri dì da łe foto al satèłede. Inte sta evoca i sentri prinsipai de ła łaguna i xe Altin, so ła strada che da Pàdova ła portea a Aquiłeja, Cioxa e Torseło, ìzołeta a nord del sentro de Venesia dita el so pì vecio insediamento[16].
.jpg)
Drio ła storiografia tradisionał[17], el primo insediamento a Venesia el xe stà Rivo Alto (Rialto de des) el fondà el 25 de marso del 421 co ła consacrasion de ła cexa de San Xacometo a Rialto, so łe rive del fondo canal navigàbiłe, ancuo Canal Grando. Ła fondasion de Venesia in verità ła xe stà na roba pì łonga, parvia de łe invaxion barbàreghe, i abitanti de ła teraferma i ghe ga catà protesion daspò łe desferénte ondae de invaxion barbàreghe che xe cascade dal V secolo, in particolare queła una del 421.[18]
Inte el VI secolo, sotto el stàbil goerno del Regno dei Ostrogoti, Cassiodoro ne dà un detagià quaro de ła vita in łaguna de quei ténpi.
Riunidi conpagni a tuta l'Italia al'inpero co ła pramàtica sansion de Giustinian del 554, i teritori de ła Venetia i xe de nóvo travolti sóto de ła spinta del'invaxion łongobarda del 568, che ła vede el Patriarca de Aquiłegia refugiarse inte ła łaguna de Gravo, Rialto e i altri insediaménti costieri popołarse di pròfughi che i ga abandonà l'entrotera.[19]
Par scapar via dai invaxóri łe popolasion de ła canpagna intorno łe xe emigrà inte łe ìzołete de ła Laguna, ma no so quełe indove che deso a ghe xe Venesia, ma pì a Nord so el atuale Torseło; questo parché in quełe zone ghe zera xa łe capane de pescadori de łe sità romane (Altin so tute, anca parché oncora ancó el xe ła pì visina a ła Laguna), 'ndo i tegniva tuta l'atresadura. Dópo vari aveniménti sti "łagunari" no i se sentéva pì siguri e par defèndarse i se ga rintanà al Lido. Infine i rifugiài, che ormai i zera int' una parte de ła Laguna segura, par sfrutar comunque i cołegaménti co ła teraferma in un periodo deso pì tranquiło, i se ga definitivamente trasferìo inte l'ìzoła de "Rivoalto", inte ła zona de l'atual Rialto. Da qui xe stae abitade tute łe ìzołe de l'arcipèlago de Venesia, fortifegando łe rive co grosi pałi de legno e fango protetivo, che anca ancuo i tien in piè sta sità.
Tirada su inte el 697 ła Venesia a ducado dipendente dal'Exarcado de Ravena, co cavedal prima a Eracliana, dónca Metamauco, dópo de ła tentada invaxion franca de Pipin Carloman, 'ntel'821 ła pì segura Rialto ła xe deventada cavedal del Ducado de Venesia, tołendo inte el ténpo el nome isteso del teritorio e del Stato e deventando definidivamente Venesia.[20]
Ła visinansa col'Inpero franco, el raporto priviłegià col'oriente Bixantin e al steso ténpo ła distansa da Costantinòpołi ła ghe ga fata un dei prinsipałi porti de scanbio intrà l'osidente e l'oriente, permetendo el sviłupo de na clase mercantil dinàmega e intraprendente che inte el giro de quatro sècołi sirca ła fa deventar ła sità da insediamento sconosiudo a avanposto imperial a potensa paróna dei mari. Da ła conquista de ła Dalmàsia co ła spedision de Pietro II Orseolo inte el Miłe fin ła Quarta Crosiada, co ła conquista el sachegio de ła cavedal bixantina, soto ła guida de Enrico Dandolo, ła fondasion del'inpero colonial[21][22]
Ła xe mèsa drénto intrà łe Repùbliche marinare, insieme a Gènova, Pixa e Amalfi, dónca el leon de San Marco, enblema de ła Serenìsima, el ghe xe inte łe insegne marine de ła bandiera itałiana.
El cao del goerno el zera el Doxe (dal latin dux), che col 'ndar vanti del tempo, el ga visto el só poder senpre più controłà da nóvi òrgani istitusionałi. Paréci Doxi, soratuto prima del'ano miłe, i se ga visti obligai a tór i vóti parché i sitadini i łi credeva masa bramoxi de poder: qualchedun el xe stà anca copà. Al màsimo de ła sóa potensa, inte el XIII sècoło, Venesia ła dominava gran parte de łe coste dell'Adriàtico, rejon come ła Dalmàsia, l'Istria, un mucio de łe ìzołe del'Egeo, Candia, Sivro, Corfù, e ła zera ła prinsipal poténsa miłitar intrà łe prinsipałe forse mercantiłe inte el Medio oriente. Inte el XV sècoło el teritorio de ła Repùblica el se slargava da Bresia al'Istria, e da parte del'atual provincia de Bełun, al Poléxine vèneto.
