Evanzełista

Evanzełista^[1] el xe el nome che se identifega łe catro parsone che ga scrito i Vanzełi, ciamà anca evanzełisti che i ze Matio, Marco, Łuca e Joani.

Łe fonti pì antighe che fa riferimento ai vanxełisti łe vien da san Ireneo de Łion, che inte el so Adversus Haereses, scrito inte'l II secoło, tanto curto, cosità informà su sti personaji:

(VEC)
«Cosita Matio ga scrito inte ła łengua dei Ebrei el primo vanzeło, inte'l tenpo che Piero e Pauło i evanzełizava Roma e l'ì i ga fondà ła Ceza. Dopo ła partensa de sti ultimi, Marco, desepoło e interprete de Piero, ga meso par scrito cuel che Piero predicava. Da parte sua Łuca, el conpagno de Pauło, consegnava inte on łibro el vanzeło che el so maestro el predicava. Dopo Joani desepoło del Signor, cueło che se zera indormesà inte'l so stòmego, pubłegò anca eło on vanzeło cuando el se trovava a Efezo in Azia.»

— Adv. Hae. III Preliminare

Tante volte i evanzełisti i ze raprezentà co sinbołi de'l "tetramorfo" che i aparise inte łe profesie de Ezechiełe:

(VEC)
«Ła siede de łe so somejanse, ognun dei cuatro el gavea somejansa de omo; dopo somejansa de łeon, cueło a drita dei cuatro; un ła smejansa de bò, cueło a sanca dei cuatro; e un łe somejanse de acuiła, a visinansa dei cuatro.»

— Ezechiełe 1,10

reciapà dopo inte ł'Apocałise de Joani:

(VEC)
«El primo animełe somejava a on łeon, el secondo animałe somejava a on vedeło, el terso animałe coł muso come ł'omo, el cuarto animałe someja a na acuiła che zoła. I cuatro animai i gavea ognun sie ałi e intorno e rento ze pien i oci.»

— Apocałise 4,7

Da notar che in Ezechiełe onun vivente el gà cuatro musi, o mejo tute e cuatro łe somejanse, a difarensa dei cuatro e ripostà inte ł'Apocałise.

Dal prinsipio de ste descrision de ła maniera che i so vanzełi scomisia ła propria narasion, ìli i vien asocià a sti sinbołi:

Matìo ze rafigurà come omo ałà (el somejà a on anzeło: tute łe figure łe xe de fato ałade). El Vanzeło de Matìo el ze cueło che mete in evidensa l'umanità de Cristo (El fioł de ł'Omo, come el vien tante volte indicà). El testo el scomisia co ła descendensa de Jexù e, drio, conta ła so jovinesa, notando el so łato uman.
Marco el ze rafigurà come on łeon ałà. Inte'l Vanzeło segondo San Marco vien majormente indicà ła ragałità, ła maestà de Cristo: in particołar i numarosi miracołi pronunsià ła siera de Cristo che vinse el małe. In pì ze proprio sto Vanxeło che parła de ła voze de san Joani Batista che, inte'l dezerto, se alsa na somejansa a on sìgo (de on łeon proprio), avisando ai omini ła venuda de Cristo. Se varda anca «Vox clamantis in deserto».
Łuca el ze rafiguà come on bò ałà, o come on vedeło, sinvoło de teneresa, dolsesa e bonario, carateri destinti da sto Vanzeło par descrision e teołojia.
Joani el ze rafigurà come na acuiła. Inte'l so Vanzeło de fato se gà na vizion majormente teołozega e ł'ora el ze cuel che gà ła vista pì culminà. Ł'acuiła ła ze cueła che zoła pi in alto de tuti i eseri, ła połe vardare el sołe sensa orbarse, o vedere i siei, verso Dio. El Vanzeło de San Joani de fato se verde co parołe de forte caricadura spirituałe: