Co ła paroła Vèneti antighi, (talfiàda Vèneteghi Vèneti o Pałeovèneti) se parla del pòpoło vèneto che el vivea inte ła Venetia inte el antighidà (II mìłenio v.C. - inìsio del III secoło), che no i va confondesti co i veneti de anco par na defarente cultura, łéngua e rełijon.
  | |
| Tipo | Pòpoło, popołasion e grupo ètnego istòrego |
|---|---|
| Łéngua | łéngua venètega, łéngua vèneta e dial.pavan |
| Rełijon | Divinità Reitia, àcua, piante, librajon e altre |
| Altre denomenasion | Pałeovèneti, Vèneti antighi, Vèneti |
| Perìodo | II mìłenio v.C. |
| Zeografia | |
| Orizenàrio de | Vèneto, Trentin, Venèsia Jùlia |
| Stato | Repùblega de Venèsia e Itàłia |
I veneti antighi i ze stà na popołasion indoeuropea che se gavéa postà inte ła penìzoła tałiana nord-osidentałe inte ła metà del II milenio a.C.
Cazo unjoło tra i popołi antighi de l'Itałia setentrionałe, se pol stabiłire na identità tra ła popołasion e ła cultura veneta, overosia a i veneteghi se pol cołegarghe na preciza cultura materiałe e artistega dezviłupà su'l teritorio ndo' che i vivéa: ła Venetia. Na cultura che ła s'a dezviłupà par tuto el I milenio a.C, tra varie influense, łasando na documentasion archeołozega asè granda[1]
Da prinsipio i Veneteghi i se gavéa postà su l'area tra el Łago de Garda e i Cołi Euganei; poco pi vanti i se ga spanpanà inte n'area simiłe a cueła de ła Venetia. Secondo i ritrovamenti archeołozeghi (che i concorda anca co łe fonte scrite), i confini osidentałi del teritorio suo de łori i coréa longo el Łago de Garda, cuełi meridionałi i pasava longo na łinea che ła parte dal fiume Tartaro, ła ghe va drio al Po e ła riva a Adria, drio el ramo estinguesto del Po de Adria, mentre i confini orientałi i rivava fin al Tajamento, inte un primo periodo e po fin a poco dopo al fiume Lisonts co na presenza miscià de popołasion ilirega.[2]
I confini setentrionałi jera invese manco definìi e guałivi; el teritorio veneto ndava su soratuto drio el fiume Adeze e verso łe Alpe, che łe fazéa da confin naturałe. Ła prezensa venetega su łe Alpe l'è testimonià sora de tuto su łe Dołomiti de el Cador, a Łagołe.
Etnonimo
Siben che inte ła storiografia, sia antiga che moderna, se costuma doparar el termine "Veneti", se uza talfiàda doparar el sostantivo "Veneteghi", zontarghe el prefiso "paleo-" o łe perifraze "Veneti adriateghi", "Veneti antighi", par distinguare ła popołasion pre-romana da i veneti de oncó.[3] I vien ciamà anca "Heneti" o "Eneti", dal grego antigo Ἐνετοί.
El nome "Veneti" el conpare asè inte łe fonte clasiche. Erodoto el recorda i "Eneti" tra łe tribù Ilireghe; Cezare el scrive de aver sotomeso i "Veneti" de l'Armorica, i unjołi tra i popołi de ła Galia a patronezar l'arte nautica[4]; Tacito[5] e Plinio el Vecio[6] i gavéa ponesto i "Venedi" longo el corso de ła Vistoła, darente i Bastarni, i Fini e i Sarmati, mentre Claudio Tolomeo el ciama Venedicus sinus el Golfo de Gdańsk[7]; Ponponio Mela el cita el łago de Costansa cofà Venetus lacus; i "Venetułani" i ze un popoło lasiałe sconparso cità da Plinio el Vecio.
La frecuensa de 'sto etnonimo in arcuante aree europee no ga da esar despiegà co ipoteteghi cołegamenti storeghi e łenguisteghi tra i popołi che ga portà el nome, ma pitosto co na derivasion conpanja, pi volte ripetù in via indipendente, de ła medema raìza indoeuropea *wen ("amare"). Donca i *wenetoi i sarìa i "amanti", i "amabiłi" o i "amighevołi".
Storia
Ła storia dei Veneteghi ła se pol dividare in dó periodi: uno antigo, che el va da łe orizene fin al V secoło a.C., ndo' che ze pi patoca l'orizenałità culturałe venetega, e uno piasè resente che el va fin al I secoło d.C., che el cata prima un influso celtego, e po na łenta asimiłasion romana.
Inte el periodo antigo ghe jera raporti culturałi co ła Siviltà viłanovana, co ła Gresia e l'Oriente e pi vanti anca co i Etruschi. Inte el periodo pi resente i Veneteghi jera venjesti in contato soratuto a osidente co i gali: a ovest se gavéa postà i Gali Cenomani (che i se gavarìa aleà insenbre, oltra che co i romani), a sud co i Boi (che invese i ghe ze stà de frecuente in guera) e a nord-est i Carni, a est e a sud-est jera restà prevałentemente in contato co łe popołasion ilireghe. Anca rento el Veneto ghe ze stà calche insediamento de Gali, ma de poco conto, e talfiàda co calche radego. L'influso culturałe celtego jera deventà manman pi inportante, e ła cultura venetega lentamente ła jera mudà e ła se gavéa adeguà a i tenpi; senpre inportante ze stà el raporto co łe popołasion balcaneghe come cueła dei Iliri, che i venjéa fasilmente zmisià co i Veneti da i storeghi greghi, e defati i ze stài considarà parenti streti dei Veneteghi fin oncora al primo Novesento. Pi vanti se ga fato fondamentałe el contato co ła siviltà romana, par i raporti seitài de ałeansa che ga łigà i Veneteghi a i Romani e par ła tradisionałe ipoteze de parenteła tra Veneteghi e Latini. Ła cultura venetega ła ze stà asimiłà da cueła romana za in età tardo-republegana, pur se prezumibilmente arcuante spesifisità łe ze restà inte łe zone pi izołà fin in età inperiałe.
Inte l'età del bronzo, fra el 1350 e el 1150 a.C., i paezi de tera e de mar de łe base pianure venete i entra rento de łe vaste rede comerciałe che łe coinvolzéa łe coste del Baltego, l'area danuvian-carpatega, l'Egeo e el Mediteraneo orientałe. Inte łe pianure del Veneto meridionałe intrà el 1150 e el 900 a.C. vien su el gran sentro pre-urban de Fratezina, crozevia de trafeghi intrà el Baltego, łe Alpe orientałe e Sipro, drio un sistema socio-economego asé jerarchizà; inpó se ga desviłupa Viłamarzana e po Montanjana.
Ne el corso del X secoło crese anca Trevizo, Oderso e Concordia.
Inte l'età del fero, torno l'800 a.C., vien sbandonà arcuanti grandi sentri del Veneto meridionałe, e paralełamente vien fondàe Este e Padova. Intrà l'800 e el 600 a.C. i sentri pi inportanti i ze dominài da potenti grupi de l'aristocrasia. Vien su łe prime grande necropołi ai confini de łe sità. Ne ła mèdia età del fero, intrà el 600 e el 400 a.C., łe potente sità-stato venete łe ga teritori ben definìi; łe aree cołinare e montane łe ze invese organizà in distreti de tipo "cantonałe". Łe sità-stato de pianuta łe ga sistemi stradałi ortogonałi simiłi a cuełi de l'Etruria padana. Este ła ga inportanti raporti col mondo etrusco, Padova col mar e ła frontiera nord-orientałe.
A Altin, inte ła łaguna de Venesia, a Adria e a Spina i veneteghi i cata i marcanti etruschi e greghi. I patavini ne el 302 a.C. i ze stà atacà da na flota spartana conduzesta da Cleonimo, riusendo parò a mandarla indrio in mare dopo verghe inflito greve perdite.
Inte ła tarda età del fero intrà el 400 e el 200 a.C. de łe popołasion celteghe łe invade l'Italia setentrionałe e parte de ła riva adriatega. I Veneteghi, ałeà co i Romani, i partisipa ne el 222 a.C. a ła bataja de Clastidium contra Insubri, Boi e Gesati, na tribù de Gali. Pi vanti el mondo veneto, drio l'ałeansa co Roma, l'è finìo rento ła só orbita pułitega e culturałe.[8]
Łe orizene
_01.JPG)
El mito inte ła storiografia romana
Secondo ła storiografia romana i Veneti i sarìa stà na popołasion provenjente da ła Paflagonia, na rejon de l'Azia Minore su'l Mar Negro, da indove che jera stà bandìi. Par cuesto i gavéa ciapà parte a ła Guera de Troia, indo' che el vecio savio Antenore el ga pregà i Troiani stesi de ridarghe Elena a i Greghi. A Troia jera morto anca Piłemene, el comandante dei Eneti, che, restài sensa patria e sensa guida, i se ga revolto a Antenore. Dopo arcuante visende, łi ga conduzesti fin a łe coste osidentałi del Mar Adriatego setentrionałe. Cuà i Eneti i ga mandà via i Euganei, na popołasion locałe che se gavéa refugià inte łe vałe alpine, che parò no ghe ne restà grande trase oncó.
Inte el raconto de Virgilio,[9] Antenore el vien infin prezentà cofà el fondaóre de Padova. A i veneteghi ghe vien łigà anca Diomede, eroe divinizà, che el gavarìa fondà, oltra che Spina, anca l'inportante sità portuałe de Adria che, pur véndoghe orizene veneteghe, ła ze piasè conosuà cofà enporio grego, cofà sentro etrusco e pi vanti galego.
Plinio el Vecio el parla dei Veneteghi referendo cueło che gavéa scrivesto Catone:
(la )
«Venetos troiana stirpe ortos est Cato»— Gaio Plinio Secondo, Naturalis Historia, III, 130
Strabone invese el reporta na ipoteze difarente,[10] overosia che i Veneteghi i fuse na popołasion celtega: cuesto parché el jera a conosensa de l'esistensa de na popołasion col steso nome, i "Veneti" de l'Armonica.
Łe ipoteze de łe zone inpaługade
Se l'ipoteze che ła vede inte i Veneteghi na popołasion orientałe, despartìa e sparpanjà dopo na larga diaspora, ła ze bastansa reałistega,[11] no ła ło ze par njente l'ubicasion de ła só tera d'orizene su n'area de cultura grega, e njanca ła supozision de un spostamento via mar.
Par tanto tenpo, ła storiografia moderna ła ga asetà l'ipoteze, inspirà a Erodoto, de na afinasion ilirega dei Veneteghi, che i sarìa donca stà el ramo pi osidentałe de chel insieme de popołasion indoeuropee. Inte łe so Istorie,[12] el storego grego el parla de i Ἐνετοί cofà de na parte del popoło ilirego, postà arente l'Adriatego. Ła teze de l'ilirighità dei Veneteghi, sostenjù soratuto da Carlo Pauli a ła fin del XIX secoło, ła ga seità a esar asè condiviza anca co che, inte ła prima metà del XX secoło, Vittore Pisani e Hans Krahe i ga demostrà che Erodoto el parlava in realtà de na tribù ilirega de ła penìzoła balcanega, e no in area itałega.
Reserche drio el materiałe łenguistego venetego łe ga portà a cavar via na afinasion ilirega, secondo cuanto proponesto za inte i ani cuaranta da Krahe. Dopo na prima propozision de łigare ła łengua venetega a łe łengue itałeghe osco-unbre, ga catà major seguito el reconosimento del venetego come parte de ła fameja latino-falisca, che ła contien anca el latin.[13] Drio sto ponto, parò, l'indazene łenguistega ła ze oncora verta, come, par ezenpio, reconose co prudensa Francisco Villar.[14]
Ła reserca moderna, ne 'sto modo, ła se ga catà de fato concorde co cuanto sostenjù za da ła storiografia latina: i Veneteghi i spartise co i Latini na orizene comun protostorega, anca se no par chel łigamento comun co ła Gresia antiga (e co Troia in particołare) postułà da i Romani par via del mito de Antenore. L'insenbre indoeuropeo veneto-latin el se gavéa formà cofà un grupo de suo su na area de l'Europa sentrałe, in ultima ubicà rento i confini de l'odierna Germania e parte de un vasto continuum indoeuropeo spanpanà par l'Europa sentro-orientałe dal cao del III milenio a.C..[15] Da cuà el s'a spostà verso sud inte el corso del II milenio a.C., probabilmente torno el XV secoło a.C.;[16] mentre na parte de ste popołasion łe ze ndà vanti fin a l'odierno Lasio, el grupo che gavarìa da orizene a i Veneteghi el se ga insedià a nord del Golfo de Venesia, ndo' che el se ga piantà definitivamente.
Caratari de l'insediamento veneto
I migranti che jera rivài inte l'area veneta da łe rejon nord-orientałe jera probabilmente picołi grupi de cołonizadori, pitosto che na gran masa de zente. Via de łe cuestion drio l'orizene sua de łori, i Veneteghi i gavèa na cultura conplesa, jera abiłi guerieri e comercianti navegài. Ze probàbiłe che i novi cołonizadori i se fuse zmisià co ła popołasion nativa, i Euganei.
L'apogeo (VIII-II secoło a.C.)
I Veneteghi i ga creà na cultura unitaria che ga vù el só masimo dezviłupo tra el VIII e el II secoło a.C., na cultura ben definìa rispeto a chełe altre de l'Itałia protostorega. Carataristeghe de ła popołasion in tuta ła rejon che i jera insedià jera sora de tuto łe produsion de bronzo e ceramica, łe forte credense rełijoze, łe espresion artisteghe, łe armadure e i vestidi, el struturarse de nuclei vanti protourbani e po urbani, l'agricoltura e l'arlevamento de bestian.
L'integrasion inte el mondo roman
Ła rejon cispadana jera abità inte el III secoło a.C. da un mucio de popołasion gueraiołe: in particołare da i Gali, che a partire dal secoło prima i gavéa fato irusion inte ła rejon. In contrasto co łori, i Romani i se gavéa revolto, par verghene àida, a i Veneti, daché i łi retenjéa consanguinei par via de ła łejenda de Antenore.[17] Ełora i Romani e Veneti i gavéa stabiłìo raporti de amicisia e ałeansa (za inte el 283 a.C. el Senato roman el gavéa fato su un pato co i Veneti e i Gali Cenomani par rałentare l'invazion galega). Probabilmente i gavéa prinsipià i contati ben pria, za ne el 390 a.C.: co che i Gali Senoni de Breno i gavéa ocupà Roma stesa, ze stà furse propio grasie a na asion difarenti va dei Veneti che łori i podarìa esar stà costreti a venjer a pati co i Romani.
Inte el 225 a.C. i Romani i ga mandà dei inbasadori da i Veneti e i Gali Cenomani par far su na ałeansa contra i Gali Boi e i Insubri, che i manasava łe frontiere romane, e cuesti i ze restà co Roma anca durante ła Seconda Guera Punega, intanto che tute łe altre popołasion galeghe łe gavéa sostenjù Cartazene.[18] Finìa ła guera, par far fora ła sotomision de ła Galia cizalpina (Gali e Łiguri no i asetava el goerno roman), Roma gavéa scomisià na vera e propia guera de concuista, senpre sostenjùa da Veneti e Cenomani. Ze probàbiłe che ne 'sto momento storego i Veneti i fuse łigà a i Romani da amicitia, difarentemente da i Gali, łigài invese a Roma dal foedus: co i Veneti, insoma, jera prevista na condision de neutrałità, che soło in via ocazionałe ła podéa deventare n'ałeansa.I Veneti no i pare esar un popoło gueraioło e no i ze stà coinvolti in bataje o guere inportanti, tutociò no restando izołài, e ansi introzando raporti comerciałi e culturałi co ła darente Etruria e i gavéa scanbià serte carataristeghe artistego-sociałi da i marcanti greghi inte łe cołonie. Grasie a i raporti de amicisia co Roma i ga ziovà de l'àido de ła sità latina par parar via el menaso de l'invazion Galega: in canbio de protesion, i ga łasà a i Romani stabiłirse pasifegamente su'l teritorio suo dei Veneti, e, de fato, de cołonizarlo tirando su strade, ponti e paezi. Donca e el Veneto no l'è stà concuistà co ła forsa da i Romani, ma'l ze stà inglobà pasifegamente da l'Inpero e, col tenpo, ła cultura venetega ła ze stà perdùa par esar sostituìa (in parte asimiłà) da cueła romana.
Società
Paezi e abitasion
I Veneteghi i se gavéa postà da prinsipio in picołi paezoti, soratuto tra l'Adeze e el łago de Garda, ma anca su łe zone prealpine de ła Valbełuna, sendo ła pianura panada coverta da boschi e zone inpaługàe. Una de łe pi grande necropołi veneteghe, parfetamente conservà, ła se trova defati a Mel, tra Bełun e Feltre. I sentri abitadi i venjéa su longo i corsi d'acua insima a dosi sabionisi (daché ła sabia ła ze ben permeàbiłe e ła se sugava svelta) e insima a łe cołine.[19] I sentri abitadi jera fati de poche capane retangołare, insenbrà e łigà l'una co łe altre; co che el paeze el se zlargava, se tirava su abitasion co pi anbienti, e co parte reservà a i mestieri artezanài.
Łe caze jera formà da parede co un scheletro de lenjo, che de sołito el venjéa recoverto de creda, mentre ła baze ła jera de piera, par modo da reduzar l'umido. I pavimenti jera de creda batùa, mentre el cuerto jera de paja. El core de łe abitasion jera el fogołaro, tirà su co na baze de creda, che ghe venjéa distirà tochi de ceramiche e cogołi insima (par modo che i tratenjese el całore, fazendo da ìzołante); datorno a łu se insenbrava ła fameja. I sentri pi grandi jera dotài anca de porti: no soło cuełi longo ła costa, ma anca cuełi situà drio i fiumi navegabiłi. Ne 'sto cazo venjéa scavà na rede de canałi, permetendo cusita l'atraco de łe barche.
Senpre datorno a i sentri pi grandi i Venetghi i gavéa taca a dizboscare łe foreste, e i se gavéa organizà in sentri abitadi viavia pi grandi, soratuto longo i fiumi Adeze, Brenta e Piave. Łe sità majore łe jera Este, Altin, Padova, Montebełuna, Opean e Gatso.
Łe abitasion venjù su su łe aree montanare łe jera difarente rispeto a cuełe tirà su in pianura o in cołina: se tratava de caze seminterà, co fondamenta de piera e ełevasion in lenjo, esposte preferibilmente verso sud, par modo da ciapare ła cuantità pi granda posìbiłe de łuze e całore.
Trafeghi e marcài
Gh'era forti contati comerciałi col mondo grego, sia direto che intermedià da i popołi de l'Itałia meridionałe, l'Etruria e łe altre popołasion orientałe darente. Da l'Etruria e da ła Gresia rivava ełeganti bronzeti, perle cołorà de pasta de véro da ła zona del Caucazo, mentre i pendenti in faience i testimonia de contati co l'Egito, i manufati in ceramica (daunia, ionica, àtega a fegure nere e rose) co riche conpozision fegurative łe mostra come łe coste del alto Adriatego łe fose frecuentà da naveganti provenjenti da i lii piasè lontani del Mediteraneo.
El vestir
Da i reperti archeołozeghi, ndove che se cata na mota de raprezentasion de zaghi, cai e notabiłi, se pol intivar fora che i Veneteghi i portava grandi tabari de łana greve, che i venjéa postà insima a łe spałe. Soto el tabaro, done e omeni i portava na tunega de stofa (piasé liziera rispeto al tabaro), co maneghe che łe podéa esar longhe o curte, simiłi a cuełe portà da i Romani e da i Etruschi. Par sołito ne łe done ła tunega ła jera tenjesta su da un sinturon (che el venjéa doparà anca da i omeni e da i tozi), da che, inte ła parte basa, se formava de łe grespe. In serti cazi łe ghe metéa sora na traversa. Łe done łe portava anca, in testa o su łe spałe, un siałe (o na tabarina), simiłe a cueło doparà in Veneto, soratuto a Venesia e su l'area montanara, fin al Novesento.[20] I Veneteghi i portava anca capełi da ła teza larga e tirài su su i bordi cofà senji de distinsion, stivałi, doparà sora de tuto par cavalcare, e całeghe a ponta. Da łe imazene rinvenjùe se pol vedare che i omeni i costumava razarse el cao.
Ze rivài fin a oncó anca un mucio de adobi del vestire, cofà spiłoni, picandołi, fiube, cołane, brasałeti e recini, fabricài anca co materiałi prezià come oro, arzento, corało, anbra e perla.
Arme
I guerieri i portavà da prinsipio scudi tondi simiłi a cuełi dei opliti greghi, elmi a gałota basa e co ła cresta, e i venjéa par sołito raprezentà co lance a ponta larga. Pi vanti se ga defondesto spade grande, scudi de forma ovałe e elmi simiłi a cuełi doparà da i Gali.
Rełijon
No ghe ze tante notisie scrite drio ła rełijon venetega, ma ze stà ritrovà arcuanti lóghi de culto, necropołi e materiałe votivo. I lóghi de culto no jera scuazi mai situà rento de łe costrusion ciuze, ma i riti i se fazéa par sołito in boschi sacri, su un punto łibaro da ła verdura e contornà da grandi albari. Drento se fazéa su de łe procesion co canti bałi sacri, e rento de łe edicołe picinine de lenjo ghe jera de łe raprezentasion sacre. Ła mota de siti ła fa suponer l'ezistensa de na clase sacerdotałe, che el conpito l'era l'inpisada dei foghi sacri e sacrifisi animałi, oltra cueło de scrivare (el scrito jera un priviłegio par pochi).
Inte łe necropołi veneteghe se pol desferensiare tra i doni modesti dei ceti manco abienti e cuełi piasè richi, che i venjéa depozità insembre co ła salma cofà parecio funebre. El corpo del defunto el venjéa cremà e łe senere jera poneste in de łe urne e, durante ła sepoltura, se ghe ofriva a łe divinità da manjar e da bevar; se praticava, donca, el rito del bancheto funebre.[21] Se sa de ła prezensa del culto dei elementi naturałi, e in particołare de l'acua curativa, che ła divinità ła doparava 'fà mezo par guarir: ła seremonia ła inponéa ła domanda de guarìa da parte del malado, na procesion e łe oferte a calche idoło.[21]
A Este ze stà catà fora na łamina che se ze boni de trarghene el nome de na divinità: Reitia, dea guaridora, de ła natura, protetora de łe nasite e dea de ła fertiłità. Ła vien raprezentà i tipeghi abiti veneteghi e co in man ła ciave par verzare ła porta de l'oltratonba.[21]
Inte i teritori abità da i Veneti se stà cata un mucio de sortes, tołete de osi de animałe co iscrision, trati da i indovini par cavarghene fora i augurii (par ezenpio a Magrè de Schio, a Azoło, su'l monte Suman a Vicensa)
Łengua
Ła łengua dei Veneteghi, ciamà da i łenguisti łengua venetega, ła ze documentà da de łe inscrision risałente a un arco de tenpo conprezo tra el VI e el I secoło a.C. e tirà zo pria inte n'alfabeto etruscoide (da łu difarente par via de arcuante zonte, par ezempio cueła de ła vocałe /o/), po in alfabeto latin (tuti do derivanti da cueło grego).[22] 'Sta łengua l'è de clasificasion inserta; tutociò, ła condivide pluzor trati foneteghi e morfołozeghi col latin, tanto da portare Giacomo Devoto e arcuanti altri studiozi a ipotezar na parenteła genetica tra i dó idiomi, rivài in Itałia ne el corso de un steso movimento migratorio de ełementi indoeuropei da l'Europa sentrałe o sentro-orientałe.[23] L'uzo de ła scritura el scumisia int'un epoca torno el 600 a.C.[24]
Cultura
Arte
Particołarità dei Veneti jera ła "arte de łe situłe". Cueste łe venjéa fabricà laorando el bronzo in lamine, che łe venjéa sagomà e łe venjéa tacà insenbre a formare łe situłe, ma anca pi in zenerałe vazi, cuerci, sinture e foderi de punjałi e spade. Łe lamine łe venjéa laorà a zbalso, o sia l'artista el batéa ła lamina su'l dedrio, fazendo cusi venjer fora łe forme su'l davanti e creando un basoriłievo.
Co i Veneteghi se ga pasà par ła prima volta[25] da łe rafigurasion geometriche a cuełe de fegure naturałi e umane, come se pol vedare su l'inportante Situła Benvenuti. 'Sta situła, che ghe manca ła parte soto (un baso pié zvazà), jera parte del parecio funebre de na tonba femeniłe, descoverta inte ła necropołi Benvenuti. Ła ze el primo e pi inportante ezenpio de situła co raprezentasion de omeni (guera, arte, comercio) e fegure mitołozeghe.[26] Situłe, sinturoni, elmi, laminete i prezenta su łe superfize motivi decorativi łigà a ła realtà ordenaria, a i comerci, a łe realtà agrigołe, a ła rituałità, a ła guera, insieme co animałi fantasteghi de derivasion orientałe.[27]
I unjołi presedenti, par cuel che reguarda ła forma, a łe situłe veneteghe ze i manufati orientałi e sentro-europei.[25] Par via invese dei sojeti raprezentà, l'unjoło presedente el ze el tintinabuło de ła Tonba dei ori de Bołonja, del VII secoło a.C.[25] 'Sta arte ze nasesta in ultima in anbito veneto, indove che ła se ga dezviłupà par secołi pasando da forme piasè naturałi a forme pi artificioze, int'un serto modo "baroche".[25] I ultimi ezenpi oncó conosesti de 'sta arte łe ze łe laminete dei donari.[25]
El cavało, ciamà Ekvo da i Veneti antighi, animałe-totem de ła protostoria de l'Europa, el gavéa ne ła só cultura un róło ciave. Cuesti animałi jera arlevà par via del só vałore economego e cofà sinboło de predominio aristocràtego e miłitare. I cavałi dei Veneteghi jera noti par ła só abiłità ne ła corsa e jera de frecuente raprezentài inte i ex voto, ne łe aree pi sacre. Sentenari de bronzeti a forma de cavało, talfiàda montà da un cavaliere, i se cata inte i lóghi de culto dei Veneti. Al cavało ghe venjéa reservà spesifeghi spasi de sepoltura inte łe necropołi. El cavało el conpare int'un mucio de manufati cofà imazene sinbołega o ełemento decorativo, oltra che in arcuante sepolture (come cueła del Piovego, VI-V secoło a.C.) insenbre co l'omo che el ło gavéa tendesto in vita.[28]
Note
Bibliografia
Varda anca
Altri projeti
Łigamenti foresti
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
