El s-ciavismo el ze el sistema sociałe e econòmego bazà so ła s-ciavitù.
(VEC)
«La sc-iavitù ła ze el stato o ła condision de un indivìduo sol cuało se ga l'atribusion del derito de propietà o racuanti de sti deriti, e el "s-ciavo" el ze l’indivìduo che el ga sto stato o condision»— Nasion Unie, Convension suplementare so l'abolision de ła s-ciavitù, del comerso de s-ciavi e de łe istitusion e pràteghe anàloghe a ła s-ciavitù[1][2]
Drio cheło che dize ła major parte de łe fonti, el tèrmano s-ciavo el derivaria dal tèrmano de ła łéngua latina medioevałe sclavus, slavus che ła signifega el prezoniero de guera slavo[3]. La definision del s-ciavismo no ła ze ùgnoła, dato che ghe ze vàrie forme de sénplego desfrutamento, cofà par ezénpio ła servitù de ła gleba medioevale, e ła s-ciavitù vera e pròpia. Storegamente el propietàrio de un s-ciavo el gaveva derito de vita e de morte su de eło e so ła so fameja, e el podeva desfrutàrghene el lavoro sensa darghe un conpenso se no cheło de seguràrghene ła soravivensa. Un s-ciavo el podea nàsere inte sta condision, se fioło de altri s-ciavi, o sanò el podea pèrdar ła lìbartà in determenae situasion, intrà łe pì difondeste de łe cuałe łe zera ła catura in guera o ła s-ciavitù par dèbiti, par el cuało un debitore, se no el zera bon de ritornar el pròpio creditore, el devegneva eło isteso na so propietà.
La s-ciavitù inte łe siviltà antighe
Anca se prezente za anteriormente el ze co ła nàsita de łe prime sità-stato che el s-ciavismo el devien fondamentałe e el se istitusionałiza raprezentando un ben cumulàbiłe[4].
La s-ciavitù ła resta un costumar inte ła granda parte de łe siviltà antighe, e ła zera regołada da łe leji e dai costumari cofà calsiasi altra pràtega econòmega. Intrà łe siviltà antighe, cheła romana ła ga raprezentà ła parte pì alta de łe società s-ciaviste, inte łe cuałe el lavoro dei s-ciavi el zera na conponente de baze de l'economia: par i Romani uno dei pì inportanti botini de łe guere de concuista l'era l'acuizision de novi s-ciavi. Anca l'antiga Gresa ła bazava granda parte de ła so economia so i s-ciavi, tanto ze che a Atene par longhi perìodi ghe zera pì s-ciavi che òmani libari.
Per i greghi ła s-ciavitù ła zera na istitusion de "serito naturałe"; par i Romani, invese, l'omo no el zera s-ciavo par natura, ma ło podea devegner se ła leje pozitiva lo gavese decidesro. Per sta motivasion el s-ciavo roman el podeva vegner libarà e ciapare ła citadinansa romana.
La granda portada del fenòmano econòmego-sociałe el èsplega come che sia sta pusìbiłe, inte l'antighità, cultivar par darghe da magnar a łe sità e costruir ardii caolaori architetòneghi che, no-ostante łe so sénpleghe tecnołozie dispunìbiłi in cheła època, uncó łe ne maraveja par bełesa, dimension e cura dei detaji
S-ciavismo inte el Medioevo
Inte ła Eoropa medioevale el Cristianèzemo, rifazéndose in parte anca ai pensatori stòeghi de l'età antiga, el ghea contribuio a s-ciarir l'inportansa che ła s-ciavitù ła ghea inte ła società e ne l'economia. Par cuanto el fuse reconosesto el roło indispensàbiłe de ła s-ciavitù in cuei canpi, na nova cosiensa morałe e rełijioza ła inpedia che se doparase s-ciavi batezai a ła fede cristiana, o che i vegnese reduzesti in s-ciavitù nemiga che, al momento de ła catura, za i fea parte de tale fede.[5][6][7]. Almanco fin a l'Età dei Comuni ła s-ciavitù ła ghea na granda inportansa, inieme co ła servitù de ła gleba, che ła costituia ła prinsipałe istitusion de lavoro forsà de l'età medioevałe aplicada ai contadini privai de ła libartà (viłani) che diferentemente dei s-ciavi de l'età clàsega parò no i zera considarai "beni" ma "sojeti" co racuanti deriti[8].
Anca i conventi, ezénpio in Inghiltera, i doparava el lavoro dei s-ciavi. Se tratava parò de soravivense del sistema antigo, a cual ła Ceza zeneralmente ła se oponeva.[9] Inte l'ano 1102 un concìlio catòlego a Londra severamente el vietava el tràfego de s-ciavi che el zera definio nefarium negotium (tràfego infamà)[10]
Col rivo de l'età dei comuni, da torno a l'XI secolo, razon demogràfeghe, unie a un zenerale movimento dei omani da łe canpagne verso łe sità, i ga portà a un neto inlejerimento del roło de ła s-ciavitù inte l'agrària e inte l'indùstria, che tutavia el ze sta conpensà dal cresimento de ła dòpara de s-ciavi inte łe caze e servisi a ła persona.[5]
Inte ła fin del X secolo ła s-ciavitù ła zera prategamente descansełada in granda parte de l'Eoropa. Carlo Magno, el ghea proibio ai cristiani de doparar altri cristiani cofà s-ciavi Inte ła Europa medievale ła s-ciavitù in parte ła se ga reduzesto anca par via de ła Ceza che ha ghea estendesto a tuti i s-ciavi l'ingreso ai sacramenti e fazendo abolir ła s-ciavitù inte łe tere dei rè cristiani[11]. Provedimenti abolisionisti i zera stai ciapai anca dal podere làeco dei Comuni.
Se ła s-ciavitù ła zera proibia, sto cuà no vałea par el comerso de s-ciavi, che ła ze sta fiorente in tuto el Medioevo.
S-ciavismo inte l'età moderna
In sto perìodo el ga continuà a prosperar el tràfego de s-ciavi africani provegnenti dai Inperi de l'Àfrica sentrale verso łe coste del Mediteràneo e verso l'Osèano indian. Sto comerso el garia conosesto, dopo ła descuerta de l'Amèrica, un slargamento verso apunto łe coste del Braziłe, dei Caràibi e, dopo, de łe cołònie inglezi inte l'Amèrega del Nord.[13] Un altra trata de s-ciave e s-ciavi el zera cheła provegnente da l'Àzia e da l'Eoropa orientałe, in larga parte destinada a łe sità de l'inpero otomano, de ła penìzoła italiana e de ła Spagna.[14]
El fenòmano de ła s-ciavitù ła ghea conosesto un novo fiorir intrà i secoli XIV e XVII, e sta volta łe vìtime łe ze stae i stati de l'Eoropa. Arabi e turchi i zestiva defato un frutante comerso de s-ciavi bianchi, comerso che el se ghea consołidà co l'espansion de l'Inpero otoman inte el Mediteràneo.
Interesai pì al comerso de s-ciavi che a łe concuiste teritoriali, i Turchi i rasiava soratuto łe coste de l'Itàlia, ma anca de ła Spagna e dei paezi slavi, robando e fazendo devegner s-ciavitù łe popolasion locałi. Inte ła età moderna ła trata dei s-ciavi inte el Mediteràneo ła zera un fenòmano resìproco intrà el mondo cristian e cheło musulman: el nùmaro de done e ómani musulmani orìzenari de łe coste de l'Africa mediterànea, del Mar Nero e dei Balcani che i vegneva caturai o vendesti cofà s-ciavi e s-ciave inte l'Eoropa mediterànea el zera rełevante, tanto che in racuante sità ła ze stada stimada - co rifarimento al XVI secolo - inte l'órdene de un 2-4% so ła popolasion totale.[15]
El fenòmano dopo el zera ligà ai s-ciavi de guera (captivi) e crimenali che i zera obligai a remar inte łe gałere revardando tute e do łe coste de ła frontiera cristiana e musulmana in Mediteràneo. Siben che no ghe sìpia stime ciare sol nùmaro de mori e turchi s-ciavizai in Spagna e Itàlia, ghe ze na stima de sirca 1-1.25 milioni de eoropei s-ciavizai inte łe coste barbaresche intrà 1530 e 1780.
Siben che grande lejende literàrie łe ne ga tramandà el stereòtipo de ła cusita ciamada "trata de łe bianche", in realtà nove s-ciavi su dieze i zera ómani, parché el marcà el dimandava muradori, contadini e rematori verso łe gałere. Vero che parò done tanto zóvani e bełe - mejo se nòbiłi - łe podea èsar preda de s-ciavizadori da métar inte el marcà cofà concubine par i harem (richi siori otomani), ma łe podea èsar doparae anca cofà sénpleghe done de caza par łe parone musulmane. Anca in sto cazo, ła prezensa de s-ciave provegnenti da l'est Eoropa (Tana, Sebastòpułi, Mar d'Azov) o da l'Africa mediterànea inte łe sità europee (Zènoa, Venèsia, Firense e Roma) ła zera tanto numarévołe. Łe s-ciave łe zera zeneralmente done de caza drento de fameje nòbiłi o riche.[16]
Ła s-ciavitù ła ghea vedesto inte el mondo Atlàntego un grando cresimento inte ła metà del sincuesento, ałimentà dal comerso de s-ciavi provegnenti da łe coste de l'Africa osidentale e dirizesti inte łe cołònie eoropee in Amèrica. Prinsipali protagonisti i ze stai portoghezi e spagnoli inte el Sincue e Siesento, inglezi, fransezi e ołandezi inte el Setezento.[17] Se parla de uno dei avegniminti pì tràzeghi de ła storia umana, dal momento che łe stime ufisali uncó dispunìbiłi łe parla de sirca 12.500.000 s-ciavi inbarcai, 10.800.000 dei cuali i ze stai boni de soravìvar a ła traversada oseànega, traversada ciamada "pasajo de mezo". De sti, 33% i zera done e 28% i zera putełi. Par ver dei órdeni de grandesa globałe, łe stime che ghemo łe parla de un raporto 4 a 1 intrà el nùmaro de africani che i ghea traersà l'Atlàntego in condision de s-ciavitù e i eoropei che i se ghra inbarcà in condision de libartà.[18] La gran parte dei s-ciavi e de łe s-ciave, paro a 6.4 milioni, ła ze sta inbarcada inte el córar del XVIII sècoło: solché inte ła seconda metà del setezento i ze stai inbarcai 4.000.000 sirca de s-ciavi, o sia cuazi un terso del totale. E anca dopo l'abolision de ła trata dei s-ciavi da parte de l'inpero britànego (1807) ła trata ła ze ndada vanti gràsie a stati cofà Portogało, Brazile e Stati Unii.
La trata dei s-ciavi ła ze sta alimentada in partegołar magnera da ła domanda de laoro in Amèrica. El sbasamento de ła popolasion indìzena, par via del difóndarse de epidemie (varoło in primis) e de łe dure condision de laoro inponeste dai eoropei, łe ghea portà a ła nesesità de gaver bezogno de mandòpara s-ciaviłe provegnente da l'Africa.[19], da stati cofà Seneganbia, Siera Leone, costa del Vento - l'odierna Liberia e Costa d'Avorio - Costa d'Oro - l'odierno Ghana - el Golfo del Benin e Biafra). Tuti i s-ciavi i zera cronpai da propietari africani locałi par schei o par scanbi de beni europei e aziàteghi (in larga parte tesui, arme, ojeti in metało, etc.) ałimentando un grando marcà. I eoropei, co łe so conpagnie privae o società priviłejae (védarse ła Enish African Royal Conpany) i zera dipendenti dai africani par ła consegna de s-ciavi, no gavendo łe capasità tecnolòzeghe e organizadive par entrar drento del continente african.[17]
Notasion
Altri projeti
Linganbi foresti
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