Inte el XVIII sècoło Venesia ła zera intrà łe sità più rafinade d'Europa, co una forte influensa su arte, architetura e leteradura del ténpo. El teritorio de ła Repùblica de Venesia el conprendeva Vèneto, Friułi, Istria, Dalmàsia, Càtaro e parte de ła Łonbardia. Dópo più de 1000 ani d'indipendensa, el 12 de magio 1797 el doxe Ludovico Manin e el Magior Consegio i xe stai obligai da Napoleone a 'ndar via, par proclamare el "Goerno Provixorio de ła Munisipałità de Venesia".
Col Tratado de Canpoformio intrà franséxi e austrìasi, el 17 de otobre 1797 ła "Munisipałità de Venesia" ła ga smeso de èserghe e i sói teritori, chei xe ndai a formar ła "Provincia vèneta" soto Francesco II, i xe stai dati al'Àustria: i Austrìasi i xe intrai in sità el 18 de genaro 1798. Inte el 1848 ła ga partesipà ativamente ai moti rivołusionari, soto l'inisiativa de Daniele Manin. Inte el 1866 ła xe entrada a far parte del Regno d'Italia. El 21 de otobre del 1866 ghe xe stà in Vèneto el plebisio chel ga visto vìnser el sì al'anesion al'Itałia col 99,9% dei voti favorévołi del'ełetorà ativo (come portà drio da łe fonte).
Remove ads
El cor de ła sità de Venesia el xe Piaza San Marco, l'ùnega che ła se tol el nome de piasa: le altre strade slargae łe xe ciamade infati "canpi" o "canpiełi". Ła Baxìłica de San Marco ła se cata a'n estremo de ła piasa, cołorada d'oro e rivestida da moxàisi chei conta ła storia de Venesia, asieme ai maravegióxi basoriłievi chei rafigura i mexi del'ano. Sóra ła porta prinsipal, i quattro cavałi de bronxo de Costantinòpołi, (i xe copie: i orixenałi i xe drénto al muxeo de San Marco) i recorda ła quarta Crociada del 1204. Ła sóa forma a cróxe greca ła xe coverta da sinque grandìsime cùpołe. Ła xe ła tersa Baxìłica dedicada a San Marco che ła xe stada tirada su in sto lógo qua: łe prime dó łe zera 'ndae xó. El par che sta version qua ła sia stada ispirada da ła Céxa dei Santi Apòstołi de Costantinòpołi. El drénto el xe coverto de moxàisi a sfondo oro chei rafigura pasi bìblisi e ałegòrisi. Ai prinsipi, ła zera ła cappeła privada dei Doxi de ła Repùblica de Venesia.
El Pałaso Dogal el se cata a fianco de ła Baxìłica: ła Porta de ła Carta, maravegióxa opra de Bartolomeo Bon, ła xe el łor cołigamento, e ancuo ła xe el svódo del muxeo de Pałaso Dogal. L'intrada prinsipal ła xe sul lai chel varda a ła laguna. Sede del goerno de ła Serenìsima, el xe stà tirà su inte el XV sècoło co màrmari d'Istria. Qua ghe stava un casteło, ma daspò i eło ga incendià par far 'ndar fora Pietro IV Candiano che ghe gaveva catà recèto durante na rebełion. Ancuo el Pałaso el xe un muxeo, co opre dei megiori artisti venesiani: ła Biblioteca Sansovina, che ła se cata drénto, ła verxe de łe mostre a ténpo łimità. Da védere łe xe anca ła Sała del Magior Consegio, che par sècołi ła xe stada ła più granda sede de goerno del mondo, el Ponte dei Sospiri, łe prejon e i Pionbi.
Vanti al Pałaso Dogal ghe xe el canpanièl de San Marco: tirà su inte el 1173 come faro par i navigadóri, el xe stà consà da Bartolomeo Bon inte el XV sècoo. El xe crołà el 14 de ługio 1902 e el xe stà tirà su de novo par intrego. Ła logeta in màrmaro roso de Verona ła xe n'opra de Giacomo Sansovin, e su de sta qua se cata i basoriłievi chei rafigura ałegorie coi grandi rexultai de ła Repùblica del Leon.
N'altro sìnboło de ła sità el xe el Ponte de Rialto: opra de Antonio Da Ponte, el xe stà tirà su inte el 1591. El zera l'ùnega maniera par traversar el Canal Grando a pie: infati, el xe restà l'ùnego ponte fin al 1854, co i ga fato el Ponte del'Academia (ancuo existe anca el ponte dei Scalsi e el ponte de ła Costitusion). Sui lai del corpo sentral se cata negosi de luso mentre, a ła fin del ponte, inte el sestièr de San Poło, ła tradisional pescheria e ła Ceza de San Giacometo de Rialto.
Altri inportanti monuménti venesiani i xe l'Arsenal, ła baxełega de Santa Maria de ła Sałute, ła baxełega de Santa Maria Glorioxa dei Frari, łe sinagoghe del Gheto.
Remove ads
Evołusion demografega
Venesia ła xe stà par tuta ła Basa Età de Mex e l'Età Moderna ona de le sità pì grandi par popołasion (oltra che par cultura e economia). Inte el an 1000 a Venesia ghe jera torno a łe 60.000 aneme, inte el 1200 łe se łeva torno a łe 80.000, inte el 1300 łe riva fin torno łe 110.000 che dapò ła peste negra del 1348 łe se reduxe a poc pì de 60.000. Ła cresita dapò ła peste ła porta a 85.000 aneme dei primi del '400, inte el 1540 łe vien censie 129.971 aneme inte ła cavedał, inte el 1552 ne vien censie 158.069 e inte el 1563 168.627, ła peste del 1576-77 copa so par zo pì de 40 mie aneme che łe riva a łe 134.871 del 1581. Ła cresita ła va pian fin rivar a i 141.625 venesiani censìi inte el 1624, dapò ła peste del 1630-31, che ła copa so par zo 40.000 aneme, ła popołasion ła riva a 102.243 inte el 1633, ła rapida cresita ła porta a 120.307 inte el 1642. Ła popołasion ła resta pì o manco ła istesa, co un canbio de 10.000 aneme, fin a ła fin de ła Serenisima: inte el 1696 łe vien censie 137.867 aneme, inte el 1740 147.470, inte el 1761 148.576, inte el 1771 138.700, inte el 1780 140.286, inte el 1790 137.603 e inte el 1797, an de ła fin de ła Republega, a Venesia ghe xe so par zo 141.000 aneme. Co ła Fransa de Napołeon invade ła Republega Vèneta ła porta morte, reolte, crixe e poartà caxion del cało de popołasion de Venesia, oltra che a do picenine epidemie de tifo e vajol, che sol che do ani dapò l'invaxion riva a 136.000 aneme, inte el 1805 a 122.000, inte el 1811 a 115.000, inte el 1818 a 103.000, inte el 1830 łe vien censie 98.638 aneme fin al so punto pì baso de 93.545 censie inte el 1838. Inte ła segonda metà dei ani 30 del '800 a Venesia ghe xe na cresita siçio-economega, in scuaxi tuti i setori de l'economia sitadina e soratuto Venesia torna a esar on gran sentro dei trafeghi, stà situasion porta ła cresita de ła popołasion che riva a 123.000 aneme inte el 1847, a 120.414 aneme inte el 1857 e inte el 1867 a 133.037.
Evołusion demografega del intier comun de Venesia dapò ła co concuista tajana: Abitanti censii
Par na coreta łetura dei dati dal 2 de avrił del 1999, dapò on referendum, xe stà fato el comun de Cavałin-Treporti, de 11.700 aneme.
El comun de Venesia xe dividesto inte ła sità de Venesia, co el sentro storego dei sie sestieri e łe isoe de ła Łaguna, e ła Teraferma, co Mestre cofà sità prinsipał.
| Sentro Storego | Isoe | Teraferma | Sità de Venesia (Sentro storego + ixoe) | |
|---|---|---|---|---|
| 1901 | 146 672 | 21 064 | 20 597 | 168 276 |
| 1931 | 163 359 | 32 826 | 53 957 | 196 185 |
| 1951 | 174 808 (record) | 44 037 | 96 966 | 218 845 |
| 1960 | 145 402 | 49 025 | 152 575 | 194 427 |
| 1975 | 104 206 | 49 670 | 210 674 | 153 876 |
| 1990 | 78 165 | 47 271 | 192 770 | 125 436 |
| 2005 | 62 296 | 31 035 | 176 449 | 93 331 |
| 2017 | 53 976 | 28 027 | 179 776 | 82 003 |
Da el 1951 el sentro storego de Venesia ga perdesto sirca el 70% de ła popołasion che el xe rivà al so masimo de 175 000 aneme, fin a redurse a łe 53 976 aneme del 2017. Senpre inte el 1951, ła proporsion tra sentro storego, ixoe e teraferma jera de 55:14:21, inte el 2017 de 21:11:68.
Evołusion demografega de ła sità de Venesia (sentro storego, i 6 sestieri): Abitanti censii
Reixon
A Venesia so par zo el 94,4% dei venesiani i xe cristiani catołeghi. A Venesia ghe xe el patriarcado de Venesia, ona de łe col che tre diosexi carołeghe al mondo a gaver sto titoło.
Inte l'ixoa de San Łaxaro dei Armeni ghe xe dal 1717 el Ordene Mechitarista, ona de łe piasè inportanti istitusion de cultura armena inte el mondo.
A Venesia ghe xe l'exarcà ortodoso par l'Eoropa Meridionał e l'arsidiosexi ortodosa par l'Itaja e Malta, de łéngua greca e rito bixantin, co sede ła Cexa de San Zorzi dei Gresi.
Parsone łigae a Venesia
Varda parsone łigae a Venesia par saver de łe pì inportanti parsone łigae a Venesia.
Varda anca ła lista dei Doxi de ła Republega de Venesia.
Remove ads
Ca' Farseti e Ca' Loredan, do gran bei pałasi, i xe łe do sedi del comun de Venesia.
Zemełaji
Venèsia ła ze zemełada co łe seventi sità:[23]
Baku (dal 1991)
Cołònia (dal 1997)
Nisa (dal 1986)
Raguza (dal 2012)
Suzhou (dal 1980)
Erevan (dal 2011)
Fort Lauderdale
Ghe ze acordi de cooparasion coi seventi comuni e asociasion:[23]
Asociasion Sentrałe dei Comuni e de łe Comunità de ła Gresa (KEDKE) (dal 2000)
- Norinberga (dal 1999)
- Qingdao (dal 2001)
- Salonicco (dal 2003)
San Pieroburgo (dal 1997)
Remove ads
Regade
A Venesia e in tuta ła so łaguna ła xe tanto parategà ła voga veneta, ghe xe tante regade par tante inbarcasion tradizionai par tut l'ano, chee pi inportanti łe xe inte ła Regada Istorega.
Altri spor co inbarcasion i xe ła Veła, dal 1911 ghe xe ła Conpanjia de ła Veła vinsidrixe de tante conpetision, e el canotajo.
Bałon
L'istorega scuadra de bałon de Venesia ła xe el Asoçiasion de Bałon Venesia (o Venesia F.C.), nasua inte el 1907 dal union de łe do asoçiasion Pałestra Marsial e Costantin Reyer, che ancùo ła xe in serie B.
In Teraferma ghe xe l'Asoçiasion de Bałon Mestre, nasùa inte el 1929, che ła xe in Serie C.
Bałonsesto
L'istorega scuadra de bałonsesto de Venesia ła xe ła Reyer Venesia, nasùa inte el 1872, ła xe in Serie A e ła ga portà caxa tante vitorie e tre canpionài.
Altre atividà fixeghe
A Venesia ghe xe anca asoçiasion de rugby, bałavoło (in serie C) e bałanodo.
En pì anca el Sentro Universitario Sportivo de Venesia inganixa tante atividà e spor co inbarcasion e sensa.
- Istoria de Venesia
- Republega Vèneta
- Sestieri de Venesia
- Łaguna de Venesia
- Provinsa de Venesia
- Patriarcà de Venesia
- Bienał de Venèsia
- Mostra internasionał del arte sinematografega de Venesia
- Fondasion dei Muxei Siveghi de Venesia
- Università Ca' Foscari
- Università Iuav de Venesia
- Festa de San Marco
- Teatri a Venessia
- Emanoel de Azevedo, Venetae urbis descriptio, Antonio Zatta, 1780.
- (IT) Frederic C. Lane, Storia di Venezia, Torino, Einaudi, 1978.
- John Ruskin, Le pietre di Venezia, Milano, 1987
- Carlo Silvestri, Istorica e geografica descrizione delle antiche paludi adriane ora chiamate Laguna di Venezia, 1973, ristanpa de on pì antigo volume del editor Domenico Occhi, in Venesia, 1736.
- (IT) Alvise Zorzi, La Repubblica del Leone. Storia di Venezia, Milano, Euroclub, 1991.
- (IT) Tiziano Scarpa, Venezia ze un pesce, Feltrinelli, 2000.
- (IT) Alvise Zorzi, Venezia Scomparsa, Milano, 2001.
- (IT) Alberto Toso Fei, Misteri de Venesia, La Toletta Edizioni, 2011.
Wikisionàrio el detien el lema de gałepin «Venèsia»
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Venèsia
el detien schemi gràfeghi so
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads